11 мая ў Літве прайшлі чарговыя прэзідэнцкія выбары. У адрозненне ад выбараў у многіх краінах, вялікіх сумненняў у тым, хто будзе наступным Прэзідэнтам Літвы, у палітолагаў і насельніцтва не было. Галоўнай інтрыгай было, ці зможа дзейны прэзідэнт, самы папулярны палітык краіны Даля Грыбаўскайтэ выйграць адразу, ці яна зробіць гэта ў другім туры?
Для перамогі ў першым туры неабходна набраць больш за 50 працэнтаў галасоў выбаршчыкаў. Як паказалі вынікі галасавання, другі тур усё ж будзе. Даля Грыбаўскайтэ набрала ўсяго 45,89 % галасоў, на другім месцы апынуўся кандыдат ад сацыял-дэмакратаў Зігмантас Бальчыціс з 13,63 % галасоў. У выніку менавіта яны будуць змагацца 25 мая за пасаду прэзідэнта краіны. Але ўжо па лічбах відаць, што барацьба будзе відавочна няроўнай, і шанцаў стаць прэзідэнтам краіны, калі не здарыцца нешта экстраардынарнае, у Зігмантаса Бальчыціса практычна няма.
Як атрымалася, што рэйтынгі Далі Грыбаўскайтэ настолькі вялікія, што ніводзін з літоўскіх палітыкаў не ў стане з ёй спаборнічаць? У многіх іншых краінах сітуацыя звычайна процілеглая — на прэзідэнцкіх выбарах ажно да фіналу цяжка зразумець, хто ўсё ж будзе прэзідэнтам.
Акрамя асабістай прывабнасці палітыка ў выніку валодання харызмай і выстройвання правільнага палітычнага іміджу, гаворка ідзе і аб выстройванні прыярытэтаў у перадвыбарчай дзейнасці і рэальнай практыцы ажыццяўлення сваіх паўнамоцтваў. Менавіта ў гэтым заключаецца галоўны сакрэт поспеху Грыбаўскайтэ. Яна канцэнтруецца на выяўленні і вырашэнні найбольш актуальных і злабадзённых сацыяльных праблем краіны, якія ўзніклі або пагоршыліся ў працэсе пераходу эканомікі краіны да рынкавага шляху развіцця.
Акунуўшыся ў бурныя воды рынкавай стыхіі, многія грамадзяне Літвы апынуліся альбо ў складанай жыццёвай сітуацыі, альбо сталі ахвярай злоўжыванняў з боку дзяржаўнага апарату ці камерсантаў.
Для прыкладу можна прааналізаваць сітуацыю з карупцыяй і крокі, зробленыя Даляй Грыбаўскайтэ па барацьбе з ёй. Так, калі паглядзець на гады, папярэднія яе першаму тэрміну ва ўладзе, карупцыя ў Літве стала сапраўднай праказай, якая пашко-
дзіла ўсе сферы дзейнасці дзяржаўнага апарату і выклікала велізарнае незадавальненне грамадзян краіны. Яе размах сапраўды ўражваў, і пра гэта сама прэзідэнт паведаміла грамадству ў пасланні 2010 года пасля першых выйграных выбараў.
Паводле яе інфармацыі, якая зрабіла глыбокае ўражанне на літоўцаў, па выніках 2009 года па фактах карупцыйных дзеянняў было пачата звыш 700 дасудовых расследаванняў, да суду дайшла прыкладна палова спраў, але ніводзін з хабарнікаў не быў пакараны пазбаўленнем волі. І гэта ў краіне з трохмільённым насельніцтвам! Між тым выдатна вядома, што стрымаць карупцыю можа толькі строгасць і няўхільнасць пакарання. На хвалі народнай падтрымкі Грыбаўскайтэ ўдалося не толькі выявіць праблему, але і зрабіць першыя рэальныя крокі па барацьбе з ёй.
У наступным пасланні 2011 года, аналізуючы статыстыку ўжо за 2010 год, яна адзначыла: «Першы паказчык застаўся такім жа: па факце карупцыйных дзеянняў зноў распачата 700 дасудовых расследаванняў. Аднак за дзеянні, звязаныя з хабарніцтвам, свабоды рэальна пазбавіліся ўжо 18 злачынцаў: 6 — за атрыманне хабару, 12 — за подкуп». Былі зроблены і крокі, якія садзейнічаюць больш паспяховай барацьбе з карупцыяй — падоўжаны тэрміны даўнасці за карупцыйныя злачынствы, уведзена магчымасць канфіскацыі незаконна набытай маёмасці дзяржаўных служачых, прынятыя першыя захады па ачышчэнні праваахоўных органаў ад найбольш адыёзных карупцыянераў.
Вядома, заканамернае і пытанне, чаму, калі ў 2009 годзе Даля Грыбаўскайтэ змагла выйграць выбары ў першым туры з 69% галасоў, то вынікі першага тура выбараў 2014 аказаліся не такімі ўражлівымі? Тут адыгралі ролю і новыя фактары.
Па-першае, паўнамоцтвы Прэзідэнта ў Літве дастаткова моцна абмежаваныя, і па шэрагу пытанняў ён альбо не можа хутка ажыццявіць карысныя ініцыятывы, альбо ўвогуле не здольны дамагчыся іх прыняцця. А гэта ўспрымаецца электаратам як слабасць палітыка і невыкананне сваіх чаканняў ад яго.
Па-другое, віленскі саміт «Усходняга партнёрства» ў лістападзе 2013 года, які планаваўся як трамплін для далейшай кар'еры Далі Грыбаўскайтэ ў вышэйшых органах Еўрасаюза, фактычна праваліўся з-за адмовы Украіны і Арменіі падпісваць дакументы аб асацыяцыі з ЕС. А яшчэ ў 2012 годзе, па звестках службы Gallup, Даля Грыбаўскайтэ знаходзілася на трэцім месцы сярод лідараў ЕС па папулярнасці ў выбаршчыкаў.
Рашэнне перавыбірацца на пасаду прэзідэнта Літвы як на запасную пляцоўку пасля правалу асноўнага плана, вядома, сур'ёзна падарвала пазіцыі ў электарата. Па-трэцяе, бачачы папулярнасць лозунгаў Далі Грыбаўскайтэ, арыентаваных на рашэнне самых надзённых праблем, іх сталі пераймаць і канкурэнты, у прыватнасці, сацыял-дэмакраты. І гэта дазволіла ім адабраць частку галасоў у дзейнага Прэзідэнта.
Сяргей КІЗІМА,
доктар палітычных навук.
Цырымонія адкрыцця XXX Мінскага міжнароднага кінафестывалю «Лістапад» прайшла 1 лістапада ў Палацы Рэспублікі.
Для Блізнятаў падзеі на гэтым тыдні складуцца на іх карысць.
Эксперты адказалі на распаўсюджаныя пытанні аб зменах у пенсіённым забеспячэнні.