Пад такім дэвізам праходзіць сёлета Сусветны дзень метралогіі. Якая сувязь паміж гэтымі паняццямі? Якім чынам на падобны выклік рэагуе айчынная метралогія? Адказы шукаем у Беларускім дзяржаўным інстытуце метралогіі.
44 дзяржаўныя эталоны
1
Паспяховае развіццё прамысловасці, працвітанне гандлю, захаванне якасці жыцця моцна залежаць ад бяспечнага і рацыянальнага выкарыстання даступнай энергіі. Попыт на энергію толькі расце, і надзвычай актуальным становіцца пошук новых крыніц энергіі, павышэнне яе эфектыўнага выкарыстання. Гэта немагчыма ўявіць без адпаведнай сістэмы вымярэнняў. Патрэба ў вымярэнні тэмпературы, электрычнасці і святла прымусіла выразіць крыніцы энергіі ў колькасным выражэнні — так з'явіліся адзінкі кельвіна, ампера і кандэлы. Першыя метады вымярэнняў тэмпературы, электрычнасці і святла былі распрацаваныя яшчэ ў ХІХ стагоддзі. Сучасныя метралагічныя даследаванні ў метралогіі скіраваныя на новыя віды энергіі. Нацыянальныя метралагічныя інстытуты свету імкнуцца, напрыклад, забяспечыць дакладнасць вымярэння эфектыўнасці тэхналогій з прымяненнем сонечных фотаэлектрычных элементаў, павысіць характарыстыкі металаў для энергетычных сістэм, заснаваных на энергіі ветру і хваляў і г.д. Вось такім чынам метралагічная супольнасць імкнецца адказваць на глабальны энергетычны выклік.
Для беларускай метралогіі 2014 год — юбілейны. У 1924 годзе была створана Беларуская палата мер і вагаў. Сёлета ж 15-годдзе з дня заснавання адзначыў і Беларускі дзяржаўны інстытут метралогіі, які падтрымлівае цесныя стасункі з шэрагам адпаведных міжнародных арганізацый, удзельнічае ў сумесных праектах. З канца 90-х у краіне пачаўся інтэнсіўны працэс стварэння нацыянальных эталонаў. Гэтыя эталоны дазваляюць ажыццявіць перадачу памераў адзінак даўжыні, масы, тэмпературы, часу, частаты і г.д. Айчынная эталонная база працягвае папаўняцца паводле Дзяржаўнай навукова-тэхнічнай праграмы «Эталоны Беларусі». Зараз распрацоўваецца адпаведная праграма на 2016-2020 гады.
— Практычна ніводная дзяржаўная навукова-тэхнічная праграма не рэалізуецца без метралагічнага забеспячэння, — кажа дырэктар Беларускага дзяржаўнага інстытута метралогіі Мікалай ЖАГОРА. — Пераход на прагрэсіўныя тэхналогіі ў прамысловасці прадугледжвае рост патрабаванняў да дакладнасці вымярэнняў, удасканальванне паверачнай базы і метадаў кантролю. Запатрабаванасць правядзення вымярэнняў з узроўнем дакладнасці, блізкім да эталоннага, пастаянна расце, сродкі вымярэнняў толькі ўскладняюцца, шырокае выкарыстанне атрымліваюць не толькі высокадакладныя вымяральныя прыборы, але і вымяральныя сістэмы і комплексы.
2
Нацыянальная эталонная база ўключае сёння ўжо 44 дзяржаўныя эталоны. Сёлета завяршаем работы па стварэнні шасці эталонаў: адзінак цеплаправоднасці, шчыльнасці патоку энергіі электрамагнітнага поля, аслаблення электрамагнітных ваганняў у дыяпазоне частот ад 0 да 37,5 ГГц, сярэдняй магутнасці; аслаблення і даўжыні хвалі аптычнага выпраменьвання для валаконна-аптычных сістэм сувязі і перадачы інфармацыі, адзінкі індуктыўнасці, магнітнай індукцыі пераменнага магнітнага поля.
У наступным годзе плануецца завершыць стварэнне эталона адзінкі светлавога патоку бесперапыннага выпраменьвання, эталоннага комплексу для кантролю лічбавых інтэрфейсаў (PDH/SDH) каналаў сувязі, эталоннай устаноўкі і стандартных узораў для аднаўлення, захавання і перадачы памеру адзінак удзельных магнітных страт і магнітнай індукцыі ў электратэхнічнай сталі і мадэрнізацыі зыходнага эталону адзінкі сілы.
Такая магутная эталонная база дазваляе ўдасканальваць работы ў галіне метралагічнага кантролю згодна з патрэбамі сённяшняга дня. Адзінства вымярэнняў прама і ўскосна скіравана на забеспячэнне аховы здароўя грамадзян, навакольнага асяроддзя, абарону правоў спажыўцоў, павышэнне канкурэнтаздольнасці беларускай прадукцыі, дакладнасці ўліку сыравіны, энергіі і іншых рэсурсаў.
Каб электрапрыборы працавалі без перашкод
Наша жыццё ўсё больш насычаецца радыёвыпраменьваннем ад тэлебачання, радыёвяшчання, мабільнай сотавай сувязі і іншых радыёэлектронных прылад. У лабараторыі вымярэнняў электрамагнітных палёў спрабуюць выяўляць, як усё гэта сумяшчаецца — вызначаюць здольнасць таго ці іншага абсталявання функцыянаваць з нязменнай якасцю ў разнастайнай электрамагнітнай абстаноўцы і не ствараць недапушчальных электрамагнітных перашкод для іншых тэхнічных сродкаў.
Вымярэнне электрамагнітных палёў неабходнае штодня і ў самых розных сферах — для абароны інфармацыі ад несанкцыянаванага доступу, для кантролю выкарыстання радыёчастотнага спектра, атэстацыі працоўных месцаў са шкоднымі ўмовамі працы, кантролю ўзроўняў электрамагнітных выпраменьванняў у зоне жылой забудовы... Ва ўсіх такіх выпадках выкарыстоўваюцца вымяральныя антэны.
Даследаваннем характарыстык і параметраў вымяральных антэн і вымяральнікаў напружанасці электрамагнітнага поля, іх паверкай і каліброўкай займаецца ў інстытуце лабараторыя вымярэнняў радыёчастотных электрамагнітных палёў.
— Для забеспячэння параметраў электрамагнітнай сумяшчальнасці любое абсталяванне, здольнае ствараць радыёперашкоды або быць схільным да такога ўздзеяння — хоць радыёрэлейная станцыя, хоць дзіцячая цацка на батарэйках — праходзіць комплекс выпрабаванняў, — кажа начальнік сектара радыёэлектронных вымярэнняў Аляксей ВАЛЫНЕЦ. — Мы знаходзімся ў экраніраванай бязрэхавай камеры. Гэта ўнікальнае тэхнічнае абсталяванне для правядзення даследаванняў і выпрабаванняў у галіне электрамагнітнай сумяшчальнасці было ўстаноўлена ў 2013 годзе. Металічны каркас камеры, шматлікія фільтры і валаконна-аптычныя развязкі не дапускаюць трапляння ў камеру знешніх радыёперашкод, забяспечваючы тым самым поўную экраніроўку. Сценкі камеры абліцаваныя радыёпаглынальным матэрыялам, які не дапускае адлюстравання радыёхваляў у шырокім дыяпазоне частот.
4
Такім чынам у нашай лабараторыі вымяраюцца спектральныя параметры выпраменьванняў, узровень радыёперашкод рознага паходжання, праводзяцца выпрабаванні на ўстойлівасць да радыёчастотных электрамагнітных палёў, вызначаюцца характарыстыкі і параметры антэн.
Для вымярэння ўзроўню радыёперашкод, якія прыбор стварае ў працэсе работы, яго размяшчаюць на стале. Вымярэнні выконваюцца ў дыяпазоне частот ад 9 кГц да 18 ГГц. Абсталяванне дазваляе выяўляць устойлівасць да электрамагнітных палёў напружанасцю да 30 В/м.
— Калі гаварыць непасрэдна пра электрамагнітную сумяшчальнасць, то гэта не мае дачынення, скажам, да бяспекі выкарыстання таго ці іншага абсталявання, — удакладняе Аляксей Валынец. — Электрамагнітная сумяшчальнасць неабходна, кажучы простай мовай, для таго, каб у адным памяшканні маглі адначасова і без перашкод працаваць і дзіцячая радыёкіраваная цацка, і тэлевізар, і сотавая сувязь, і г.д. Колькі гадоў таму варта было ўключыць электрабрытву, як тэлевізар пераставаў працаваць належным чынам. Электронная вага таксама павінна паказваць патрэбную вагу незалежна ад блізкасці іншых радыёпрылад. Лабараторыя выконвае вялікую колькасць дзяржаўных кантрольных выпрабаванняў сродкаў вымярэння, выпушчаных як нашымі, так і замежнымі вытворцамі.
Якая ў торфу энергія згарання?
У лабараторыі тэмпературных і цеплафізічных вымярэнняў забяспечваюць захоўванне, аднаўленне і перадачу адзінкі тэмпературы — кельвіна, адзінкі энергіі згарання — джоўля і адзінкі цеплаправоднасці. Працэс мадэрнізацыі нацыянальнага эталона адзінкі тэмпературы — кельвіна — працягваецца. Дыяпазон аднаўлення тэмпературы адбываецца згодна з міжнароднымі патрабаваннямі ў дыяпазоне ад -38 да 961 градуса па Цэльсію.
— Абсталяванне вельмі добрае, пацвердзіла заяўленую дакладнасць у галіне вымярэння тэмператур, — тлумачыць намеснік начальніка вытворча-даследчага аддзела лабараторыі тэмпературных і цеплафізічных вымярэнняў Тамара ДЗІКУН. — Наогул 30 працэнтаў усіх вымярэнняў у фізіцы прыпадае на вымярэнні менавіта тэмпературы. Яна прысутнічае ледзь ва ўсіх вытворчых працэсах — без яе немагчыма ні малако прастэрылізаваць, ні метал выплавіць. Так што важнасць гэтага эталона для эканомікі ў цэлым цяжка пераацаніць. Сучаснае жыццё імкліва развіваецца, і таму мы ў бліжэйшую пяцігодку плануем завяршыць работу па стварэнні новага тэмпературнага эталона — мінус 189 градусаў...
Для ажыццяўлення цеплафізічных вымярэнняў лабараторыя валодае Нацыянальным эталонам адзінкі энергіі згарання (джоўль) і Нацыянальным эталонам адзінкі цеплаправоднасці. Першы прымяняецца пры вырашэнні вымяральных задач для атрымання новых відаў паліва, падчас даследавання мясцовых відаў паліва — торфу, драўлянага паліва, біяпаліва, выкарыстанне якіх у сістэме жыллёва-камунальнай гаспадаркі значна эканоміць спажыванне дарагога прыроднага газу і мазуту.
— На такім абсталяванні можна аднаўляць і захоўваць адзінкі цеплыні згарання і цвёрдых, і вадкіх рэчываў, — адзначае начальнік вытворча-даследчага аддзела лабараторыі тэмпературных і цеплафізічных вымярэнняў Пётр КРЫВАНОС. — Да такіх рэчываў можа, вядома, адносіцца і паліва. Вымярэнні на такім эталоне прамым чынам уплываюць на разлікі па спажыванні энергарэсурсаў. Работа па стварэнні гэтага эталона вялася з 2009 па 2013 год. Цяпер мы яго паспяхова прымяняем, паколькі ён адпавядае належным міжнародным патрабаванням. Сёння тут даследуюцца ўзоры вугалю, прадастаўленыя расійскім бокам — ідзе працэс параўнання.
Нацыянальны эталон адзінкі цеплаправоднасці запатрабаваны ў энергетыцы і будаўнічым комплексе, а таксама ў прыярытэтных кірунках развіцця навукі, тэхнікі і тэхналогій. Дыяпазон вымярэнняў — ад 0,02 ВТ/(м-К) да 5 Вт/(м-К). Вось толькі з дапамогай установак А1 і А2 завяршыліся даследаванні сродкаў вымярэння, якія выкарыстоўваюцца для атэстацыі і каліброўкі адзінак цеплаправоднасці будаўнічых матэрыялаў. Энергазберагальны складнік — адзін з найважнейшых для сучасных будматэрыялаў.
Святлана БАРЫСЕНКА, Алена ДАЎЖАНОК. Фота Яўгена ПЯСЕЦКАГА.
Для Блізнятаў падзеі на гэтым тыдні складуцца на іх карысць.
Эксперты адказалі на распаўсюджаныя пытанні аб зменах у пенсіённым забеспячэнні.
Шматмільярдны бізнес ні перад чым не спыняецца, у тым ліку не шкадуе здароўя людзей.