Вы тут

Жан­чы­ны і дзе­ці Брэсц­кай крэ­пас­ці — так­са­ма ге­роі


На­пя­рэ­дад­ні Дня Пе­ра­мо­гі прый­шла сум­ная вест­ка: па­мёр Аляк­сандр Аляк­се­е­віч Баб­коў, вя­до­мы ў Брэс­це ўрач, ча­ла­век, па чы­ім лё­се асаб­лі­ва жорст­ка прай­шла­ся вай­на. У 1941 го­дзе яму ішоў шос­ты год. Баць­ка, ка­ман­дзір тэ­ле­фон­на-ка­бель­най ро­ты Аляк­сей Баб­коў, пе­ра­вёз сям'ю ў крэ­пасць на­пя­рэ­дад­ні вай­ны. Еха­лі на вя­лі­кім гру­за­ві­ку. Для ма­лень­ка­га Алі­ка гэ­та бы­ло пер­шае па­да­рож­жа на та­кой ма­шы­не. Той ус­па­мін дзя­цін­ства — шчас­лі­вы, тлум­на-вя­сё­лы — на­заў­сё­ды асеў у свя­до­мас­ці. А на­ступ­ныя рас­цяг­ну­лі­ся ў стра­шэн­на ба­лю­чую чор­ную па­ла­су... Пра гэ­та Аляк­сандр Аляк­се­е­віч рас­каз­ваў мне во­сем га­доў та­му.

Дзі­ця­чая па­мяць за­ха­ва­ла эпі­зод, як ма­ма адзя­ва­ла двух­га­до­вую сяст­рыч­ку, ка­лі ўсё на­во­кал ста­ла ўзры­вац­ца, ды­міц­ца і раз­бу­рац­ца. По­тым — доў­гія дні ў ней­кіх пад­ва­лах і стра­шэн­ны го­лад, ад яко­га не бы­ло ні­я­ка­га па­ра­тун­ку. Ва­ду зда­бы­ва­лі толь­кі ноч­чу, з вя­лі­кай ры­зы­кай для жыц­ця. Яшчэ ў па­мя­ці ад­бі­ла­ся, як кры­ху ста­рэй­шыя за яго сы­ны лей­тэ­нан­та Са­мсо­на­ва Мі­ця і Во­ва поў­за­лі да рэч­кі па ва­ду для па­ра­не­ных, пры­но­сі­лі коль­кі глыт­коў і яму, Алі­ку — у яго дзі­ця­чым сан­да­лі­ку. І смач­ней за тую рач­ную ва­ду з па­хам ці­ны не бы­ло ні­чо­га на све­це.

За­пом­ніў Аляк­сандр Аляк­се­е­віч і баць­ку по­бач з са­бой, уся­го па­ра­не­на­га, па­мі­ра­юча­га. Баць­ка за­гі­нуў, за­крыў­шы сы­на сва­ім це­лам ад вы­бу­ху гра­на­ты. Але хлоп­чык так­са­ма атры­маў шмат­лі­кія аско­лач­ныя ра­нен­ні. За­гі­ну­лі і ма­ці з сяст­рой. Алік апры­том­неў у ку­це сы­ро­га і цём­на­га па­ра­ха­во­га скле­па. Яго стогн па­чуў ня­мец­кі сал­дат і вы­нес дзі­ця на ву­лі­цу. Алі­ка ад­вез­лі ў га­рад­скую баль­ні­цу, дзе скрозь улас­ны плач ён чуў, як браз­га­лі, па­да­ючы ў таз, аскол­кі ме­та­лу, якія да­ста­ваў хі­рург з яго це­ла. А по­тым, ка­лі пас­ля пра­ве­дзе­ных апе­ра­цый не­за­бін­та­ва­ны­мі за­ста­лі­ся толь­кі пра­вая на­га і ру­ка, ня­не­чка на­рэш­це да­зво­лі­ла з'ес­ці пяць ма­лень­кіх лы­жа­чак ка­шы: «Нель­га та­бе, дзі­цят­ка, бо­лей, інакш ты за­гі­неш». У баль­ні­цы Алік пра­вёў 14 ме­ся­цаў.

Мо­жа, та­му і стаў Аляк­сандр Баб­коў ура­чом, што не­ка­лі лю­дзі ў бе­лых ха­ла­тах вы­ра­та­ва­лі яго ад смер­ці. Усё жыц­цё по­тым ён так­са­ма ра­та­ваў лю­дзей. Ка­лі ад­бы­ла­ся на­ша гу­тар­ка, Аляк­сандр Аляк­се­е­віч ужо вый­шаў на пен­сію. Ён ска­заў та­ды, што вай­на яго на­рэш­це ад­пус­ці­ла. Больш не сніц­ца той каш­мар: ка­зе­ма­ты крэ­пас­ці, пя­кель­ныя го­лад і сма­га. А сні­лі­ся больш за трыц­цаць га­доў.

Вай­на не ад­пус­кае дзя­цей на­шмат даў­жэй, чым да­рос­лых. Пра гэ­та га­ва­ры­лі мно­гія з дзя­цей крэ­пас­ці, з які­мі да­во­дзі­ла­ся су­стра­кац­ца за га­ды пра­цы. На­прык­лад, На­дзея Мі­ка­ла­еў­на Яшчук. Пер­шы раз гэ­тую не­вы­со­кую кво­лую жан­чы­ну я ўба­чы­ла на мі­тын­гу, які па тра­ды­цыі пра­во­дзіц­ца 22 чэр­ве­ня а чац­вёр­тай га­дзі­не ра­ні­цы ў крэ­пас­ці. Яна звяр­ну­ла на ся­бе ўва­гу тым, што ні­як не маг­ла спра­віц­ца са слязь­мі, пла­ка­ла, ні­бы­та ўсе тра­гіч­ныя па­дзеі ад­бы­ва­лі­ся тут учо­ра. На­дзея Мі­ка­ла­еў­на рас­каз­ва­ла, што вай­ну су­стрэ­ла ся­мі­га­до­вай дзяў­чын­кай. Баць­ка Мі­ка­лай Емяль­я­на­віч, ма­ці Ган­на Дзміт­ры­еў­на, брат, сяст­ра, ба­бу­ля — усе за­гі­ну­лі. Як яна вы­бра­ла­ся з крэ­пас­ці, не па­мя­тае. Ві­даць, та­кі быў лёс — вы­ра­та­вац­ца, каб по­тым спаз­наць шмат го­ра і па­кут. Яна рас­каз­ва­ла, як да­вя­ло­ся тра­піць да не вель­мі доб­рых лю­дзей, як яны крыў­дзі­лі сі­ра­ту. Фак­тыч­на ўсё жыц­цё яна аплак­ва­ла сва­іх баць­коў і сваё ада­бра­нае дзя­цін­ства.

Ад­ной­чы ў му­зеі аба­ро­ны Брэсц­кай крэ­пас­ці да­вя­ло­ся па­гар­таць ус­па­мі­ны брас­таў­ча­нак 1941 го­да. І не прос­та брас­таў­ча­нак, а жы­ха­рак гар­ні­зо­на. З тых прос­тых рад­коў па­ты­ха­ла па­ку­та­мі і вы­пра­ба­ван­ня­мі, якія ім да­вя­ло­ся вы­нес­ці. Аба­рон­цы Ра­дзі­мы — заў­сё­ды ге­роі, іх подз­віг уве­ка­веч­ва­юць. Іх удзяч­на ўспа­мі­на­юць пад­час кож­на­га свя­та, і не толь­кі на свя­та. І гэ­та пра­віль­на. Але ім, во­і­нам, бы­ло ў ней­кім сэн­се пра­сцей: аль­бо пе­ра­мог, аль­бо за­гі­нуў. Жан­чы­ны і дзе­ці час­та вы­му­ша­ны бы­лі спа­дзя­вац­ца на ва­ро­жую лі­тасць, якой, як вя­до­ма, во­раг не вы­зна­чаў­ся.

Та­ды, 22 чэр­ве­ня, амаль усе жон­кі і дзе­ці кам­са­ста­ву крэ­пас­ці бы­лі по­бач з му­жа­мі. Хоць ле­там мно­гія ха­це­лі вы­ехаць да баць­коў, сва­я­коў у роз­ныя кут­кі бы­лой вя­лі­кай кра­і­ны. І гэ­та быў бы шанц за­стац­ца ў жы­вых або знач­на па­мен­шыць вы­пра­ба­ван­ні. Але ад­лу­чац­ца з крэ­пас­ці бы­ло стро­га за­ба­ро­не­на. Пе­рад са­май вай­ной во­сем афі­цэ­раў вы­клю­чы­лі з пар­тыі за «па­ні­кёр­ства», якое пра­яві­ла­ся ў тым, што свае сем'і яны ад­пра­ві­лі да род­ных. Да­ку­мен­таль­нае свед­чан­не та­му зна­хо­дзіц­ца ў экс­па­зі­цы­ях му­зея.

А вось па­літ­рук Та­ра­ка­наў не ад­ва­жыў­ся не вы­ка­наць за­гад. Яго жон­ка Ма­рыя не па­еха­ла да род­ных у Пад­мас­коўе. Хоць у ліс­це да сва­я­коў 11 мая 1941 го­да яна пі­са­ла, што, ві­даць, да­вя­дзец­ца ва­я­ваць: «Бу­дзем уця­каць ад усіх жа­хаў і ра­та­ваць сваё жыц­цё. І не дай нам Бог з дзі­цем тра­піць у гэ­ты па­жар...» Але ўра­та­вац­ца ім не ўда­ло­ся. Ма­рыя Та­ра­ка­на­ва з дзі­цем у лі­ку ін­шых жан­чын вый­шлі з крэ­пас­ці пад бе­лым сця­гам. Яе рас­стра­ля­лі по­тым як жон­ку афі­цэ­ра і па­літ­ра­бот­ні­ка, двух­га­до­ва­га сы­на — так­са­ма.

Мно­гія з жан­чын, не толь­кі жон­кі, на­ват ма­ці афі­цэ­раў, якія вы­бра­лі­ся з крэ­пас­ці, да­лу­чы­лі­ся паз­ней да брэсц­ка­га пад­пол­ля. Але тыя, хто вый­шлі фак­тыч­на ў ад­ной бя­ліз­не з дзець­мі на ру­ках і здо­лелі по­тым вы­жыць, — хі­ба не ге­ра­і­ні? Ды і дзе­ці, та­кія, як Аляк­сандр Баб­коў, што спаз­на­лі дзі­ця­чы дом, ву­чо­бу без уся­ля­кай пад­трым­кі род­ных, вар­тыя на­шай удзяч­най па­мя­ці і па­ва­гі.

Свят­ла­на ЯС­КЕ­ВІЧ.

Выбар рэдакцыі

Здароўе

Якую небяспеку тоіць тэфлон?

Якую небяспеку тоіць тэфлон?

Шматмільярдны бізнес ні перад чым не спыняецца, у тым ліку не шкадуе здароўя людзей. 

Спорт

Самая галоўная ўзнагарода ў жыцці Яўгена Залатога

Самая галоўная ўзнагарода ў жыцці Яўгена Залатога

«Нават калі б не было медаля, з Парыжа я б ехаў самым шчаслівым».

Кіно

Яўген Арэндарэвіч: «Не ўсё ў кіно вызначаецца грашыма і эканамічнай выгадай»

Яўген Арэндарэвіч: «Не ўсё ў кіно вызначаецца грашыма і эканамічнай выгадай»

Хто і як павінен вызначаць дух беларускага кіно?