Вы тут

10 міфаў аб фільме "Лясная быль"


Першай беларускай мастацкай стужцы «Лясная быль», знятай Юрыем Тарычам, сёлета спаўняецца 90 гадоў. Падчас прэм’еры фільма ў кінатэатры «Культура» быў сапраўдны аншлаг. Сёння мы, на жаль, не можам убачыць фільм у поўным варыянце, таму некаторыя моманты даюць прастору для фантазіі. Шмат міфаў існуе вакол гэтай ленты — і наша задача — іх пазбавіцца.


Міф № 1. Беларускае кіно нараджалася ў цяжкіх умовах

Калі ў кінематографе Беларусі на пачатку 1920-х яшчэ не было сваёй вытворчай базы, нават хроніку не пачалі здымаць, ужо думалі пра вялікія мастацкія формы. «Наш кінематограф зараджаўся як чыстая авантура», адзначае кіраўнік Музея гісторыі беларускага кіно Ігар Аўдзееў. У нас былі самыя спрыяльныя ўмовы для паспяховага развіцця кіно, сапраўднага творчага выбуху: падтрымка кіраўніцтва краіны, неабмежаваныя крэдыты, найноўшая тэхніка, закупленая ў Германіі... Але план вытворчасці фільмаў выконваўся «са скрыпам». У Беларусі на той час панаваў катастрафічны недахоп прафесійных кадраў у галіне кінамастацтва. Таму здымалі тыя, каго атрымалася літаральна «злавіць» і ўгаварыць. З Тарычам у гэтым плане пашанцавала. Ён толькі пачынаў свой шлях у рэжысёрскай прафесіі і браўся за ўсе праекты.


Міф № 2. Юрый Тарыч абраў аснову для сцэнарыя з-за сваіх рэвалюцыйных поглядаў

Чаму рэжысёр-пастаноўшчык, якому бліжэй былі маштабныя гістарычныя тэмы, узяў для сцэнарыя менавіта аповесць Міхася Чарота «Свінапас»? Аказваецца, усё было вырашана за яго. Творца нічога не выбіраў, яго проста запрасілі для рэалізацыі ўжо зацверджанага ў «Белдзяржкіно» праекта, літаральна прывезлі з Масквы. «Свінапас» стаў часткай плана па рэалізацыі беларускіх фільмаў у эпоху пачатка кінабуму. Маладое савецкае кіно тады адлюстроўвала тэмы, звязаныя з уваходам у свядомасць грамадства камунізму, а Міхась Чарот быў адным з самых прагрэсіўных паэтаў. Гісторыя ператварэння звычайнага селяніна, свінапаса, у свядомага байца Чырвонай Арміі на сто працэнтаў адпавядала павевам часу.


Міф № 3. Дата выхаду фільма была запланавана адразу

«Лясная быль» павінна была выйсці на экраны годам раней, у 1925-м. Але гэтага не адбылося. Юрыю Тарычу прапанавалі іншую цікавую карціну, якая, дарэчы, з поспехам потым трансліравалася ў ЗША і прынесла рэжысёру сусветную славу: «Крылы халопа». Да «Лясной былі», тым не менш, ён вярнуўся. Увесь гэты час «Белдзяржкіно» знаходзілася ў чаканні. А што рабіць? Спецыялісты былі на вагу золата.


Міф № 4. «Лясная быль» — прыклад наватарскай рэжысуры

Кажуць, што «Лясная быль» задала тэндэнцыю, якая назіраецца ў беларускім кіно ўжо многія гады, здымаць фільмы па літаратурных творах. Але гэта быў не творчы парыў, а выхад з цяжкай сітуацыі: сцэнарыстаў катастрафічна не хапала. Юрый Тарыч не выкарыстоўваў у сваім фільме амаль ніякіх аўтарскіх мастацкіх прыёмаў-пераасэнсаванняў. Ён цалкам перадаў атмасферу першакрыніцы, не адхіляючыся ад тэмы. Але ўсё ж такі быў матыў, які метафарай прайшоў праз увесь фільм, лірычна пераплёўся з яго назвай: вобраз неспакойных дрэў у лесе, што калыхаюцца ад ветру, ствараючы настрой трывогі, асаблівую псіхалагічную атмасферу, сугучную дзейнасці партызанскіх атрадаў у стужцы. Першыя словы субцітраў таксама сімвалічныя «Лес шуміць».


Міф № 5. Кіно стала памяткай па ваеннай тактыцы

Цікава, што шмат хто называе «Лясную быль» ледзь не памяткай аператыўна-тактычнага майстэрства Чырвонай Арміі. На думку Ігара Аўдзеева, манеўраныя дзеянні вайскоўцаў у фільме, зразумела, ёсць, але батальныя сцэны не настолькі паказальныя. Іншая справа, што ў карціне сустракаюцца знакавыя асобы: напрыклад, Уладзімір Корш-Саблін, тады яшчэ асістэнт рэжысёра, будучы народны артыст СССР. Ён адыграў у «Лясной былі» польскага афіцэра, таму што сам быў кавалерыстам і валодаў верхавой яздой.


Міф № 6. Месцаў, дзе здымаўся фільм, амаль не ўбачыш сёння

«Лясная быль» для сучаснага гледача своеасаблівая машына часу. Нягледзячы на ​​тое, што гісторыя ў кіно выдуманая, здымалася яно ў сапраўдных жыццёвых інтэр’ерах з удзелам простых людзей, народу. Рэальнасць трапіла ў кадр ў вялікіх аб'ёмах і гэта каштоўна», адзначае Ігар Аўдзееў. Дэкарацыі для кінакарціны спецыяльна не рабіліся. Самым, мабыць, вядомым сёння месцам дзеяння стаў Палац графа Чапскага ў Прылуках, пад Мінскам (месца дыслакацыі пана Драбскага і яго світы). Дзіўна, але за столькі гадоў сядзіба выдатна захавалася. Што тычыцца панарам сталіцы, то можна лёгка знайсці ў кадры, напрыклад, месца скрыжавання Музычнага завулка і вуліцы Герцэна. Вельмі папулярны, дарэчы, кадр у наступных беларускіх фільмах.


Міф № 7. «Лясная быль» адлюстравала савецкія, а не беларускія рэаліі

Падчас здымачнага перыяду з касцюмамі для герояў былі праблемы. Сяляне з масоўкі прыходзілі са сваіх вёсак ва ўласнай вопратцы. Але недахоп павярнуўся вялікім плюсам. У фільме вельмі дэталёва паказаны беларускі побыт, асабліва сялянскі. Юрый Тарыч стаў першым, хто звярнуўся да гісторыі і менталітэту нашага народа, рэалій краіны, хоць і ў пэўным ідэалагічным кантэксце, заклаў асновы самабытнага развіцця для, у наступным, кінастудыі «Беларусьфільм». Па словах Ігара Аўдзеева, беларускае кіно пачынала развівацца правільна. І мы шмат чаго маглі дасягнуць. Бо кінематограф кожнай краіны можа быць цікавы ва ўсім свеце толькі асабістым поглядам на агульначалавечыя праблемы. Юрый Тарыч упэўнены, што «Лясная быль» з’яўляецца дакорам для нашага сучаснага кіно, пацвярджэннем таго, што ў беларусаў ёсць свае традыцыі ў кінематографе, але яны чамусьці забыліся. Мы часта адыходзім ад сваёй самасвядомасці, пераймаючы замежныя тэндэнцыі. А гэта няправільна.


Міф № 8. Калі фільм першы, то падбор акцёраў сур’ёзны

«Галоўнай дзеючай асобай у ранніх савецкіх фільмах была рэвалюцыйная маса. Кіно павінна было паказаць народны парыў. Таму нават не акцёры, а выканаўцы падбіраліся выключна па тыпажнымі прынцыпе. Можаш быць рэвалюцыйным матросам? Падобны на буржуя? Бяром! Вопыт тэатральнай працы і акадэмічная адукацыя не ўлічваліся», канстатуе Ігар Аўдзееў.


Міф № 9. Стужка ў поўным варыянце захоўваецца за мяжой

Спробы аднавіць кінастужку цалкам не ўвянчаліся поспехам. У замежных архівах яе поўнага варыянта не аказалася. На той час на Захадзе тэма сацыялістычнай рэвалюцыі мала каму была цікавай. Больш за тое, поўнага варыянта сцэнарыя ці мантажнай раскадроўкі няма нават у асабістай справе самога рэжысёра. Здаецца, ён сам пазбаўляўся ад доказаў напярэдадні сталінскіх рэпрэсій. «Дарэчы, ці ведаеце вы, што Юрый Тарыч зусім не ўраджэнец Полацка? Ён з’явіўся на свет у адным з польскіх гарадоў. А потым змяніў імя, каб не праславіцца варожым шпіёнам», — распавёў Ігар Аўдзееў.


Міф № 10. Стваральнікі першага мастацкага фільма — народныя героі

Большая палова стужак, знятых да 1937 года ў СССР, трапіла пад рэпрэсіі. Чым жа паказалася варожай рамантычна-прыгодніцкая «Лясная быль»? Юрый Тарыч пайшоў на эксперымент. Уключыў у фабулу апавядання рэальных гістарычных персанажаў, якія прымалі ўдзел у аперацыі па вызваленні Мінска ў 1920 годзе падчас савецка-польскай вайны. У адной са сцэн у штабе засядаюць Аляксандр Чарвякоў, Язэп Адамовіч, Вільгельм Кнорын, распрацоўваючы тактыку баёў і абароны. Потым яны ўсе былі аб’яўлены ворагамі. Як і, дарэчы, сам Міхась Чарот, без якога «Лясной былі» ўвогуле б не было. Са стужкі «выдалілі» і іншы кадр момант яўрэйскага пагрому ў Мінску перад адступленнем белапалякаў. Па незразумелых да гэтага часу прычынах. Як бачна, гісторыя беларускага кіно вялікае поле для дзейнасці і далейшых даследаванняў. Чаго яшчэ мы не ведаем?

Надрукавана ў "Літаратуры і мастацтве"

Выбар рэдакцыі

Грамадства

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Выбар саджанца для садавода — той момант, значнасць якога складана пераацаніць.

Культура

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».