Біць

Біць. У сла­вян та­кое ры­ту­аль­на-ма­гіч­нае дзе­ян­не, як «біц­цё», бы­ло прад­стаў­ле­на да­во­лі шы­ро­ка ў ся­мей­на-ро­да­вых аб­ра­дах і аб­ра­дах ка­лян­дар­на­га цык­лу. Яно на­сі­ла пра­ду­цы­ра­валь­ную і за­сце­ра­галь­ную функ­цыі, а так­са­ма спры­я­ла дзе­та­на­ра­джэн­ню, урад­лі­вас­ці, зда­роўю, на­быц­цю мо­цы.

Час­цей гэ­та ры­ту­аль­нае дзе­ян­не вы­кон­ва­лі га­лін­ка­мі дрэ­ва або рас­лі­ны: вяр­бы, бя­ро­зы, кра­пі­вы, а так­са­ма вы­ка­рыс­тоў­ва­лі са­мыя рас­паў­сю­джа­ныя аб­ра­да­выя прад­ме­ты, та­кія як хлеб­ная ла­па­та, по­яс, ве­нік. Маг­лі вы­ка­рыс­тоў­ваць так­са­ма пал­ку ці ду­бец.

На Пскоў­шчы­не, ка­лі сва­та ад­праў­ля­лі да ня­вес­ты, баць­ка ма­ла­до­га трой­чы біў яго по­ясам і пры­га­вор­ваў: «Не я б'ю, уда­ча б'е!» На ўкра­ін­скім Па­лес­сі, па­куль вы­пя­каў­ся вя­сель­ны ка­ра­вай, усе жан­чы­ны, што бы­лі ў гэ­ты час у ха­це, па­він­ны бы­лі тан­чыць, у ру­ках ад­ной з іх бы­ла хлеб­ная ла­па­та, якой яна па­він­на бы­ла да­кра­нуц­ца (злёг­ку уда­рыць) да кож­най з пры­сут­ных. У сер­баў і бал­гар іс­на­ваў звы­чай біць ня­вест­ку пад­час вя­сел­ля і пе­рад тым, як ма­ла­дыя пой­дуць спаць. У не­ка­то­рых рэ­гі­ё­нах Бе­ла­ру­сі і ва Укра­і­не, каб вя­сел­ле ад­бы­ло­ся, на за­ру­чы­нах сват біў пал­кай, цэ­пам ці віл­ка­мі па сцен­ках ха­ты ня­вес­ты. У па­ля­каў іс­на­ваў звы­чай біць дзі­ця пас­ля хры­шчэн­ня. Баць­ка клаў дзі­ця па­пя­рок па­ро­га і злёг­ку сця­баў роз­га­мі ці дуб­цом, каб дзі­ця рас­ло па­слух­мя­ным і ра­зум­ным. У ма­ке­дон­цаў дзя­цей сцё­ба­лі ў дзень свя­то­га Іг­на­та
(20 снеж­ня). Лі­чы­ла­ся, што ме­на­ві­та з гэ­та­га дня па­чы­нае рас­ці дзень, так і дзе­ці з гэ­та­га дня па­він­ны пад­рас­таць. У сер­баў дзя­цей сцё­ба­лі ты­мі га­лін­ка­мі віш­ні, якія ўжо рас­цві­лі, «каб пе­ра­даць ім жыц­цё­вую сі­лу гэ­тай рас­лі­ны і пры­га­жосць». У Страс­ную пят­ні­цу поль­скія хлоп­цы і дзяў­ча­ты бі­лі адно ад­на­го, каб цяр­пець па­ку­ты, якія цяр­пеў Ісус Хрыс­тос.

На Бе­ла­ру­сі, каб пла­до­выя дрэ­вы да­лі доб­ры ўра­джай у на­ступ­ным го­дзе, пад­час Ка­ля­даў гас­па­дар па­ві­нен быў па­трэс­ці або па­біць-па­сту­каць кож­нае дрэ­ва хлеб­най ла­па­тай. На Па­лес­сі гас­па­дар за­пра­шаў Ма­роз пры­хо­дзіць і па­час­та­вац­ца кі­ся­лём, пры гэ­тым трэ­ба бы­ло моц­на біць па шты­кет­ні­ку, сця­не ха­ты ці па ме­та­ліч­ных прад­ме­тах: «Ма­роз, Ма­роз, ідзі куц­цю ес­ці, а на Пят­роў­ку не бы­вай, а то бу­дзем пу­гай бі­ці». На Юр'я, ка­лі пер­шы раз вы­га­ня­лі ка­ро­ву ў по­ле, гас­па­ды­ня бі­ла-сцё­ба­ла яе га­лін­ка­мі асвячо­най вяр­бы. На Па­лес­сі ў гэ­ты дзень ця­жар­ная жан­чы­на зды­ма­ла свой фар­тух, бі­ла ім ка­ро­ву і вы­праў­ля­ла ў по­ле. На Ві­цеб­шчы­не іс­на­ва­ла пра­ві­ла: перш чым ад­пра­віц­ца на пер­шае за­вор­ван­не, зяць па­ві­нен быў па­біць (кры­ху) це­шчу або цес­ця. Гэ­та ра­бі­ла­ся дзе­ля та­го, каб вы­рас доб­ры ўра­джай пша­ні­цы або жы­та ад­па­вед­на. У вёс­цы Ста­до­лі­чы Лель­чыц­ка­га ра­ё­на Го­мель­скай воб­лас­ці жан­чы­ны, якія вы­кон­ва­лі ры­ту­ал вы­клі­кан­ня даж­джу, па­він­ны бы­лі біць пал­ка­мі ка­ло­дзеж­ную ва­ду. На Ві­цеб­шчы­не ры­ту­аль­нае біц­цё лі­чы­лі срод­кам ад су­ро­каў. Той, хто ня­ўмыс­на су­ро­чыў ча­ла­ве­ка, па­ві­нен быў зняць свой по­яс і трой­чы сце­ба­нуць хво­ра­га па па­яс­ні­цы.

 Ра­зам з тым у на­род­най куль­ту­ры іс­на­ваў шэ­раг за­ба­ро­наў у да­чы­нен­ні да гэ­та­га ры­ту­аль­на­га дзе­ян­ня. На­прык­лад, пад стра­хам смер­ці за­ба­ра­ня­ла­ся біць зям­лю: «...Бо зям­ля свя­тая, яе Бог нам даў як мат­ку, а мат­ку трэ ша­на­ваць». За­ба­ра­ня­ла­ся біць дзя­цей, якія за­лез­лі ў га­рох. Лі­чы­ла­ся: у та­го, хто па­шка­дуе дзе­цям гэ­тай га­род­ні­ны, «усё з'я­дуць чэр­ві».

Аксана Катовіч, Янка Крук.