Вы тут

«Чар­но­быль вы­браў нас...»


Жы­ха­ры Слаў­га­рад­ска­га ра­ё­на на­ву­чы­лі­ся вес­ці гас­па­дар­ку на за­бру­джа­ных зем­лях.

Тац­ця­на Гу­ры­на і ця­пер су­муе па тым ча­се, ка­лі ў ле­се за ра­кой Сож мож­на бы­ло сме­ла збі­раць чар­ні­цы і су­ні­цы. Смач­ныя яга­ды ў яе сям'і што­год су­шы­лі вёд­ра­мі на печ­цы, каб по­тым пад зі­мо­выя за­вы­ван­ні за­ві­ру­хі піць дух­мя­ную гар­ба­ту ка­ля груб­кі. А які смач­ны суп атрым­лі­ваў­ся з ба­ра­ві­коў! Іх так­са­ма ў слаў­га­рад­скіх ля­сах бы­ло шмат. Не­ка­то­рыя прад­пры­маль­ныя лю­дзі на­ват мяш­ка­мі ва­зі­лі каш­тоў­ныя на­рых­тоў­кі ў Маск­ву ці Ле­нін­град і за­раб­ля­лі на іх вя­лі­кія гро­шы. Сён­ня ляс­ных да­роў так­са­ма ха­пае, але яны ня­суць у са­бе ра­дые­ак­тыў­ную атру­ту. Той зла­вес­ны кра­са­віц­кі дзень 1986 го­да, які пры­нёс з поўд­ня чор­ную хма­ру, цал­кам змя­ніў звык­лы лад жыц­ця.

Пад ра­ды­я­цый­ным каў­па­ком

5— Ра­ні­цай 1 мая мы ра­зам з ма­лень­кай дач­кой ха­дзі­лі на свя­та. Аб тым, што зда­ры­ла­ся, да­ве­да­лі­ся толь­кі ве­ча­рам у гэ­ты ж дзень, — ус­па­мі­нае жы­хар­ка Слаў­га­ра­да Тац­ця­на Гу­ры­на, якая на той мо­мант пра­ца­ва­ла ў рай­ка­ме пар­тыі ін­струк­та­рам ідэа­ла­гіч­на­га ад­дзе­ла. — Гэ­та ця­пер лю­бую ін­фар­ма­цыю мож­на знай­сці ў ін­тэр­нэ­це, а та­ды ні­хто не ве­даў, што ра­біць. Спа­чат­ку на­ват не маг­лі са­бе ўя­віць маш­та­бы той бя­ды, якая з на­мі зда­ры­ла­ся. Зда­ва­ла­ся, Чар­но­быль да­лё­ка ад нас, але ж на са­мой спра­ве гэ­та быў са­ма­пад­ман. У лі­пе­ні шко­лы цал­кам па­ча­лі ад­праў­ляць у больш чыс­тыя ра­ё­ны. Але праз ме­сяц дзе­ці з на­стаў­ні­ка­мі вяр­ну­лі­ся да­до­му. Трэ­ба бы­ло не­як жыць да­лей.

Прэ­па­ра­ты з ёдам хут­ка ста­лі дэ­фі­цы­там. Ка­за­лі, што ад­на кроп­ля на шклян­ку ма­ла­ка цал­кам нейт­ра­лі­зуе не­бяс­пе­ку. Але хут­ка да­ве­да­лі­ся, што ма­ла­ко на­за­па­швае ра­ды­я­цыю. На­сель­ніц­тва па­ча­ло ма­са­ва збы­ваць ка­роў. І гэ­та так­са­ма бы­ло ня­прос­та. У Ма­гі­лё­ве, на­прык­лад, ад­маў­ля­лі­ся іх пры­маць. Та­ды лю­дзі мы­лі сва­іх ця­лу­шак і ад­праў­ля­лі ў Баб­руйск ці Кры­чаў, дзе па­тра­ба­ван­ні бы­лі менш жорст­кі­мі.

У той год жы­ха­рам ра­ё­на на­огул прый­шло­ся цал­кам пе­ра­гле­дзець свой ра­цы­ён. Вель­мі ка­рыс­ны­мі ака­за­лі­ся па­ра­ды аме­ры­кан­ска­га док­та­ра Ро­бер­та Гей­ла — та­го са­ма­га, які да­па­ма­гаў апе­ры­ра­ваць у Маск­ве па­цяр­пе­лых ад атам­най ра­ды­я­цыі ра­та­валь­ні­каў. Яго пад­ра­бяз­ныя рэ­ка­мен­да­цыі, што мож­на ес­ці, а што нель­га, у ра­ё­не пе­ра­піс­ва­лі на­ват ад ру­кі. Ад­ра­зу вы­клю­чы­лі з дзі­ця­ча­га хар­ча­ван­ня бу­лё­ны з кас­цей — там на­за­па­шваў­ся строн­цый, а мя­са, каб зні­зіць на­яў­насць цэ­зію, вы­моч­ва­лі ў са­ля­ных рас­тво­рах. Кож­ны імк­нуў­ся ўжы­ваць чыс­тыя пра­дук­ты, якія за­во­зі­лі ў кра­мы. Не­ка­то­рыя на­огул спра­ба­ва­лі ад­мо­віц­ца ад ўся­го бе­ла­рус­ка­га, але гэ­та бы­ло вель­мі цяж­ка.

Ха­па­ла і та­кіх, якія не­да­аца­ні­лі не­бяс­пе­ку. Тац­ця­на Гу­ры­на ра­зам з ін­шы­мі спе­цы­я­ліс­та­мі ез­дзі­ла па на­ва­коль­ных вёс­ках пра­вя­раць са­ні­тар­ныя ўмо­вы і пра­во­дзіць ін­струк­таж, як жыць на за­бру­джа­ных тэ­ры­то­ры­ях, і на­гля­дзе­ла­ся ўся­ка­га. За­пом­ні­ла, як ад­ной­чы пры­еха­лі да ме­ха­ні­за­та­раў у ін­тэр­нат, а там усю­ды бруд, пя­сок. Са­ні­тар­ны ўрач на­ват абу­рыў­ся: што ж вы, хлоп­цы, сваё зда­роўе не гля­дзі­це?

Па­ха­ва­ныя вёс­кі

— Па­мя­таю, як вы­ся­ля­лі Чыр­во­ную Сла­ба­ду. Гэ­та быў жах, — ус­па­мі­нае стар­шы­ня Ла­па­ціц­ка­га сель­вы­кан­ка­ма Сця­пан Бай­цоў. — Адзін пад­пал­коў­нік за­ме­раў ра­ды­я­цыю і ахнуў: дык тут жа 65 Кю­ры! Лю­дзі пла­ка­лі, па­ні­ка бы­ла ад ня­ве­дан­ня: як, ку­ды, на­вош­та? У Чыр­во­най Сла­ба­дзе жы­лі 240 ча­ла­век, яшчэ ў ад­ной вёс­цы — Ка­ша­леў, якая тра­пі­ла пад вы­ся­лен­не, — 18. Збі­ра­лі схо­ды, тлу­ма­чы­лі лю­дзям. Ду­ма­лі ра­зам, ку­ды пе­ра­се­ляц­ца. Жы­ха­ры ба­я­лі­ся кі­даць на­жы­тыя мес­цы, але ка­лі дзве жан­чы­ны пе­ра­еха­лі, ры­зык­ну­лі і ін­шыя. Па­мя­таю, да апош­ня­га за­ста­ва­лі­ся толь­кі дзве сяст­ры, але ка­лі па­ча­лі за­коп­ваць да­мы, яны так­са­ма не вы­тры­ма­лі і пе­ра­ся­лі­лі­ся ў Ма­лую Ба­роў­ку, што пад Ма­гі­лё­вам. У мя­не там сяст­ра жы­ла. Пры­ехаў ад­ной­чы да яе і гэ­тых жан­чын су­стрэў. Яны як уба­чы­лі мя­не — за­пла­ка­лі, кі­ну­лі­ся аб­ды­мац­ца, быц­цам да род­на­га. Я на­ват сам за­пла­каў. Сэр­ца і ця­пер ба­ліць па тых вёс­ках. Чыр­во­ная Сла­ба­да вель­мі пры­го­жая бы­ла. Да­мы ста­я­лі на бе­ра­зе Про­ні, за­мож­ныя та­кія, жы­ха­ры бы­лі скрозь гас­па­да­ры. Доб­рая фер­ма ме­ла­ся, зу­сім яшчэ но­вая, шко­ла, клуб... Ця­пер на гэ­тым мес­цы лес рас­це. Толь­кі мо­гіл­кі і за­ста­лі­ся. Лю­дзі пры­яз­джа­юць на Ра­даў­ні­цу.

Страш­ней­шы за ра­ды­я­цыю толь­кі стрэс

Ад­на за ад­ной знік­лі з тва­ру зям­лі слаў­га­рад­скія вёс­кі За­па­лян­не, пер­шая і дру­гая Ку­лі­коў­кі, Куль­ша­чы, Клі­ны... Куль­ша­чы, на­прык­лад, цал­кам пе­ра­ся­лі­лі­ся ў вёс­ку За­елі­ца Глус­ка­га ра­ё­на. Лю­дзі ства­ры­лі там кал­гас «Слаў­га­рад­скі». Але не­ка­то­рыя ўсё роў­на імк­ну­лі­ся вяр­нуц­ца на ра­дзі­му.

Тац­ця­на Гу­ры­на ра­зам з сям'­ёй вы­ра­шы­ла за­стац­ца ў Слаў­га­ра­дзе. А вось іх блі­жэй­шыя су­се­дзі па­еха­лі ў Гро­дзен­скую воб­ласць, але праз 2 га­ды вяр­ну­лі­ся на­зад. Яны так і не ста­лі там сва­і­мі. Доб­рых і ра­зум­ных лю­дзей, зра­зу­ме­ла, шмат, але зна­хо­дзі­лі­ся і та­кія, якія ба­лю­ча па­пра­ка­лі: вы ж ад ра­ды­я­цыі све­ці­це­ся...

На зда­роўе су­раз­моў­ца не скар­дзіц­ца, але лі­чыць, што ра­ды­я­цыя ўсё ж паў­плы­ва­ла на іму­ні­тэт. Пра­студ­ныя за­хвор­ван­ні ця­жэй пе­ра­но­сяц­ца. Па­мя­тае, што ў шко­ле, дзе яна пра­ца­ва­ла ў 1990-я га­ды, ву­чы­ла­ся дзяў­чын­ка, якой цал­кам вы­да­лі­лі шчы­та­па­доб­ную за­ло­зу, яшчэ адзін хлоп­чык хва­рэў на лей­ке­мію. Але сцвяр­джаць, што па­між за­хвор­ван­ня­мі і ра­ды­я­цы­яй ёсць ней­кая ўза­е­ма­су­вязь, мо­гуць толь­кі спе­цы­я­ліс­ты.

— Мя­не так­са­ма за­пра­ша­лі на пра­цу ў Дры­бін, — ус­па­мі­нае 1990-я га­ды Сця­пан Бай­цоў. — Пры­ехаў, па­гля­дзеў на той не­да­бу­да­ва­ны дом, які мне пра­па­на­ва­лі, — го­лыя сце­ны, ва­кол глі­на — і сэр­ца ад­мо­ві­ла­ся, за­пра­сі­ла­ся на­зад, у Ла­па­ці­чы, дзе ў мя­не бы­ло ўжо ўсё. Ра­ды­я­цыя, вя­до­ма, ус­клад­ні­ла жыц­цё. Па­мя­таю, пры­еха­лі да нас япон­цы, «пра­гна­лі» праз свае спект­ро­мет­ры вы­пра­мень­ван­ня ча­ла­ве­ка і праз 10 дзён я быў ужо ў Кіс­ла­вод­ску. Ні­хто ні­чо­га не тлу­ма­чыў, ад­пра­ві­лі — і ўсе. І та­кіх нас на­збі­ра­ла­ся 8 ча­ла­век. Я быў ма­ла­дым, 29 га­доў уся­го, ба­лю­ча ста­віў­ся да ўсіх за­ба­рон. А іх іс­на­ва­ла шмат: ра­до­на­выя і гра­зе­выя ван­ны нель­га, фі­зі­яп­ра­цэ­ду­ры так­са­ма, са­ля­рый і на­ват звы­чай­нае сон­ца — ні ў якім вы­пад­ку.

— Ад­ной­чы да нас у шко­лу пры­еха­лі псі­хо­ла­гі для вы­ву­чэн­ня ўзроў­ню тры­вож­нас­ці ся­род на­стаў­ні­каў і вуч­няў. Ва ўсіх нас ён быў па­вы­ша­ны, — ад­зна­чае Тац­ця­на Гу­ры­на. — Мы ду­ма­лі, што за­бы­ва­ем, але на ўзроў­ні пад­свя­до­мас­ці неш­та ўсё роў­на за­ста­ло­ся. Толь­кі і тыя, хто з'е­хаў, так­са­ма не вы­ра­та­ва­лі­ся. Шмат хто па­мёр. Не­здар­ма ка­жуць, што стрэс страш­ней­шы за ра­ды­я­цыю.

Ад­ра­джэн­не

Для хат­ніх гас­па­да­рак Слаў­га­ра­да і ра­ё­на тым са­мым вы­ра­та­валь­ным ко­лам ста­лі пра­ек­ты па ад­ра­джэн­ні за­бру­джа­ных тэ­ры­то­рый, якія пра­вод­зяц­ца як дзяр­жа­вай, так і гра­мад­скі­мі ар­га­ні­за­цы­я­мі. Та­кі­мі, як фонд раз­віц­ця сель­скіх тэ­ры­то­рый «Ад­ра­джэн­не-Аг­ра». У Слаў­га­ра­дзе апош­нія 4 га­ды яго ўзна­чаль­ва­ла Тац­ця­на Гу­ры­на. Яшчэ да та­го, як стаць ды­рэк­та­рам, яна ў скла­дзе ін­шых ак­тыў­ных яго чле­наў ву­чы­ла­ся вы­рошч­ваць эка­ла­гіч­на чыс­тую пра­дук­цыю на атру­ча­най ра­дые­нук­лі­да­мі гле­бе. Ка­жа, што гэ­та са­праў­ды ме­ла плён. Ка­лі ўно­сіш на­ву­ко­ва аб­грун­та­ва­ныя нор­мы ўгна­ен­няў, та­ды рас­лі­на за­мест ра­дые­ак­тыў­на­га цэ­зію па­чы­нае па­глы­наць ка­лій, а за­мест строн­цыю — каль­цый. У вы­ні­ку атрым­лі­ва­еш чыс­ты пра­дукт. «А на­огул мы ажыц­ця­ві­лі 8 ка­рыс­ных пра­ек­таў, — ад­зна­чы­ла Тац­ця­на Аляк­се­еў­на. — Ад­ным з іх ста­ла ства­рэн­не пяр­віч­най ар­га­ні­за­цыі «Сяль­чан­ка,» якая аб'­яд­на­ла іні­цы­я­тыў­ных жан­чын і да­зво­лі­ла ім су­мес­ны­мі на­ма­ган­ня­мі ства­рыць год­ныя ўмо­вы жыц­ця ў вёс­цы. Мы мо­жам га­на­рыц­ца тым, што зра­бі­лі свой унё­сак ва ўстой­лі­вае раз­віц­цё сва­ёй тэ­ры­то­рыі».

Да­рэ­чы, «за жа­но­чую крэ­а­тыў­насць у сель­скім жыц­ці» Тац­ця­на Гу­ры­на, адзі­ная ў Бе­ла­ру­сі і дру­гая ў маш­та­бах СНД, атры­ма­ла ў 2012 го­дзе між­на­род­ную прэ­мію ад жа­но­ча­га фон­ду Су­свет­на­га са­мі­ту (WWSF). Гэ­тая ад­зна­ка на між­на­род­ным уз­роў­ні яшчэ раз пе­ра­ка­на­ла ў пра­віль­нас­ці абра­на­га шля­ху.

«Так што бы­лой раз­губ­ле­нас­ці ў нас ня­ма, — ап­ты­міс­тыч­на ка­жа Тац­ця­на Гу­ры­на. — Ця­пер мы ве­да­ем, як жыць да­лей. А ўпэў­не­насць заў­сё­ды дае сі­лы».

Нэ­лі ЗІ­ГУ­ЛЯ.
Фо­та аў­та­ра.

Выбар рэдакцыі

Калейдаскоп

Усходні гараскоп на наступны тыдзень

Усходні гараскоп на наступны тыдзень

Для Блізнятаў падзеі на гэтым тыдні складуцца на іх карысць.

Транспарт

Як развіваецца авіяцыйная галіна?

Як развіваецца авіяцыйная галіна?

«На крылах» — каля 2 мільёнаў пасажыраў.

Сацыяльная падтрымка

У каго і на колькі вырасце пенсія?

У каго і на колькі вырасце пенсія?

Эксперты адказалі на распаўсюджаныя пытанні аб зменах у пенсіённым забеспячэнні.

Здароўе

Якую небяспеку тоіць тэфлон?

Якую небяспеку тоіць тэфлон?

Шматмільярдны бізнес ні перад чым не спыняецца, у тым ліку не шкадуе здароўя людзей.