Так, па сутнасці газета — такая пляцоўка. У ёй ідзе расповед пра падзеі і праявы жыцця, вядуць яго журналісты, якія фіксуюць і інтэрпрэтуюць факты рэчаіснасці. Але тыя ж факты можна адлюстроўваць у іншым варыянце (у вобразнай форме), больш багатымі моўнымі сродкамі, па-мастацку. У літаратурнай форме. Дзеля гэтага ў «Звяздзе» і быў заснаваны літаратурны конкурс.
[caption id="attachment_71776" align="alignnone" width="500"] Аляксандр Брыт, Святлана Магілеўчык, Мікола Чарняўскі.[/caption]
Конкурс апавяданняў летась, можа, быў не такі актыўны, як раней: каля 30 твораў паступілі на разгляд рэдакцыі і вядучага, пісьменніка, рэдактара часопіса «Полымя» Алеся Бадака. Але трэба адзначыць, што далёка не ўсё праходзіць праз сіта адбору і трапляе на газетныя палосы. Насамрэч, важна не толькі тое, што нашы аўтары пішуць па-беларуску, але адзначаецца і якасць напісанага.
І ў пэўным сэнсе «чытацкасць» — гэта абумоўлена публікацыяй у газеце. Літаратурныя творы, надрукаваныя ў ёй (у тым ліку тыя, што атрымалі перамогу) маюць сваю адметнасць. Па-першае, яны сюжэтныя, прычым у большасці гэты сюжэт заснаваны на нейкай жыццёвай сітуацыі, што блізкая да журналістыкі і адлюстроўвае рэальныя падзеі. На гэта звяртаюць увагу і нашы чытачы.
Першы намеснік дырэктара Выдавецкага дома «Звязда» Алена Ляўковіч вітала нашых лаўрэатаў такімі словамі:
— Дазвольце вас усіх, хто друкуецца на старонках газеты і дапамагае нам яе рабіць, лічыць сваімі калегамі. Нам прыемна, што ў плыні сучаснай беларускай літаратуры Выдавецкі дом «Звязда» на вастрыні ўсіх літаратурных працэсаў. І мы робім свой унёсак у іх развіццё, у тым ліку праз творчасць нашых аўтараў, якія дасылаюць свае апавяданні на конкурс. Мы будзем яго працягваць.
Нашы шаноўныя чытачы, якія сочаць за конкурсам апавяданняў на старонках газеты, ужо ведаюць гэтыя імёны. Але мы прапануем пазнаёміцца з імі бліжэй і зразумець, што трэба для таго, каб стварыць апавяданне, вартае таго, каб яго надрукавалі.
Святлана Магілеўчык, уладальніца першай прэміі, — чалавек сціплы і вельмі цёплы, з радасцю ў вачах. Распавядае, як з дзяцінства зачытвалася кнігамі. Таму і прафесію абрала па душы: скончыла бібліятэчны тэхнікум у Магілёве. Пасля заканчэння паехала ў суседнюю са сваёй роднай вёскай працаваць бібліятэкарам. Потым была частка іншага жыцця — утварылася сям'я, нарадзілася дзіця: хлопчык асаблівы, яму патрэбны быў павышаны клопат бацькоў. Але сям'ю чакала моцнае выпрабаванне — муж Святланы трагічна загінуў. Прыйшлося пачынаць наноў жыць: вярнулася ў вёску, дзіця хадзіла ў садок, а мама круцілася, але ўжо думала пра тое, што хочацца выказаць свае думкі праз словы. Бывае, што для таго, каб гэта ўсё ж адбылося, патрэбны штуршок. Святлана зноў выйшла замуж, нарадзіўся другі хлопчык. Муж неяк знайшоў яе спісаныя паперы і спытаў: «А чаму больш нічога не пішаш?» І яна паспрабавала: спачатку апавяданне надрукавалі ў «Звяздзе», а следам у раёнцы. Аднойчы рэдактар раённай газеты прапанаваў больш плённа супрацоўнічаць, і цяпер Святлана Магілеўчык ужо працуе ў штаце рэдакцыі (пакуль карэктарам, але ёсць куды рухацца). Пра тое, як нарадзілася ідэя апавядання «Віражы лёсу», яна гаворыць:
— Я мора ніколі не бачыла. У мяне сусед быў марак, я была малая яшчэ, калі ён мне даў бесказырку. Гэта было так прыгожа! І яшчэ мой прадзед служыў на Балтыйскім флоце, удзельнічаў у штурме «Зімняга». А калі прыехаў дамоў, стаў першым старшынёй калгаса ў сваёй вёсцы. Яны стварылі там арцель «Васількі», пра якую Купала пісаў.
Вось жа як бывае, калі пішацца шчыра: першае апавяданне — і пераможнае.
Лаўрэат другой прэміі Аляксандр Брыт (апавяданне «Транзітны эпізод») у нашым конкурсе таксама прадстаўлены ўпершыню, але імя ў творчасці не новае: ён мае сваю кнігу. Пісаць пачаў значна раней.
— У нейкім сэнсе я вярнуўся да творчасці ў апошні час. Калі вярнуўся з войска, друкаваўся ў «Нёмане» — гэта было яшчэ ў 1990-я гады. «Нёман» тады неяк адзначыў мой твор як найлепшае апавяданне. Потым ажаніўся, пайшлі дзеці. Я гадоў 15 нічога не пісаў наогул і адчуваў сябе добра, калі шчыра. Некалькі гадоў таму мяне зноў пацягнула пісаць, я выдаў кнігу «Кіно» ў Выдавецкім доме «Звязда». Пакуль пішу пераважна на рускай мове. І нешта мяне цягне да больш вялікіх формаў, чым апавяданні. Я не ведаю, буду пісаць далей ці не буду. Ёсць нейкія думкі, занатоўкі. Я назіральнік: гляджу за людзьмі, як ходзяць, размаўляюць... Разважаю. Нешта афармляецца ў творы.
Сюжэт апавядання «Вяселле ў Налібоках» Мікола Чарняўскі таксама падгледзеў, сам прызнаўся ў гэтым. Але, можа быць, гэтая блізкасць да жыцця дала магчымасць яму, вядомаму дзіцячаму пісьменніку і паэту, стаць лаўрэатам трэцяй прэміі ў конкурсе апавяданняў «Звязды».
— У мяне са «Звяздою» даўнія стасункі. Я прыйшоў напачатку 1961 года, калі быў студэнтам, напісаў нататкі, а мне сказалі: маўляў, у нас газета сур'ёзная. Зрабіў праблемны артыкул, але і ён не прайшоў. З той пары газету ведаю. «Звязда» перажыла розныя часы. Калісьці якія людзі тут друкаваліся — да вайны яшчэ! І Купала, і Колас. Колькі пісьменнікаў беларускіх тут працавалі ў свой час. Гэта самы карацейшы шлях да чытача, бо ў газеты тыраж большы нават, чым у часопіса. А газета — з магутнай творчай гісторыяй. Планка ў яе заўсёды была высокая. Галоўнае, што ў наш час вы захоўваеце гэты конкурс, падтрымліваеце літаратуру. Мастацкія творы ўзбагачаюць тую палітру, якую ў газету нясуць дакументальныя матэрыялы — артыкулы, рэпартажы. Мастацкая проза таксама бярэцца з жыцця, вось як мая гісторыя. Апавяданні дапаўняюць жыццё, якое паказваюць журналісты газеты на сваіх старонках. Добра, што ў конкурса сур'ёзны куратар Алесь Бадак, магу назваць яго сваім вучнем — ён першыя вершы калісьці ў «Бярозцы» друкаваў. А цяпер сам ужо рэдактар...
Паступова размова перайшла да разваг пра тое, ці можна навучыць (навучыцца) ствараць літаратурныя творы? Ці можа гэтаму паспрыяць конкурс у газеце?
— Нечаму навучыць можна, — упэўнены Мікола Чарняўскі. — Але калі ў чалавеку не закладзена, то ён не навучыцца, яму будзе цяжка давацца праца са словам. У творчасці ўсё залежыць ад старання. Калі я ўзгадваю, як мы пачыналі, то цяпер многія могуць пачынаць і лепш. Але ўсё залежыць ад чалавека — яго працавітасці, упартасці. Так атрымалася, што тыя, на каго я спадзяваўся, згубіліся, а тыя, хто ўпарта ішоў сваім шляхам, цікава працуюць.
— У нас яшчэ ў школе казалі: скажы, што ты чытаеш, і я скажу, хто ты, — гаворыць Святлана Магілеўчык. — Чалавек чытае кнігу, разумее, што хоча сказаць аўтар, ён на адной з ім ноце — у гэтага чалавека будзе развівацца густ, адчуванне прыгажосці, творчасці. Я магла ў бібліятэцы падсунуць дзецям класіку — і такім чынам імкнулася ўплываць на іх. Ведаеце, насамрэч, дзеці хочуць чытаць. Іншая справа, што накіраваць часам няма каму і яны цяпер выцягваюць нейкія назвы з інтэрнэту, а з іх, можа, толькі пара твораў, вартых увагі. Трэба накіроўваць. У гэтым і настаўнікі, і бацькі, і бібліятэкары павінны ўдзельнічаць. Таму што ўсё пачынаецца з дзяцінства. Нават адчуванне нейкага свайго імкнення, таленту — адтуль. Навучыцца нешта пісаць можна, толькі прачытаўшы іншых, вялікіх, цудоўных пісьменнікаў.
— Кожны гэтаму вучыцца па-свойму. Тут шмат акалічнасцяў маюць свой уплыў. Але літаратура — найперш адчуванне слова, мастацтва слова. Газета ў гэтым робіць сваю справу. Трэба падзякаваць за тое, што ёсць магчымасць пісьменнікам на гэтай пляцоўцы ў «Звяздзе» працаваць: яе магло б не быць. Але літаратура павінна прыходзіць да людзей самымі рознымі шляхамі, — падсумоўвае Аляксандр Брыт. — Мне здаецца, мы ў Беларусі вельмі часта прыбядняемся, і ў выпадку з літаратурай, якая насамрэч ёсць. Мы ўвесь час імкнёмся знайсці самаапраўданне, маўляў, у нас маленькая краіна, таму што нам на многае прэтэндаваць? Не маленькая. Але асаблівасць ёсць. Я кажу так: у нас транзітная краіна, мы адчуваем гэтае існаванне «паміж», таму лавіруем. Я гэта вызначаю, як паводзіны матадора, якому, каб выжыць, трэба ўмець выварочвацца ад быка. Мы і выварочваемся.
Ну і пра выжыванне конкурсу. Яно немагчымае без новых твораў. Без людзей, якія ўсё-такі хочуць падзяліцца з іншымі сваімі назіраннямі, адчуваннямі, думкамі. Але ёсць яшчэ адзін складнік у гэтым працэсе — чытач, на каго гэтая творчасць скіраваная. Нашы аўтары-пераможцы пажадалі шукаць больш шчыльнай сувязі з чытачом і выкарыстоўваць усе магчымыя сучасныя механізмы для рэкламы свайго літаратурнага конкурсу. Няўжо ў такой справе патрэбная залішняя сціпласць? Далібог...
Ларыса ЦІМОШЫК
Выбар саджанца для садавода — той момант, значнасць якога складана пераацаніць.
Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».