Толькі я адчыніла дзверы ў хату, прыйшоўшы са школы, як мама сказала: «Дачушка, ты яшчэ не распранулася? Збегай, калі ласка, у краму, зараз будзем абедаць.»
У гандлёвай кропцы вяскоўцы абмяркоўвалі якасць хлеба. Перада мной у чарзе стаяла бабуля Соня. Яна ўзяла бохан, асцярожна паклала ў сумку і сказала: «Не грашыце, людцы, Богу. Ніколі не елі вы дрэннага хлеба». Чарга замоўкла, павісла напружаная цішыня. Прыйшоўшы дадому, я расказала аб усім маме.
Яна сказала:
— Баба Соня ў вайну была вывезена ў Германію на прымусовыя работы, таму яна ведае смак і цану хлеба. А мы прывыклі, што ён павінен быць смачны і якасны.
Я задумалася. Вось жывём у адной вёсцы, сустракаемся кожны дзень, але нічога не ведаем пра нашых суседзяў, аднавяскоўцаў, людзей старэйшага пакалення.
Праз некаторы час мне прапанавалі паўдзельнічаць у конкурсе сачыненняў. Я адразу вырашыла, хто будзе галоўным героем маёй творчай працы.
Бабуля Соня здзівілася майму прыходу, але згадзілася расказаць пра сябе:
— Забыць вайну не магу, хоць прайшло шмат гадоў з таго часу. Дзіўна, але бывае, што і цяпер прысніцца вайна. Прачнуся і доўга не магу заснуць. А пачалося ўсё 14 кастрычніка 1943 года. У вёску, дзе жыла наша сям'я, прыйшлі немцы і пачалі выганяць людзей з хат. Нас сабралі разам і пагналі ў суседнюю вёску. Пайшлі чуткі, што будуць адпраўляць у Германію на прымусовыя работы. Мне якраз у той дзень споўнілася 16 гадоў. Я была малога росту, худая. Думала, што на мяне не звернуць увагі. А калі ўбачыла, як немец палкай лупцаваў майго суседа, які не змог устаць з воза, то ледзь не страціла прытомнасць. І вось разам з іншымі людзьмі я адправілася ў Германію. Нас пагрузілі ў вагоны. Некалькі тыдняў мы ехалі да месца прызначэння. Канчатковым пунктам стаў горад Кветленбург, які знаходзіўся за 500 кіламетраў ад Берліна. Нельга выказаць словамі тое, што мы перажылі на чужыне. На шчасце, на станцыі Граева, дзе мы праходзілі санітарную апрацоўку, спыніўся эшалон з беларусамі, дзе я ўбачыла жанчыну з суседняй вёскі. Яна з усёй сям'ёй таксама была адпраўлена ў Германію. Я далучылася да іх: усё ж са сваімі лепш.
Працаваць мы трапілі на ваенны завод, жылі ў паўразбураным чатырохпавярховым будынку. Умовы былі жудасныя. Пад'ём у 5 гадзін раніцы. Потым стаялі за станкамі да 18 гадзін. Рабілі запчасткі да нямецкіх самалётаў. Што павінны былі адчуваць мы, калі ў небе бачылі варожыя самалёты з крыжамі на крылах? Гэта маглі быць самалёты, запасныя часткі да якіх рабіла і я... Нам было цяжка не толькі фізічна, але і маральна...
На тыдзень атрымлівалі на чалавека два фунты хлеба (800 грамаў). У абед нас кармілі супам з травой, які немагчыма было есці. І сёння памятаю яго жудасны пах. У аўторак і нядзелю давалі па кавалачку каніны. А яшчэ на тыдзень мы атрымлівалі па 100 грамаў цукру, маргарыну і павідла. Так і жылі. Есці хацелася ўвесь час. Наведвалі сметнікі, дзе знаходзілі зярняты, гарох. Аднойчы нарвалі на полі таматы і толькі цудам не трапілі за гэта ў канцлагер.
Немцы па-рознаму ставіліся да нас. Майстар увесь час лаяўся і не даваў ні хвіліны адпачыць. А самы галоўны начальнік быў культурны і ветлівы. Ён і паведаміў, што Чырвоная Армія хутка будзе браць горад. Але вызвалілі нас амерыканцы. Адбылося гэта 12 красавіка 1945 года. Нашы пачуцці нельга было перадаць. Гэта зразумее толькі той, хто сам перажыў падобнае. Але лепш, каб такое ніколі не паўтарылася. Дарога дадому заняла чатыры месяцы. У жніўні мы з сяброўкай дабраліся да сваёй вёскі. Стаім на супрацьлеглым баку ракі, крычым... Пачула суседка, прыбегла да ракі:
— Чакайце, дзяўчаты, зараз на лодцы вас перавязу.
Ці можна словамі апісаць сустрэчу з роднымі? Яны ўжо страцілі надзею ўбачыць мяне жывой. Часта і сама думаю: чаму на долю аднаго чалавека выпадае столькі пакут і перажыванняў? Як я, малое дзяўчо, усё гэта вынесла? Напэўна, чалавек можа многае. Хачу, каб ніхто не зведаў жахаў вайны...
Вечарам, сеўшы за стол вячэраць, я не звярнула ўвагі на якасць хлеба. Я чула голас бабулі Соні:
— Не грашыце, людцы, Богу...
...Праз тыдзень бабулі Соні не стала...
Марына КУРАЕДАВА, вучаніца
11 класа Сасноўскага дзіцячага сада — сярэдняй школы Віцебскага раёна.
Традыцыя Дня Кастрычніцкай рэвалюцыі.
Пенсіі працоўным — без абмежаванняў, дадатковая падтрымка — сем’ям.
У апошнія гады колькасць чаргавікоў істотна памяншаецца
Для Блізнятаў падзеі на гэтым тыдні складуцца на іх карысць.