Вы тут

Рашэнне Канстытуцыйнага Суда Рэспублікі Беларусь «Аб прававым рэгуляванні ўзбуджэння крымінальных спраў прыватнага абвінавачання»


27 лістапада 2015 г.

г. Мінск

Канстытуцыйны Суд Рэспублікі Беларусь у складзе старшынствуючага — Старшыні Канстытуцыйнага Суда Міклашэвіча П.П., намесніка Старшыні Сяргеевай В.Г., суддзяў Варановіча Т.В., Данілюка С.Я., Карповіч Н.А., Козыравай Л.Р., Падгрушы В.В., Рабцава Л.М., Цікавенкі А.Г., Чыгрынава С.П.

разгледзеў у адкрытым судовым пасяджэнні справу «Аб прававым рэгуляванні ўзбуджэння крымінальных спраў прыватнага абвінавачання».

У судовым пасяджэнні прынялі ўдзел:

паўнамоцны прадстаўнік Савета Рэспублікі Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь у Канстытуцыйным Судзе — Мароз Л.Ф., старшыня Пастаяннай камісіі Савета Рэспублікі Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь па заканадаўстве і дзяржаўным будаўніцтве;

паўнамоцны прадстаўнік Палаты прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь у Канстытуцыйным Судзе — Міхалькова Л.С., старшыня Пастаяннай камісіі Палаты прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь па заканадаўстве;

прадстаўнікі:

Вярхоўнага Суда Рэспублікі Беларусь — Аніскевіч Р.Г., намеснік Старшыні Вярхоўнага Суда Рэспублікі Беларусь;

Следчага камітэта Рэспублікі Беларусь — Гайдучонак В.А., намеснік Старшыні Следчага камітэта Рэспублікі Беларусь;

Міністэрства юстыцыі Рэспублікі Беларусь — Тушынскі І.Г., намеснік Міністра юстыцыі Рэспублікі Беларусь;

Генеральнай пракуратуры Рэспублікі Беларусь — Сяўрук І.Р., начальнік упраўлення Генеральнай пракуратуры Рэспублікі Беларусь па наглядзе за выкананнем заканадаўства Следчым камітэтам Рэспублікі Беларусь;

Рэспубліканскай калегіі адвакатаў — Матусевіч Т.У., намеснік старшыні Рэспубліканскай калегіі адвакатаў.

Вядзенне па справе ўзбуджана Канстытуцыйным Судом 28 кастрычніка 2015 г. у адпаведнасці з часткай першай артыкула 116 Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь (далей — Канстытуцыя), абзацам восьмым часткі трэцяй артыкула 22 Кодэкса Рэспублікі Беларусь аб судаўладкаванні і статусе суддзяў, часткамі першай і трэцяй артыкула 158 Закона Рэспублікі Беларусь «О конституционном судопроизводстве».

Заслухаўшы суддзю-дакладчыка Варановіча Т.В., выступленні паўнамоцных прадстаўнікоў Савета Рэспублікі Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь, Палаты прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь, прадстаўнікоў Вярхоўнага Суда Рэспублікі Беларусь, Следчага камітэта Рэспублікі Беларусь, Міністэрства юстыцыі Рэспублікі Беларусь, Генеральнай пракуратуры Рэспублікі Беларусь, Рэспубліканскай калегіі адвакатаў, прааналізаваўшы палажэнні Канстытуцыі, Крымінальнага кодэкса Рэспублікі Беларусь (далей — КК), Крымінальна-працэсуальнага кодэкса Рэспублікі Беларусь (далей — КПК) і іншых заканадаўчых актаў Рэспублікі Беларусь, даследаваўшы матэрыялы справы, Канстытуцыйны Суд устанавіў:

1. У адпаведнасці з Канстытуцыяй чалавек, яго правы, свабоды і гарантыі іх рэалізацыі з'яўляюцца найвышэйшай каштоўнасцю і мэтай грамадства і дзяржавы; дзяржава гарантуе правы і свабоды грамадзян Беларусі, замацаваныя ў Канстытуцыі, законах і прадугледжаныя міжнароднымі абавязацельствамі дзяржавы; дзяржаўныя органы, службовыя і іншыя асобы, якім даверана выкананне дзяржаўных функцый, абавязаны ў межах сваёй кампетэнцыі прымаць неабходныя меры для ажыццяўлення і абароны правоў і свабод асобы (частка першая артыкула 2, частка трэцяя артыкула 21, частка другая артыкула 59).

Згодна з артыкулам 60 Канстытуцыі кожнаму гарантуецца абарона яго правоў і свабод кампетэнтным, незалежным і непрадузятым судом у вызначаныя законам тэрміны; з мэтай абароны правоў, свабод, гонару і годнасці грамадзяне ў адпаведнасці з законам маюць права спагнаць у судовым парадку як маёмасную шкоду, так і матэрыяльнае кампенсаванне маральнай шкоды.

У частцы 1 артыкула 33 КК указаны дзеянні, якія змяшчаюць прыметы злачынстваў, што цягнуць крымінальную адказнасць толькі пры наяўнасці вызначанага ва ўстаноўленым крымінальна-працэсуальным законам парадку патрабавання асобы, якая пацярпела ад злачынства, або яе законнага прадстаўніка або прадстаўніка юрыдычнай асобы прыцягнуць вінаватага да крымінальнай адказнасці.

Дадзенай норме КК адпавядае частка 2 артыкула 26 КПК, якая вызначае, што справы аб злачынствах, прадугледжаных артыкуламі 153, 177, часткай першай артыкула 178, часткай першай артыкула 179, часткай першай артыкула 188, артыкулам 189, часткай першай артыкула 202, часткай першай артыкула 203, часткай першай артыкула 216, артыкулам 217, часткай першай артыкула 316 і часткай першай артыкула 317 КК, з'яўляюцца справамі прыватнага абвінавачання, узбуджаюцца асобай, якая пацярпела ад злачынства, яе законным прадстаўніком або прадстаўніком юрыдычнай асобы.

У адпаведнасці з часткай 5 артыкула 26 КПК пракурор мае права ўзбудзіць крымінальную справу аб злачынствах, указаных у частцы 2 дадзенага артыкула, і пры адсутнасці заявы асобы, якая пацярпела ад злачынства, калі яны закранаюць істотныя інтарэсы дзяржавы і грамадства або здзейснены ў адносінах да асобы, якая знаходзіцца ў службовай або іншай залежнасці ад абвінавачванага або па іншых прычынах не здольная самастойна абараняць свае правы і законныя інтарэсы.

Згодна з часткай 1 артыкула 28 КПК пацярпелы, а ў выпадку яго няздольнасці па ўзросце або стане здароўя выказваць сваю волю ў крымінальным працэсе або ў выпадку яго смерці любы з яго паўналетніх блізкіх сваякоў або членаў сям'і, а таксама законны прадстаўнік маюць права ў парадку, прадугледжаным дадзеным Кодэксам, удзельнічаць у крымінальным праследаванні абвінавачванага, а па справах прыватнага абвінавачання — права выстаўляюць і падтрымліваць абвінавачанне супраць асобы, якая ўчыніла злачынства.

Часткай 1 артыкула 174 КПК устаноўлена, што па паступіўшай заяве або паведамленні аб злачынстве або пры непасрэдным выяўленні прымет злачынства орган дазнання, начальнік следчага падраздзялення, следчы або пракурор прымаюць адно з наступных рашэнняў: аб узбуджэнні крымінальнай справы; аб адмове ва ўзбуджэнні крымінальнай справы; аб перадачы заявы, паведамлення па падследнасці; аб спыненні праверкі і растлумачэнні заяўніку права ўзбудзіць у судзе ў адпаведнасці з артыкулам 426 дадзенага Кодэкса крымінальную справу прыватнага абвінавачання.

Згодна з артыкулам 425 КПК парадак вядзення па крымінальных справах прыватнага абвінавачання аб злачынствах, пералічаных у частках 2 і 3 артыкула 26 дадзенага Кодэкса, вызначаецца агульнымі правіламі КПК, за выключэннямі, устаноўленымі главой 44 КПК («Вядзенне па крымінальных справах прыватнага абвінавачання»).

Так, крымінальная справа прыватнага абвінавачання ўзбуджаецца асобай, якая пацярпела ад злачынства, або яго прадстаўніком, а таксама прадстаўніком юрыдычнай асобы шляхам падачы ў раённы (гарадскі) суд заявы аб учыненні ў адносінах да яе злачынства, прадугледжанага часткамі 2 і 3 артыкула 26 КПК; заява павінна змяшчаць у тым ліку звесткі аб асобе, якая яго ўчыніла (часткі 1 і 2 артыкула 426 КПК). Суд, прызнаўшы, што заява не адпавядае патрабаванням часткі 2 артыкула 426 КПК, вяртае яе заяўніку для прывядзення ў адпаведнасць з устаноўленымі главой 44 КПК патрабаваннямі і ўстанаўлівае для гэтага тэрмін да дзесяці сутак; паўторны зварот з заявай па тых жа падставах пасля пропуску ўказанага тэрміну не дапускаецца (частка 1 артыкула 427 КПК).

У частцы другой пункта 7 пастановы Пленума Вярхоўнага Суда Рэспублікі Беларусь ад 21 снежня 2006 г. № 10 «О практике применения законодательства, обеспечивающего право граждан на судебную защиту, и мерах по повышению ее эффективности в общих судах» растлумачана, што заява аб узбуджэнні крымінальнай справы прыватнага абвінавачання можа быць вернута толькі ў тым выпадку, калі яна не адпавядае патрабаванням часткі 2 артыкула 426 КПК і існуючыя недахопы перашкаджаюць яе прыняццю.

Згодна з растлумачэннямі, якія змяшчаюцца ў частках першай і другой пункта 3 пастановы Пленума Вярхоўнага Суда Рэспублікі Беларусь ад 31 сакавіка 2010 г. № 1 «О практике применения судами норм Уголовно-процессуального кодекса, регулирующих производство по делам частного обвинения», права ўзбуджэння крымінальнай справы аб злачынстве, указаным у частцы 2 або частцы 3 артыкула 26 КПК, і падтрымання па ім абвінавачання ў судовым пасяджэнні ў якасці прыватнага абвінаваўцы належыць асобе, якая пацярпела ад злачынства; у выпадку яе няздольнасці па ўзросце або стане здароўя выказваць сваю волю ў крымінальным працэсе ўказаныя правы можа ажыццяўляць любы паўналетні блізкі сваяк гэтай асобы або член яе сям'і, а таксама яе законны прадстаўнік (частка першая артыкула 28 КПК); у іншых выпадках выстаўляць і падтрымліваць абвінавачанне могуць асобы, упаўнаважаныя на гэта ва ўстаноўленым законам парадку пацярпеўшым.

У адпаведнасці з пунктам 5 дадзенай пастановы Пленума Вярхоўнага Суда заява аб учыненым злачынстве, што падаецца ў суд, якім узбуджаецца крымінальная справа прыватнага абвінавачання, з'яўляецца працэсуальным дакументам, які фармулюе абвінавачанне і ўстанаўлівае межы судовага разбору; таму судам неабходна правяраць, ці змяшчаюцца ў заяве ўказанні на тое, калі, кім і дзе здзейснена проціпраўнае дзеянне, у чым канкрэтна яно праявілася, ці адпавядае апісанне злачыннага дзеяння дыспазіцыі крымінальнага закона, ці зроблена спасылка на крымінальны закон (пункт, частку, артыкул), які прадугледжвае адказнасць за дадзенае злачынства; адсутнасць у заяве ўказаных звестак, а таксама іх няпоўнае або неканкрэтнае выкладанне ўшчамляе права абвінавачванага ведаць, у чым ён абвінавачваецца (пункт 1 часткі 2 артыкула 43 КПК), і з'яўляецца падставай для вяртання заявы ў адпаведнасці з часткай 1 артыкула 427 КПК.

З прыведзенага аналізу заканадаўства, якое рэгулюе пытанні ўзбуджэння крымінальных спраў прыватнага абвінавачання, вынікае, што крымінальныя справы дадзенай катэгорыі ўзбуджаюцца асобай, якая пацярпела ад злачынства, шляхам падачы ў раённы (гарадскі) суд заявы аб учыненні ў адносінах да яе злачынства, а таксама могуць быць узбуджаны пракурорам пры адсутнасці заявы асобы, якая пацярпела ад злачынства, калі ўказаныя ў частцы 2 артыкулы 26 КПК злачынствы закранаюць істотныя інтарэсы дзяржавы і грамадства або здзейснены ў адносінах да асобы, якая знаходзіцца ў службовай або іншай залежнасці ад абвінавачванага або па іншых прычынах не здольная самастойна абараняць свае правы і законныя інтарэсы.

У крымінальна-працэсуальным законе адсутнічаюць нормы, што абавязваюць орган дазнання, начальніка следчага падраздзялення, следчага або пракурора ўзбуджаць крымінальныя справы прыватнага абвінавачання пры адсутнасці звестак аб асобе, якая ўчыніла злачынства, указанае ў частцы 2 артыкула 26 КПК, а таксама нормы, што прадугледжваюць магчымасць узбуджэння крымінальных спраў прыватнага абвінавачання ў выпадку смерці асобы, якая пацярпела ад злачынства, што сведчыць аб наяўнасці прававога прабелу ў заканадаўстве. Дадзеная акалічнасць не дазваляе ў поўнай меры забяспечыць гарантаваную Канстытуцыяй абарону правоў і свабод чалавека і грамадзяніна ад злачынных замахаў.

2. У адпаведнасці з артыкулам 39 Закона «О конституционном судопроизводстве» у Вярхоўны Суд, Генеральную пракуратуру, Следчы камітэт, Міністэрства юстыцыі, Рэспубліканскую калегію адвакатаў і Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт Канстытуцыйным Судом былі накіраваны запыты, у пісьмовых адказах на якія ўказаныя дзяржаўныя органы і іншыя арганізацыі выклалі сваё меркаванне па справе.

Вярхоўны Суд лічыць, што ў выпадках смерці асобы, якая пацярпела ад злачынства, або адсутнасці звестак аб асобе, якая ўчыніла злачынства, справы прыватнага абвінавачання мае права ўзбудзіць пракурор на падставе часткі 5 артыкула 26 КПК, паколькі дадзеныя акалічнасці ўказваюць на наяўнасць прычын, што не дазваляюць асобе, якая пацярпела ад злачынства, самастойна абараняць свае правы; у сувязі з гэтым у КПК не маецца прабелу прававога рэгулявання па дадзеных пытаннях.

Па меркаванні Генеральнай пракуратуры, у прававым рэгуляванні ўзбуджэння крымінальных спраў прыватнага абвінавачання ў выпадку адсутнасці звестак аб асобе, якая ўчыніла злачынства, маецца прабел, для ўстаранення якога неабходна ўнясенне ў КПК змянення, што прадугледжвае абавязак суда ва ўказаным выпадку накіроўваць заяву грамадзяніна, які пацярпеў ад злачынства, органу дазнання для ўстанаўлення асобы, якая ўчыніла злачынства. У выпадку смерці пацярпелага па справах прыватнага абвінавачання выстаўляць і падтрымліваць абвінавачанне супраць асобы, якая ўчыніла злачынства, у адпаведнасці з часткай 1 артыкула 28 КПК мае права любы з яго паўналетніх блізкіх сваякоў або членаў сям'і або законны прадстаўнік; дадзеныя абставіны можна таксама аднесці да ўказаных у частцы 5 артыкула 26 КПК падстаў для ўзбуджэння справы прыватнага абвінавачання пракурорам.

Следчы камітэт лічыць мэтазгодным унясенне змяненняў у частку 5 артыкула 26 КПК у частцы ўдакладнення кампетэнцыі пракурора шляхам надзялення яго правам узбуджэння крымінальных спраў прыватнага абвінавачання ў выпадку ўчынення злачынства асобай, звесткі аб якой не вядомы. Адносна сітуацыі, звязанай са смерцю асобы, якая пацярпела ад злачынства, пытанне забеспячэння належнай абароны ў крымінальным працэсе правоў такой асобы, а таксама іншых грамадзян (блізкіх сваякоў, законных прадстаўнікоў) крымінальна-працэсуальным законам не ўрэгулявана.

Міністэрства юстыцыі адзначае, што адсутнасць у заяве аб узбуджэнні крымінальнай справы ў парадку прыватнага абвінавачання звестак аб асобе, якая ўчыніла злачынства, у пэўнай ступені абмяжоўвае права грамадзяніна, які пацярпеў ад злачынства, на судовую абарону парушаных правоў. Па сэнсе нормы часткі 1 артыкула 28 КПК у выпадку смерці асобы, якая пацярпела ад злачынства, любы з яе паўналетніх блізкіх сваякоў або членаў сям'і, а таксама законны прадстаўнік надзяляюцца правам як падачы заявы аб узбуджэнні крымінальнай справы ў парадку прыватнага абвінавачання, так і падтрымання ў судзе абвінавачання супраць асобы, якая ўчыніла злачынства.

Рэспубліканская калегія адвакатаў указвае на наяўнасць прабелу прававога рэгулявання ўзбуджэння крымінальных спраў прыватнага абвінавачання як у выпадку адсутнасці звестак аб асобе, якая ўчыніла ўказанае ў частцы 2 артыкула 26 КПК злачынства, так і ў выпадку смерці грамадзяніна, які пацярпеў ад злачынства. У сувязі з гэтым крымінальна-працэсуальным законам не забяспечваецца абарона канстытуцыйных правоў грамадзяніна, уключаючы права кожнага на судовую абарону, што з'яўляецца недапушчальным.

У адказе юрыдычнага факультэта Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта адзначаецца, што адсутнасць звестак аб асобе, якая ўчыніла злачынства, можа быць аднесена да выпадкаў, калі асоба, якая пацярпела ад злачынства, не здольна самастойна абараняць свае правы і законныя інтарэсы, у сувязі з чым у дадзеным выпадку крымінальную справу ў адпаведнасці з часткай 5 артыкула 26 КПК мае права ўзбудзіць пракурор. Пытанне аб дапушчальнасці ўзбуджэння крымінальнай справы прыватнага абвінавачання без волевыяўлення памерлай асобы, якая пацярпела ад злачынства, з'яўляецца дыскусійным па прычыне цеснай сувязі злачынства з асобай пацярпеўшага.

3. Канстытуцыяй устаноўлена, што Рэспубліка Беларусь з'яўляецца сацыяльнай прававой дзяржавай, забяспечвае законнасць і правапарадак (часткі першая і трэцяя артыкула 1); грамадзянін адказны перад дзяржавай за няўхільнае выкананне абавязкаў, якія ўскладзены на яго Канстытуцыяй (частка другая артыкула 2); абмежаванне правоў і свабод асобы дапускаецца толькі ў выпадках, прадугледжаных законам, у інтарэсах нацыянальнай бяспекі, грамадскага парадку, абароны маралі, здароўя насельніцтва, правоў і свабод іншых асоб (частка першая артыкула 23); дзяржава забяспечвае свабоду, недатыкальнасць і годнасць асобы (частка першая артыкула 25); кожны мае права на абарону ад незаконнага ўмяшання ў яго асабістае жыццё, у тым ліку ад замаху на тайну яго карэспандэнцыі, тэлефонных і іншых паведамленняў, на яго гонар і годнасць (артыкул 28).

Канстытуцыйны Суд лічыць, што дзяржава, грунтуючыся на дадзеных канстытуцыйных палажэннях, у адпаведнасці з пунктам 2 часткі першай артыкула 97, пунктам 1 часткі першай артыкула 98 Канстытуцыі мае права на заканадаўчым узроўні ўстанаўліваць злачыннасць калектыўна небяспечных дзеянняў, іх каральнасць, а таксама дыферэнцыраваць парадак прыцягнення вінаватых асоб да крымінальнай адказнасці.

Так, згодна з часткай 1 артыкула 26 КПК, у залежнасці ад характару і цяжару ўчыненага злачынства крымінальнае праследаванне і абвінавачанне ў судзе ажыццяўляюцца ў публічным, прыватна-публічным парадку і ў парадку прыватнага абвінавачання.

У адпаведнасці з прынцыпам публічнасці крымінальнага працэсу, заснаваным на палажэннях шэрагу норм Канстытуцыі (артыкулы 2, 7, 21, 59, 137), дзяржава гарантуе кожнаму абарону ад злачынных замахаў; дзяржаўныя органы, службовыя асобы, упаўнаважаныя ажыццяўляць крымінальнае праследаванне, абавязаны ў межах сваёй кампетэнцыі прымаць неабходныя меры па выяўленні злачынстваў і выяўленні асоб, якія іх учынілі, узбуджэнні крымінальнай справы, прыцягненні вінаватых да прадугледжанай законам адказнасці і стварэнні ўмоў для пастановы судом законнага, абгрунтаванага і справядлівага прыгавору (артыкул 15 КПК).

У рашэнні Канстытуцыйнага Суда ад 26 снежня 2014 г. «О соответствии Конституции Республики Беларусь Закона Республики Беларусь «О внесении дополнений и изменений в Уголовный, Уголовно-процессуальный, Уголовно-исполнительный кодексы Республики Беларусь, Кодекс Республики Беларусь об административных правонарушениях и Процессуально-исполнительный кодекс Республики Беларусь об административных правонарушениях» адзначана, што канстытуцыйны абавязак дзяржавы забяспечваць абарону правоў і свабод асобы, а значыць, і асобы, якая пацярпела ад злачынства, не азначае надзялення самога пацярпелага па справах публічнага абвінавачання правам прадвызначаць неабходнасць ажыццяўлення крымінальнага праследавання ў адносінах да пэўнай асобы. Такое права па ўказанай катэгорыі крымінальных спраў можа належаць толькі дзяржаве ў асобе яе органаў і службовых асоб, упаўнаважаных ажыццяўляць крымінальнае праследаванне.

Разам з тым крымінальна-працэсуальны закон дапускае ўключэнне ў крымінальны працэс элементаў дыспазітыўнасці: вырашэнне пытання як аб узбуджэнні крымінальных спраў прыватнага абвінавачання, так і аб спыненні вядзення па іх у сувязі з прымірэннем з абвінавачваным залежыць ад волевыяўлення асоб, якія пацярпелі ад злачынстваў. Пры гэтым заканадавец зыходзіць з таго, што такія злачынствы цесна звязаны з асобай пацярпеўшага і не ўяўляюць вялікай грамадскай небяспекі, іх раскрыццё, як правіла, не з'яўляецца складаным, у сувязі з чым асоба, якая пацярпела ад злачынства, здольна сама ажыццяўляць у парадку прыватнага абвінавачання крымінальнае праследаванне асобы, якая ўчыніла ў адносінах да яе адпаведнае злачынства.

Дадзенае заканадаўчае рэгуляванне абумоўлена неабходнасцю ўліку грамадскіх і прыватных інтарэсаў, якія закранаюцца ўказанымі ў частцы 2 артыкула 26 КПК злачынствамі, а таксама найбольш поўнага забеспячэння правоў і свабод чалавека і грамадзяніна, у тым ліку прадугледжаных часткай першай артыкула 25, артыкуламі 28 і 29, часткай трэцяй артыкула 44 Канстытуцыі.

У Заключэнні Канстытуцыйнага Суда ад 12 чэрвеня 2014 г. «О соответствии Конституции Республики Беларусь пункта 7 части 1 статьи 29 и пункта 1 части 1 статьи 303 Уголовно-процессуального кодекса Республики Беларусь» выкладзена прававая пазіцыя, сутнасць якой заключаецца ў тым, што канстытуцыйнае права кожнага на абарону ад замаху на яго годнасць і гонар распаўсюджваецца не толькі на перыяд жыцця чалавека; гэта права абавязвае дзяржаву ўстанавіць прававыя гарантыі судовай абароны годнасці і гонару чалавека і пасля яго смерці.

Зыходзячы з выкладзенага, Канстытуцыйны Суд адзначае, што надзяленне асобы паўнамоцтвамі па ўзбуджэнні крымінальных спраў у парадку прыватнага абвінавачання і ажыццяўленні крымінальнага праследавання неабходна разглядаць у якасці дадатковай гарантыі абароны правоў і законных інтарэсаў асоб, якія пацярпелі ад злачынстваў, якая не вызваляе дзяржаву ад выканання канстытуцыйных функцый і абавязкаў па забеспячэнні законнасці і правапарадку, правоў і свабод грамадзян Рэспублікі Беларусь як вышэйшай мэты дзяржавы, а таксама гарантаванні кожнаму судовай абароны яго правоў і свабод (частка трэцяя артыкула 1, частка першая артыкула 21, частка першая артыкула 60 Канстытуцыі). Так, згодна з КПК орган крымінальнага праследавання ў межах сваёй кампетэнцыі абавязаны ўзбудзіць крымінальную справу ў кожным выпадку выяўлення прымет злачынства, прыняць усе прадугледжаныя законам меры да ўстанаўлення прадугледжанага крымінальным законам калектыўна небяспечнага дзеяння, выкрыцця асоб, вінаватых ва ўчыненні злачынства, і іх пакарання, роўна як прыняць меры па рэабілітацыі невінаватага, а таксама забяспечыць пацярпеламу доступ да правасуддзя і прыняць меры па забеспячэнні кампенсавання прычыненай шкоды (часткі 1 і 2 артыкула 27).

Аднак крымінальна-працэсуальны закон не змяшчае палажэнняў, што прадугледжвалі б узбуджэнне крымінальных спраў прыватнага абвінавачання як пры адсутнасці звестак аб асобе, якая ўчыніла злачынства, указанае ў частцы 2 артыкула 26 КПК, так і ў выпадку смерці асобы, якая пацярпела ад злачынства, што сведчыць, па меркаванні Канстытуцыйнага Суда, аб прабеле канстытуцыйна-прававога рэгулявання грамадскіх адносін, звязаных з ажыццяўленнем крымінальнага праследавання і разглядам спраў у судзе ў парадку прыватнага абвінавачання.

4. У адпаведнасці з Канстытуцыяй у Рэспубліцы Беларусь устанаўліваецца прынцып вяршэнства права (частка першая артыкула 7); Рэспубліка Беларусь прызнае прыярытэт агульнапрызнаных прынцыпаў міжнароднага права і забяспечвае адпаведнасць ім заканадаўства (частка першая артыкула 8); забеспячэнне правоў і свабод грамадзян Рэспублікі Беларусь з'яўляецца найвышэйшай мэтай дзяржавы (частка першая артыкула 21); дзяржава абавязана прымаць усе даступныя ёй меры для стварэння ўнутранага і міжнароднага парадку, неабходнага для поўнага ажыццяўлення правоў і свабод грамадзян Рэспублікі Беларусь, прадугледжаных Канстытуцыяй (частка першая артыкула 59).

Згодна з падпунктам «b» пункта 6 Дэкларацыі асноўных прынцыпаў правасуддзя для ахвяр злачынстваў і злоўжыванняў уладай (прынята 29 лістапада 1985 года рэзалюцыяй 40/34 Генеральнай Асамблеі ААН) неабходна садзейнічаць таму, каб судовыя і адміністрацыйныя працэдуры ў большай ступені адпавядалі патрэбнасцям ахвяр шляхам забеспячэння магчымасці выкладання і разгляду меркаванняў і пажаданняў ахвяр на адпаведных этапах судовага разбору ў тых выпадках, калі закранаюцца іх асабістыя інтарэсы, без шкоды для абвінавачваных і згодна з адпаведнай нацыянальнай сістэмай крымінальнага правасуддзя.

Канвенцыяй аб абароне правоў чалавека і асноўных свабод ад 4 лістапада 1950 года замацавана права кожнага ў выпадку спрэчкі аб яго грамадзянскіх правах і абавязках або пры прад'яўленні яму любога крымінальнага абвінавачання на справядлівы і публічны разбор справы ў разумны тэрмін незалежным і непрадузятым судом (пункт 1 артыкула 6), а таксама права кожнага, чые правы і свабоды, прызнаныя ў дадзенай Канвенцыі, парушаны, на эфектыўны сродак прававой абароны ў дзяржаўным органе, нават калі гэта парушэнне было здзейснена асобамі, якія дзейнічалі ў афіцыйнай якасці (артыкул 13).

Прыведзеным палажэнням Канстытуцыі і міжнародна-прававых актаў адпавядае норма часткі 1 артыкула 7 КПК, у адпаведнасці з якой задачамі крымінальнага працэсу з'яўляюцца абарона асобы, яе правоў і свабод, інтарэсаў грамадства і дзяржавы шляхам хуткага і поўнага расследавання злачынстваў, выкрыцця і прыцягнення да крымінальнай адказнасці вінаватых; забеспячэнне правільнага прымянення закона з тым, каб кожны, хто ўчыніў злачынства, быў падвергнуты справядліваму пакаранню і ні адзін невінаваты не быў прыцягнуты да крымінальнай адказнасці і асуджаны.

У сувязі з выкладзеным Канстытуцыйны Суд мяркуе, што дзяржава абавязана забяспечыць доступ да правасуддзя кожнаму грамадзяніну, які пацярпеў ад злачынства, а ў выпадку смерці такой асобы гарантаваць судовую абарону яе годнасці і гонару.

Грунтуючыся на нормах Канстытуцыі аб тым, што дзяржава, усе яе органы і службовыя асобы дзейнічаюць у межах Канстытуцыі і прынятых у адпаведнасці з ёю актаў заканадаўства, а дзяржава абавязана прымаць усе даступныя ёй меры дзеля стварэння ўнутранага і міжнароднага парадку, неабходнага для поўнага ажыццяўлення правоў і свабод грамадзян Рэспублікі Беларусь, прадугледжаных Канстытуцыяй (частка другая артыкула 7 і частка першая артыкула 59), Канстытуцыйны Суд лічыць неабходным устараніць прабел канстытуцыйна-прававога рэгулявання ўзбуджэння крымінальных спраў прыватнага абвінавачання шляхам унясення ў КПК змяненняў і дапаўненняў, што ўстанаўліваюць абавязак органа крымінальнага праследавання ўзбуджаць крымінальныя справы прыватнага абвінавачання ў выпадку адсутнасці звестак аб асобе, якая ўчыніла злачынства, указанае ў частцы 2 артыкула 26 КПК, а таксама ўзбуджэнне крымінальных спраў прыватнага абвінавачання ў выпадку смерці асобы, якая пацярпела ад злачынства, па заявах яе паўналетніх блізкіх сваякоў або членаў сям'і.

На падставе выкладзенага, кіруючыся часткамі першай і сёмай артыкула 116 Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь, абзацам восьмым часткі трэцяй артыкула 22 і артыкулам 24 Кодэкса Рэспублікі Беларусь аб судаўладкаванні і статусе суддзяў, часткай другой артыкула 74, артыкуламі 75, 77, 80, 84, часткай сямнаццатай артыкула 85 і артыкулам 160 Закона Рэспублікі Беларусь «О конституционном судопроизводстве», Канстытуцыйны Суд Рэспублікі Беларусь

ВЫРАШЫЎ:

1. У мэтах выканання канстытуцыйных прынцыпаў вяршэнства права і законнасці, рэалізацыі канстытуцыйнага права кожнага на судовую абарону прызнаць неабходным устараніць прабел канстытуцыйна-прававога рэгулявання ўзбуджэння крымінальных спраў прыватнага абвінавачання шляхам унясення ў Крымінальна-працэсуальны кодэкс Рэспублікі Беларусь змяненняў і дапаўненняў, што прадугледжваюць абавязак органа крымінальнага праследавання ўзбуджаць крымінальныя справы прыватнага абвінавачання пры адсутнасці звестак аб асобе, якая ўчыніла ўказанае ў частцы 2 артыкула 26 Крымінальна-працэсуальнага кодэкса злачынства, а таксама ўзбуджэнне крымінальных спраў прыватнага абвінавачання ў выпадку смерці асобы, якая пацярпела ад злачынства, па заявах яе паўналетніх блізкіх сваякоў або членаў сям'і.

2. Прапанаваць Савету Міністраў Рэспублікі Беларусь падрыхтаваць адпаведны праект закона аб унясенні змяненняў і дапаўненняў у Крымінальна-працэсуальны кодэкс Рэспублікі Беларусь і ўнесці яго ва ўстаноўленым парадку ў Палату прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь.

3. Рашэнне ўступае ў сілу з дня яго прыняцця.

4. Апублікаваць рашэнне ў адпаведнасці з заканадаўчымі актамі.

Старшынствуючы —

Старшыня Канстытуцыйнага Суда

Рэспублікі Беларусь П.П.Міклашэвіч

№ Р-1004/2015

Выбар рэдакцыі

Грамадства

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Выбар саджанца для садавода — той момант, значнасць якога складана пераацаніць.

Культура

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».