Успамінаючы сваіх памерлых, мы знаходзім саміх сябе
Чым даўжэй жывеш на свеце — тым больш становіцца родных і дарагіх магіл. І вось ужо на Радаўніцу не ведаеш, куды перш ехаць — ці ў Кукшавічы, ці ў Волму, ці на Яшэўшчыну. Неяк, з Божай дапамогай, да вечара паспяваем. Бо ўсіх жа трэба пабудзіць, пахрыстосавацца, расказаць, што новага за зіму адбылося. Я вось часта думаю: чаму Радаўніца ў народнай культуры пазначана менавіта як свята? Нагода насамрэч невясёлая, едзем жа на сустрэчу з нябожчыкамі, і яшчэ нярэдка стрэмкай у сэрцы сядзіць боль нядаўняй страты, і халодныя слёзы наварочваюцца на вочы — ці то ад нахабнага веснавога ветру, ці то ад успамінаў і гэтага балючага ўсведамлення «ніколі больш»...
І ўсё ж — свята. Гэта пачынаеш разумець кожны раз наноў, калі, прыехаўшы ў Кукшавічы першым, парадкуючы ў аградах, раз-пораз падымаеш галаву, пачуўшы, як ляпнулі дзверы машыны. Ці наадварот, крыху прыпазніўшыся, ідзеш да знаёмых помнікаў, пільна ўглядаючыся, хто там дзе завіхаецца. Цётка Валя ўжо прыехала, а цёткі Светы з сям'ёй пакуль не відаць. Павел ужо прыбіраецца ў аградзе ў прабабулі з прапрабабуляй, а Света малодшая, яго сястра, у сваіх бацькоў — цёткі Люды з дзядзькам Віцем... Абдымкі, пацалункі, слёзы радасці — сустракацца звычайна ўдаецца раз на год, вось тут, на могілках (калі няма якой радаснай ці, не дай Бог, сумнай нагоды). Свята сустрэчы вялікай радні, у якой шмат асобных сем'яў, але якія мацуюцца на адных каранях.
Менавіта тут, на могілках, ты адчуваеш, як гэтыя карані надзейна — надзейней, чым дом, пасада, стасункі з патрэбнымі людзьмі — трымаюць цябе на гэтай зямлі. Бо вось, здаецца, амаль чужыя людзі, і ступень сваяцтва — чацвёртае калена (а ў нашых дзяцей ужо і пятае!), і бачымся зусім нячаста, але ў старой, гадах у 50-х выкаванай надзейнай аградзе ляжыць жанчына Серафіма, а побач — яе муж Кірыла, і ўсім нам — стрыечным, «траюрадным», «чацвераюрадным» гэтыя людзі аднолькава родныя — яны ўсім нам прадзед і прабабуля, а нашым маці ці бацьку — бабка ды дзед, а нашым дзецям — прапра... А значыць і мы ўсе — аднаго роду, мы, калі трэба — адно за аднаго сцяной, мы не ўпадзём нават ад моцнага ветру, бо вунь колькі моцных плячэй, спагадлівых вачэй побач, бо нашы агульныя магілы нам і абарона, і суцяшэнне. Гэтае веданне, як і разуменне Радзімы, калі яно з'яўляецца ўпершыню, аднойчы і назаўсёды робіць нас дужэйшымі і больш упэўненымі. Ты свой на сваёй зямлі. Тут твае карані. Тут твой род — і тыя, хто ўжо ў іншым свеце, і тыя, хто побач кожны дзень, і тыя, хто далёка, але хто абавязкова прыляціць на дапамогу, калі здарыцца няшчасце. Радаўніца — наша сапраўднае свята, бо за гэтае ўрачыстае адчуванне, ад якога нібы вырастаюць крылы і жыць на зямлі становіцца трывалей і смялей, многія народы, чые качавыя магілы раскіданы па вялізных абсягах, шмат аддалі б. Гэтае адчуванне, гэтая ўпэўненасць — нібы найвялікшая падзяка нам нябёсаў за тое, што нам заўсёды ставала сваёй зямлі, мы ніколі не хадзілі заваёўваць іншых, не перамяшчаліся цэлым народам па абсягах Еўразіі ці нават за акіян у пошуках лепшай долі.
А на Яшэўшчыне — там ужо бацькава радня ляжыць — мы з сястрой гадоў дзесяць таму на Радаўніцу адшукалі магілу прадзеда. Так здарылася, што дагэтуль не ведалі толкам, дзе яна: бабуля ў апошнія дзесяць гадоў свайго жыцця, пахаваўшы на іншых могілках пяцідзесяцігадовага сына, пры любой нагодзе імкнулася да яго. Яна занадта доўга жыла — пэўна, і за сына, і за мужа, якога расстралялі ў трыццаць сёмым, — каб згадваць часта магілу бацькі, які памёр яшчэ да вайны... Мы хадзілі па старой частцы могілак, углядаліся ў замшэлыя помнікі, чыталі надпісы, выбітыя дзе па-руску, дзе па-беларуску, дзе па-польску. І раптам — «Рэдзька Адам Іванавіч. Нарадзіўся ў 1874-м, памёр у 1936-м». Гэта было адкрыццё. Столькі думак раптам у галаве замітусілася. І пра тое, што ў 36-м нашай бабцы было трыццаць гадоў, а праз год пасля смерці бацькі ў яе забралі мужа. І пра тое, што трэба абавязкова звярнуцца ў архіў і пацікавіцца пра Рэдзьку Івана — прапрадзеда, які памёр у канцы ХІХ стагоддзя. І пра тое, што, па каліву збіраючы гісторыю сваёй сям'і, мы ўплятаем яе ў гісторыю сваёй Радзімы, і пакуты, радасць, слёзы і набыткі тваіх родных людзей — гэта частка лёсу зямлі, на якой яны нарадзіліся і пражылі свой доўгі або не вельмі век...
Вы асабліва пра гэта не задумваліся? Едучы сёлета да родных магіл, паспрабуйце. Вазьміце з сабой дзяцей, раскажыце ім пра прадзеда, які паранены вярнуўся з вайны, пра дзедаву сястру, якая падарвала здароўе, вырошчваючы кок-сагыз, пра бабуліну маці, якая лячыла травамі і ўмела загаворваць пярэпалахі — у кожнай сям'і, у кожнай роднай магілы ёсць свая гісторыя. Абавязкова раскажыце. Або паспяшайцеся пацікавіцца самі ў старэйшых, каб запомніць і расказаць пасля, калі прыйдзе ваша чарга весці хроніку роду.
Свая ноша — не цяжкая. А пры выпадку — як знойдзеце.
Алена ЛЯЎКОВІЧ
Што змяняецца для аматараў сродкаў персанальнай мабільнасці?
Пенсіі працоўным — без абмежаванняў, дадатковая падтрымка — сем’ям.
Традыцыя Дня Кастрычніцкай рэвалюцыі.