Ад сэрца да сэрца

Нашы суайчыннікі захоўваюць у «ся­рэб­ра­най кра­і­не» свае на­цы­я­наль­ныя тра­ды­цыі праз па­ка­лен­ні.

У дзя­цін­стве я па­чу­ла ад сва­ёй ба­бу­лі гіс­то­рыю пра яе дзядзь­ку, які ка­лісь­ці ў 30-я га­ды мі­ну­ла­га ста­год­дзя ез­дзіў на за­роб­кі ў Аме­ры­ку. Мне гэ­та па­да­ло­ся не­ве­ра­год­ным: дзе на­ша Бе­ла­русь, а дзе Аме­ры­ка! І гэ­та ж бы­ло даў­но, ка­лі бед­ны се­ля­нін не мог на­быць бі­лет на тан­ны рэйс на са­ма­лёт... Тым не менш, гэ­тая гіс­то­рыя да­лё­ка не ўні­каль­ная.

Яшчэ з па­чат­ку мі­ну­ла­га ста­год­дзя бе­ла­ру­сы ў по­шу­ках зям­лі і леп­шай до­лі ад­праў­ля­лі­ся ў да­лё­кія кут­кі Ра­сіі, у Злу­ча­ныя Шта­ты, у Ла­цін­скую Аме­ры­ку. Што да апош­няй, то ўра­ды Ар­ген­ці­ны, Бра­зі­ліі, Уруг­вая і Па­ра­гвая яшчэ ў дру­гой па­ло­ве ХІХ ста­год­дзя ўзя­лі курс на аграр­ную іміг­ра­цыю, і гэ­та зра­бі­ла іх пры­ця­галь­ны­мі для мно­гіх жы­ха­роў еў­ра­пей­скіх кра­ін, у тым лі­ку і Бе­ла­ру­сі.

Бе­ла­рус­кія эміг­ран­ты па­ча­лі ма­са­ва пе­ра­яз­джаць у «ся­рэб­ра­ную кра­і­ну» (наз­ва Ар­ген­ці­ны па­хо­дзіць ад ла­цін­ска­га «ар­ген­тум» — срэб­ра) яшчэ да Пер­шай су­свет­най вай­ны. Пры­ез­джым вы­дзя­ля­лі­ся ўчаст­кі не­асвое­най зям­лі, якой у гэ­тай кра­і­не бы­ло вель­мі шмат. Па ін­фар­ма­цыі Мі­ніс­тэр­ства за­меж­ных спраў Бе­ла­ру­сі, ужо ў 1920-1930 гг. у ад­ной толь­кі Ар­ген­ці­не пра­жы­ва­ла аж­но 200 ты­сяч вы­хад­цаў з на­шай кра­і­ны. Гэ­та ўра­зі­ла і за­інт­ры­га­ва­ла: як жа скла­ла­ся жыц­цё су­ай­чын­ні­каў за ты­ся­чы кі­ла­мет­раў ад ра­дзі­мы, ці пад­трым­лі­ва­юць яны су­вя­зі з род­ны­мі і як за­ха­ва­лі­ся на­шы тра­ды­цыі ў іс­па­на­моў­ным ася­род­дзі?

Па леп­шую до­лю

Як рас­ка­за­ла мне ў пе­ра­піс­цы Ме­лі­са ГА­ЛЮК, унуч­ка ад­на­го з на­шых су­ай­чын­ні­каў, што пе­ра­ехаў у Ар­ген­ці­ну ў 1935 го­дзе, яе дзед Ула­дзі­мір Га­люк ра­зам з ча­тыр­ма бра­та­мі да­бі­ра­лі­ся ту­ды на ка­раб­лі і без бі­ле­таў. «Па­да­рож­жа цяг­ну­ла­ся не­каль­кі ме­ся­цаў. Мно­гія пе­ра­яз­джа­лі без да­ку­мен­таў... Бе­ла­рус­кія эміг­ран­ты, як пра­ві­ла, вы­хад­цы з бед­ных ся­лян­скіх сем'­яў, у Ар­ген­ці­не су­тык­ну­лі­ся з праб­ле­май моў­на­га бар'­е­ра: іс­пан­ская мо­ва знач­на ад­роз­ні­ва­ец­ца ад род­най бе­ла­рус­кай і ад больш-менш зна­ё­мых ім поль­скай, рус­кай, укра­ін­скай. У Ар­ген­ці­не ён па­зна­ё­міў­ся з ма­ёй ба­бу­ляй — укра­ін­кай па па­хо­джан­ні — Ган­най Мед­вя­дзюк. Яны ажа­ні­лі­ся, і ў іх на­ра­дзі­ла­ся пя­цё­ра дзя­цей».

25-га­до­вая Ме­лі­са — ак­тыў­ная ўдзель­ні­ца Бе­ла­рус­ка­га куль­тур­на­га та­ва­рыст­ва «Ус­ход», што пра­цуе ў го­ра­дзе Бе­ры­са пра­він­цыі Бу­э­нас-Ай­рэс. Дзяў­чы­на ву­чыц­ца ва ўні­вер­сі­тэ­це і ці­ка­віц­ца тан­ца­мі ў цэ­лым і бе­ла­рус­кі­мі фальк­лор­ны­мі тан­ца­мі ў пры­ват­нас­ці. З бе­ла­рус­кай куль­ту­рай яе, як лёг­ка мож­на зда­га­дац­ца, па­зна­ё­міў дзя­ду­ля. Ка­лі дзяў­чын­цы бы­ло 10 га­доў, ён па­мёр. І каб не за­быц­ца пра тое, што ён ёй пе­ра­даў, каб за­ха­ваць су­вя­зі, Ме­лі­са па­ча­ла са­ма ак­тыў­на ўдзель­ні­чаць у пра­цы аб'­яд­нан­ня.

Бе­ла­рус­кае куль­тур­нае та­ва­рыст­ва «Ус­ход» бы­ло ство­ра­на 24 жніў­ня 1941 го­да. Мэ­та­мі яго ства­рэн­ня бы­лі як пад­трым­ка сва­іх тра­ды­цый, так і са­лі­дар­насць з су­ай­чын­ні­ка­мі — бо як­раз та­ды пай­шоў трэ­ці ме­сяц Вя­лі­кай Ай­чын­най вай­ны. «Та­кі­мі бы­лі вы­то­кі на­ша­га клу­ба. За­тым яны ста­лі ба­зай для ар­га­ні­за­цыі кур­саў па вы­ву­чэн­ні род­най мо­вы, тан­ца­валь­ных і пе­сен­ных ка­лек­ты­ваў — уво­гу­ле ўся­го та­го, што пад­трым­лі­вае на­цы­я­наль­ную свя­до­масць бе­ла­ру­саў-эміг­ран­таў», — пі­ша Ме­лі­са Га­люк.

Рэ­ха Ра­дзі­мы

З ча­соў пры­ез­ду пер­шых эміг­ран­таў прай­шло ўжо больш за сто га­доў. Што ж за­ха­ва­ла­ся ад на­род­най куль­ту­ры ў да­лё­кай Ар­ген­ці­не?

Ме­лі­са ў пер­шую чар­гу на­зы­вае на­цы­я­наль­ныя стра­вы. «Мая ба­бу­ля га­та­ва­ла нам боршч, ка­пус­ту, ха­ла­дзец, ва­рэ­ні­кі, — пе­ра­ліч­вае дзяў­чы­на. — Да­рэ­чы, апош­нія — мая лю­бі­мая бе­ла­рус­кая стра­ва». Так­са­ма яна за­ўва­жае, што дзя­ду­ля і ба­бу­ля, а так­са­ма бра­ты дзе­да па­кі­ну­лі ёй шмат ус­па­мі­наў пра Бе­ла­русь, а так­са­ма гіс­то­рый, якія «дрэн­на адап­ту­юц­ца да рэа­лій но­вай ра­дзі­мы».

Су­раз­моў­ца ад­зна­чае, што хоць і не мо­жа дак­лад­на ска­заць, коль­кі ж бе­ла­ру­саў жы­ве сён­ня ў Ар­ген­ці­не і коль­кі з іх за­ха­ва­ла род­ную мо­ву, тым не менш «ёсць шмат сем'­яў, якія ста­я­лі ля вы­то­каў на­ша­га клу­ба і якія раз­маў­ля­юць па-бе­ла­рус­ку». Але, на­ра­кае Ме­лі­са, та­кіх лю­дзей з па­ка­лен­ня ў па­ка­лен­не ста­но­віц­ца ўсё менш. «Наш клуб — гэ­та ўні­каль­ная су­пол­ка бе­ла­ру­саў у Ла­цін­скай Аме­ры­цы. Але за­раз са­праў­ды скла­да­на знай­сці ка­го-не­будь з на­шчад­каў эміг­ран­таў, хто б доб­ра раз­маў­ляў па бе­ла­рус­ку...»

Бе­ла­ру­сам зра­біў лёс

Вы­клад­чык му­зы­кі Эду­ар­да ПЕ­НІ­СІ, чые ба­бу­ля і дзя­ду­ля так­са­ма бы­лі эміг­ран­та­мі (праў­да, італь­ян­скі­мі), сён­ня мае не­па­срэд­нае да­чы­нен­не да пад­тры­ман­ня на­цы­я­наль­най свя­до­мас­ці ў эміг­ранц­кім ася­род­ку бе­ла­ру­саў. Ён уз­на­чаль­вае Цэнтр бе­ла­рус­кай куль­ту­ры імя Кас­ту­ся Ка­лі­ноў­ска­га ў го­ра­дзе Ла­валь­ёл (пра­він­цыя Бу­э­нас-Ай­рэс). Як так атры­ма­ла­ся? «Я маю да­чы­нен­не да бе­ла­рус­кай куль­ту­ры ў Ар­ген­ці­не, та­му што ў ма­ім го­ра­дзе быў клуб бе­ла­рус­кіх, рус­кіх і ўкра­ін­скіх эміг­ран­таў «Дніп­ро», які я па­чаў на­вед­ваць з 1975 го­да. Я вы­ву­чаў бе­ла­рус­кую і рус­кую мо­вы, зна­ё­міў­ся з куль­ту­рай ус­ход­не­сла­вян­скіх на­ро­даў. Сён­ня я ды­ры­жы­рую хо­рам «Ку­па­лін­ка», які сам жа за­сна­ваў у 1988 го­дзе, і ан­самб­лем «Бе­ла­веж», які ар­га­ні­за­ваў у 2010 го­дзе», — рас­па­вёў мне му­зы­кант.

За столь­кі га­доў зна­ём­ства з бе­ла­рус­кай куль­ту­рай на­ша кра­і­на ста­ла ар­ген­цін­цу з італь­ян­скі­мі ка­ра­ня­мі вель­мі бліз­кай. «Бе­ла­русь — гэ­та мая дру­гая ра­дзі­ма. З 16 га­доў я звя­за­ны з яе куль­ту­рай, мо­вай, тра­ды­цы­я­мі. Я быў там ча­ты­ры ра­зы ў жыц­ці — апош­ні раз у 2009 го­дзе, — і збі­ра­ю­ся на­ве­даць Бе­ла­русь зноў. Сва­ім дзе­цям, ка­лі яны бы­лі ма­лы­мі, я спя­ваў бе­ла­рус­кія пес­ні».

Да­рэ­чы, пас­ля апош­ня­га ві­зі­ту ў на­шу кра­і­ну да яго і прый­шла ідэя за­сна­ваць сён­няш­ні Цэнтр бе­ла­рус­кай куль­ту­ры імя Кас­ту­ся Ка­лі­ноў­ска­га. «У Бе­ла­ру­сі я шмат да­ве­даў­ся пра гэ­та­га ча­ла­ве­ка. Мя­не ўра­зі­ла яго гіс­то­рыя, яго ры­сы ха­рак­та­ру. Та­му і вы­ра­шыў даць Цэнт­ру яго імя».

У Ар­ген­ці­ну еха­лі па­ле­шу­кі...

Акра­мя та­го, што ў аб'­яд­нан­ні ёсць бе­ла­рус­кі хор і ар­кестр, там жа мож­на на­вед­ваць кур­сы па вы­ву­чэн­ні бе­ла­рус­кай мо­вы. Там вы­кла­да­юць Аляк­санд­ра Ма­ла­фей і Ні­на Брад­ко. Яны — доч­кі бе­ла­рус­кіх эміг­ран­таў, якія здо­ле­лі за­ха­ваць мо­ву. «Іх баць­кі бы­лі з Па­лес­ся, та­му па-бе­ла­рус­ку спа­да­ры­ні Ма­ла­фей і Брад­ко раз­маў­ля­юць не вель­мі чыс­та: ад­чу­ва­ец­ца ўплыў укра­ін­скай мо­вы», — за­ўва­жае стар­шы­ня аб'­яд­нан­ня.

Цэнтр бе­ла­рус­кай куль­ту­ры на­вед­ва­юць на­шчад­кі пе­ра­ся­лен­цаў з Пін­ска, Брэс­та, Ба­ра­на­ві­чаў, Грод­на. «Вель­мі шмат лю­дзей, чые прод­кі пры­еха­лі з Па­лес­ся, і менш — з поў­на­чы кра­і­ны і Віль­ні», — за­ўва­жае спа­дар Пе­ні­сі.

Ня­хай сем'­яў, дзе за­ха­ва­ла­ся бе­ла­рус­кая мо­ва, зу­сім ма­ла, але тра­ды­цыі — жы­выя. Асаб­лі­ва гэ­та ты­чыц­ца аб­ра­даў, звя­за­ных з на­ра­джэн­нем і смер­цю, рэ­цэп­таў пры­га­та­ван­ня на­цы­я­наль­ных страў, тра­ды­цый­ных свят... «Са­мыя ці­ка­выя для мя­не бе­ла­рус­кія свя­ты — гэ­та ку­паль­ская ноч і Дзя­ды, вель­мі ба­га­тыя па змес­це і сім­во­лі­цы», — дзе­ліц­ца Эду­ар­да Пе­ні­сі.

--------

Лёс мо­жа за­вес­ці да­лё­ка ад ра­дзі­мы. І, як па­каз­вае гіс­то­рыя, на чу­жы­не мож­на ака­зац­ца і без да­ку­мен­таў, не тое што без ней­кіх ся­мей­ных рэ­лік­вій. Так мож­на лёг­ка стра­ціць ся­бе, сваё мес­ца ў све­це: ра­дзі­ма да­лё­ка, а тое мес­ца, дзе ця­пер жы­веш, яшчэ не ста­ла род­ным. Але прык­лад бе­ла­ру­саў, што эміг­ры­ра­ва­лі шмат га­доў та­му ў Ар­ген­ці­ну, па­каз­вае, што сваё яны не стра­ці­лі: за­ха­ва­лі мо­ву, пес­ні і пад­ан­ні, аб­ра­ды і свя­ты, на­цы­я­наль­ныя стра­вы — тое, што пры­вез­лі це­раз акі­ян у сва­іх сэр­цах. Бу­дзем спа­дзя­вац­ца, што так і за­ста­нец­ца, і гэ­тая па­мяць пра эт­ніч­ную ра­дзі­му бу­дзе жыць і пе­ра­да­вац­ца з па­ка­лен­ня ў па­ка­лен­не, ад сэр­ца да сэр­ца...

На­дзея ЮШ­КЕ­ВІЧ.

Да­вед­ка

Бе­ры­са — го­рад-порт, які ў Ар­ген­ці­не яшчэ на­зы­ва­юць ста­лі­цай эміг­ран­таў. Тут і за­раз жы­вуць на­шчад­кі эміг­ран­таў з Бе­ла­ру­сі, а яшчэ з Ал­ба­ніі, Сі­рыі, Гер­ма­ніі, Ар­ме­ніі, Бал­га­рыі, Хар­ва­тыі, Чэ­хіі, Сла­ва­кіі, Сла­ве­ніі, Грэ­цыі, Ір­лан­дыі, Іта­ліі, Літ­вы, Поль­шчы, Укра­і­ны, Сер­біі і на­ват з Ка­ба-Вер­дэ, кра­і­ны на за­ха­дзе Аф­ры­кі... Сён­ня ў ім пра­цуе ка­ля 20 та­ва­рыст­ваў, ство­ра­ных эміг­ран­та­мі з роз­ных кра­ін.

Афі­цый­на

Кан­такт ёсць

Над­звы­чай­ны і Паў­на­моц­ны Па­сол Рэс­пуб­лі­кі Бе­ла­русь у Ар­ген­цін­скай Рэс­пуб­лі­цы Вік­тар КО­ЗІН­ЦАЎ рас­ка­заў «Звяз­дзе», як сён­ня ра­дзі­ма пад­трым­лі­вае су­вя­зі з су­ай­чын­ні­ка­мі, і па­тлу­ма­чыў, ча­му скла­да­на пад­лі­чыць, коль­кі эт­ніч­ных бе­ла­ру­саў жы­ве ў Аргенціне.

— Вік­тар Ва­сіль­е­віч, ці паў­плы­ваў той факт, што ў Ар­ген­ці­не ёсць да­во­лі вя­лі­кая бе­ла­рус­кая ды­яс­па­ра, на ад­крыц­цё на­ша­га па­соль­ства ў Бу­э­нас-Ай­рэ­се?

— Вя­до­ма, факт на­яў­нас­ці ў Ар­ген­ці­не да­во­лі вя­лі­кай для Ла­цін­скай Аме­ры­кі бе­ла­рус­кай ды­яс­па­ры пры­маў­ся да ўва­гі, але, ду­маю, што не ён з'яў­ляў­ся га­лоў­ным пры пры­няц­ці ад­па­вед­на­га ра­шэн­ня аб ад­крыц­ці на­ша­га па­соль­ства ў Бу­э­нас-Ай­рэ­се. Га­лоў­ным кі­рун­кам дзей­нас­ці па­соль­ства бы­ло і за­ста­ец­ца да гэ­та­га ча­су пра­соў­ван­не ганд­лё­ва-эка­на­міч­ных ад­но­сін з Ар­ген­ці­най і кра­і­на­мі рэ­гі­ё­на.

— Як па­соль­ства Бе­ла­ру­сі ў Ар­ген­ці­не пад­трым­лі­вае су­вя­зі з су­ай­чын­ні­ка­мі-эміг­ран­та­мі? Ці пра­вод­зяц­ца су­мес­ныя ме­ра­пры­ем­ствы?

— Па­соль­ства зна­хо­дзіц­ца ў па­ста­ян­ным кан­так­це з кі­раў­ніц­твам клу­баў (гэ­та і не­па­срэд­ны ўдзел у су­мес­ных ве­ча­рах, вы­ступ­лен­нях, су­стрэ­чы ў па­соль­стве, удзел су­ай­чын­ні­каў-эміг­ран­таў у пры­ёмах). Мы да­па­ма­га­ем ін­фар­ма­цый­ны­мі ма­тэ­ры­я­ла­мі, у тым лі­ку ві­дэа, мас­тац­кім ка­лек­ты­вам, па ме­ры маг­чы­мас­ці пе­ра­да­юц­ца бе­ла­рус­кія на­цы­я­наль­ныя кас­цю­мы, ка­лек­ты­вы за­бяс­печ­ва­юц­ца дзяр­жаў­най сім­во­лі­кай.

— У 1920-1930 гг. у Ар­ген­ці­не пра­жы­ва­ла пры­клад­на 200 ты­сяч бе­ла­рус­кіх эміг­ран­таў. Пас­ля рас­па­ду Са­вец­ка­га Са­ю­за ту­ды пе­ра­еха­ла яшчэ ка­ля 15 ты­сяч на­шых су­ай­чын­ні­каў. Коль­кі сён­ня эт­ніч­ных бе­ла­ру­саў (лю­дзей, што ідэн­ты­фі­ку­юць ся­бе з бе­ла­ру­са­мі) пра­жы­вае ў Ар­ген­ці­не?

— Ад'­езд бе­ла­ру­саў у Ар­ген­ці­ну стаў маг­чы­мы ў кан­цы ХІХ ста­год­дзя (да 1852 г. урад Ар­ген­ці­ны пра­во­дзіў па­лі­ты­ку іза­ля­цы­я­ніз­му, а з пры­няц­цем кан­сты­ту­цыі ў 1853 г. зем­ля­роб­чая іміг­ра­цыя ста­ла за­ах­воч­вац­ца). Па­коль­кі лю­дзі, якія пры­яз­джа­лі ту­ды, вы­зна­ча­лі­ся па гра­ма­дзян­стве, а не па эт­ніч­най пры­на­леж­нас­ці (гэ­та зна­чыць, як гра­ма­дзя­не Ра­сіі), то ў Ар­ген­ці­не іх за­піс­ва­лі як «ру­сос» (рус­кія). Да 1915 г. беларусаў на­ліч­ва­ла­ся там да 160-170 ты­сяч.

Пас­ля Пер­шай су­свет­най вай­ны з за­ход­ніх аб­лас­цей Бе­ла­ру­сі па­ча­ла­ся но­вая хва­ля іміг­ра­цыі. Па ін­фар­ма­цыі бе­ла­рус­кіх ар­га­ні­за­цый у Ар­ген­ці­не, у гэ­тую кра­і­ну з аку­пі­ра­ва­ных Поль­шчай тэ­ры­то­рый вы­еха­ла да 50 ты­сяч бе­ла­ру­саў (па не­ка­то­рых да­ных, уво­гу­ле ў кра­і­ны Паўд­нё­вай Аме­ры­кі вы­еха­ла да 250 ты­сяч су­ай­чын­ні­каў). Усе вы­яз­джа­лі па поль­скіх паш­пар­тах, і ў гэ­тых кра­і­нах іх на­зы­ва­лі «по­ла­кос» (па­ля­кі). За­тым пас­ля Дру­гой су­свет­най вай­ны ў 1950-я га­ды бы­ла ма­са­вая рэ­эміг­ра­цыя з Ар­ген­ці­ны, і ў 1975 г. са­вец­кае гра­ма­дзян­ства атры­ма­лі ка­ля 40 ты­сяч ча­ла­век (з іх бе­ла­ру­саў ка­ля 10 ты­сяч).

— Чым па ро­дзе дзей­нас­ці яны зай­ма­юц­ца?

— Чым па ро­дзе дзей­нас­ці сён­ня яны зай­ма­юц­ца, ска­заць цяж­ка, ад­нак, ка­лі гэ­тыя лю­дзі пры­бы­ва­лі, ула­ды Ар­ген­ці­ны іх на­кі­роў­ва­лі на роз­ныя цяж­кія ра­бо­ты. Эміг­ран­ты бу­да­ва­лі да­ро­гі, сек­лі цук­ро­вы трыс­нёг.

— У якіх га­ра­дах Ар­ген­ці­ны мож­на су­стрэць на­шчад­каў бы­лых пе­ра­ся­лен­цаў?

— Сён­ня дак­лад­ную коль­касць лю­дзей, што ідэн­ты­фі­ку­юць ся­бе бе­ла­ру­са­мі, вы­зна­чыць скла­да­на. Да та­го ж ма­ла­дыя «вы­хад­цы» не га­во­раць на сла­вян­скіх мо­вах. Кам­пакт­ныя эт­ніч­ныя гру­пы эміг­ран­таў пра­жы­ва­юць у Бу­э­нас-Ай­рэ­се, Бе­ры­са, Ра­са­рыё, Ча­ка, Місь­ё­нес, Мен­до­се і ін­шых ра­ё­нах.

На­дзея ЮШ­КЕ­ВІЧ