Аўстралія — шостая па плошчы дзяржава свету, а таксама адзіная краіна, якая адначасова з'яўляецца кантынентам. Яна знаходзіцца ў паўднёвым паўшар'і. і лета тут доўжыцца са снежня па люты. Так што нядаўна краіна перайшла на зімовы час. Але незвычайнасць, хутчэй, з'яўляецца моцнай прынадай — Зялёны кантынент, быццам магнітам, прыцягвае прыезджых. У Аўстраліі жыве велізарная колькасць эмігрантаў з усяго свету. Па статыстыцы, кожны чацвёрты жыхар краіны быў народжаны за яе межамі. Пакуль лідары еўрапейскіх краін думаюць, як даць рады мігранцкаму крызісу, Аўстралія прапануе ці не гатовы рэцэпт вырашэння цяжкага пытання. Вядома, максімальна цвёрдая (нават жорсткая) палітыка ў дачыненні да нелегалаў не заслужыла ўхвалення праваабаронцаў, затое засцерагла краіну ад незлічоных лодак з няпрошанымі гасцямі. Якія ж асаблівасці нацыянальнага прыёму мігрантаў на Зялёным кантыненце?
Месца для катаржнікаў
Тэрмін "Аўстралія" ўтварыўся ад лацінскага "australіs" (паўднёвы). Пачаткам гісторыі гэтых мясцін прынята лічыць перасяленне абарыгенаў на кантынент з Паўднёва-Усходняй Азіі больш як 50 тысяч гадоў таму. Легенды пра Невядомую паўднёвую зямлю (лац. — Terra Australіs Іncognіta) узыходзяць да часоў Рымскай імперыі, а пасля былі звычайнай з'явай у сярэднявечнай геаграфіі, нягледзячы на тое, што не грунтаваліся на якіх-небудзь канкрэтных ведах пра сам кантынент. Для пазначэння прыметніка "аўстралійскі" тутэйшыя жыхары выкарыстоўваюць слова Aussіe. А ўласна дзяржаву называюць Оз. Пагадзіцеся, калі ўзгадаць месцазнаходжанне і ўсе дзівосы Зялёнага кантынента, атрымліваецца вельмі сімвалічна
Адкрыццё Аўстраліі адбылося больш за чатыры стагоддзі таму — у 1606 годзе, калі Вілем Янсан назваў яго Новай Галандыяй і абвясціў уладаннем Нідэрландаў (дарэчы, галандцамі гэтая тэрыторыя ніколі і не асвойвалася). Цікава, што ў гэты час тут жыло каля мільёна абарыгенаў, якія падзяляліся на 300 плямёнаў і размаўлялі на 250 мовах і 700 дыялектах! У 1770-м на ўсходняй частцы Зялёнага кантынента высадзіўся легендарны капітан Джэймс Кук і "замацаваў" яго за Вялікабрытаніяй. Першая брытанская калонія — Новы Паўднёвы Уэльс — была заснавана 26 студзеня 1788 года, калі Артур Філіп прывёў Першы флот у Порт-Джэксан (цяперашні Сідней). Гэты дзень стаў пасля нацыянальным святам — Днём Аўстраліі. Новае паселішча было вырашана пераўтварыць у... выпраўленчую калонію, і цягам амаль стагоддзя сюды адпраўлялі катаржнікаў.
На пачатку ХІХ стагоддзя вайскоўцы і колішнія зняволеныя паступова выціскалі абарыгенаў углыб кантынента. Большасць насельніцтва Аўстраліі — нашчадкі імігрантаў XІX і XX стагоддзяў, якія пераважна прыбылі з Вялікабрытаніі і Ірландыі. Самаахвотная іміграцыя з Англіі прыняла значныя памеры толькі ў 1820-я, калі на Зялёным кантыненце пачала хутка развівацца авечкагадоўля. А калі ў штатах Новы Паўднёвы Уэльс і Вікторыя знайшлі золата, сюды пацёк проста паток шукальнікаў шчасця. За 10 гадоў (1851—1861) насельніцтва павялічылася амаль утрая, перавысіўшы 1 млн чалавек.
У перыяд з 1838-га па 1900 год у Аўстралію прыбыло звыш 18 тысяч немцаў, якія рассяліліся галоўным чынам на поўдні краіны. Да 1890-га яны былі другой па колькасці этнічнай групай кантынента. Сярод іх — лютэране, а таксама эканамічныя і палітычныя бежанцы — напрыклад, тыя, хто пакінуў Германію пасля рэвалюцыйных падзей 1848-га. Першага студзеня 1901 года шэсць штатаў Аўстраліі аб'ядналіся ў дзяржаву з адзінай канстытуцыяй, а ў 1931-м краіна прыняла Вестмінстарскі статут, у адпаведнасці з якім кіраўніком дзяржавы з'яўляецца брытанскі манарх.
Маркер іншай цывілізацыі
Адметная статыстыка: за перыяд пасля Другой сусветнай вайны і да цяперашняга часу насельніцтва Аўстраліі павялічылася больш як удвая (пасля Першай сусветнай вайны — у 4 разы). Такія дэмаграфічныя зрухі адбыліся дзякуючы ажыццяўленню амбіцыйнай праграмы стымулявання іміграцыі. У пачатку 2000-х 27,4 % насельніцтва Аўстраліі складалі людзі, якія нарадзіліся за мяжой. Самымі вялікімі групамі сярод іх з'яўляліся брытанцы і ірландцы, новазеландцы, італьянцы, грэкі, галандцы, немцы, югаславы, в'етнамцы, а таксама кітайцы.
Доўгі час улады краіны трымалі курс на стварэнне "Аўстраліі толькі для белых". Прыняты ў 1901 годзе закон блакіраваў заезд выхадцам з нееўрапейскіх краін, быў уведзены абавязковы для прыезджых экзамен на веданне адной з моў Старога Свету (па выбары чыноўніка іміграцыйнага ведамства). У 1958 годзе закон быў скасаваны, а іміграцыйнае заканадаўства лібералізавана. У краіну хлынуў паток выхадцаў з розных азіяцкіх краін, у тым ліку, вядома, і ісламскіх дзяржаў з заўважнай доляй прадстаўнікоў гэтай канфесіі сярод свайго насельніцтва. Адным з асноўных пастаўшчыкоў імігрантаў на Зялёны кантынент разам з Індыяй (у гэтай дзяржаве нарадзіліся 295 тысяч чалавек, якія жылі ў 2011 годзе ў Аўстраліі), Малайзіяй (116 тысяч) і Інданезіяй (76 тысяч) быў далёкі невялікі Ліван (86 тысяч). Дадамо да гэтага імігрантаў з Ірака (48 тысяч), Егіпта (36 тысяч), Ірана (34 тысячы), Турцыі (33 тысячы), Пакістана (30 тысяч), Афганістана (28 тысяч), Бангладэша (27 тысяч), Судана (19 тысяч) і Саудаўскай Аравіі (10 тысяч), і можна ўявіць сабе агульны расклад. Асабліва рэзка мусульманская абшчына за кошт іміграцыі і росту нараджальнасці павялічылася ў перыяд з 2001 па 2011 год (прырост — 69 працэнтаў).
Па словах навуковага супрацоўніка аддзела Паўднёва-Ціхаакіянскіх даследаванняў Інстытута ўсходазнаўства РАН Наталлі Скарабагатых, разам са зменай этнічна-рэлігійнага складу аўстралійскага грамадства адбылася і змена культурнай парадыгмы. У выніку да канца 1990-х гадоў гарады краіны практычна падзяліліся на нацыянальныя кварталы, падкрэслена аформленыя ў этнаканфесійным духу.
Журналіст аўстралійскага часопіса The Bulletіn працытаваў знаёмага выкладчыка мусульманскай школы, які заўважыў, што яго вучні, хоць і нарадзіліся ў Аўстраліі, але лічаць сябе не аўстралійцамі, а ліванцамі, сірыйцамі ці туркамі. Між тым у краінах, з якімі яны сябе атаясамляюць, амаль ніхто з іх не бываў. Нешта падобнае да таго часу адзначалася і ў псіхалогіі нашчадкаў афрыканскіх мігрантаў у Парыжы і іншых буйных французскіх гарадах. Моладзь нечакана пачала падкрэсліваць сваю рэлігію як нейкі маркер прыналежнасці да іншай цывілізацыі. І аўстралійскія ўлады ўсур'ёз задумаліся над тым, якім чынам змяніць сітуацыю.
Ад "Ціхаакіянскага рашэння"...
Як вядома, Аўстралія з'яўляецца адной з найбольш развітых краін (трынаццатая па памеры эканоміка ў свеце) і мае шостае месца ў свеце па ВУП у разліку на душу насельніцтва. Апошні паказчык тут вышэйшы, чым у Вялікабрытаніі, Германіі і Францыі па парытэце пакупніцкай здольнасці. Цягам апошніх 15 гадоў аўстралійская эканоміка дабаўляла ў сярэднім па 3,7% за год, тым часам як сярэднесусветны рост складаў 2,5 %. Асноўнае прыроднае багацце краіны — мінеральныя рэсурсы. Забяспечанасць Аўстраліі прыродна-рэсурсавым патэнцыялам у 20 раз вышэйшая за сярэднесусветны паказчык. Краіна займае першае месца ў свеце па запасах урану (1/3 сусветных), другое — баксітаў (1/3 сусветных запасаў і 40 % здабычы), цырконію, а таксама 6-е месца — па вугалю. Мае значныя запасы марганцу, золата, дыяментаў. На поўдні Зялёнага кантынента, а таксама каля паўночна-ўсходніх і паўночна-заходніх берагоў у шэльфавай зоне ёсць радовішчы нафты і прыроднага газу.
Краіна з'яўляецца адным з лідараў па індэксе чалавечага развіцця і якасці жыцця. У 2011 годзе рэкордная колькасць аўстралійскіх гарадоў увайшла ў дзясятку рэйтынгу найбольш камфортных для жыцця гарадоў свету: Мельбурн заняў першае, Сідней — шостае, Перт — восьмае, Адэлаіда — дзявятае месца. Вядома, што такія ўмовы прывабліваюць вялікую колькасць мігрантаў, колькасць якіх не змяншаецца. Па звестках The New York Tіmes, у Аўстралію спрабуюць трапіць галоўным чынам жыхары Шры-Ланкі, Ірака, Афганістана, Судана, Эрытрэі і Інданезіі. Бежанцам даводзіцца пераадольваць адлегласць у некалькі тысяч кіламетраў па Індыйскім акіяне.
Не жадаючы прымаць няпрошаных гасцей на сваёй зямлі, Канбера яшчэ ў 2001 годзе склала дагаворы з аднымі з найбяднейшых суседніх краін: Науру і Папуа — Новай Гвінеяй. Па ўмовах пагадненняў на тэрыторыі астраўной дзяржавы і на гвінейскім востраве Манус ствараліся спецыяльныя цэнтры прыёму бежанцаў, куды сіламі аўстралійскага ВМФ перавозіліся ўсе ахвотнікі атрымаць прыстанішча і дзе іх справы разглядаліся аўстралійскімі дзяржаўнымі службоўцамі. План атрымаў назву "Ціхаакіянскае рашэнне". Здавалася б, усім бакам выгадны такі расклад: Аўстралія перакрывала паток нелегалаў, а бедныя краіны атрымлівалі дадатковае фінансаванне. Дэкларавалася, што гэта робіцца для бяспекі саміх бежанцаў, якія часта гінулі пры спробе дабрацца да Зялёнага кантынента.
Тады Канбера сапраўды дабілася таго, чаго хацела: з верасня 2001 года па пачатак 2008 гады 1637 нелегалаў былі змешчаны ў спеццэнтры, і паток лодак з мігрантамі практычна вычарпаўся. І ўсё ж грошы на ўтрыманне цэнтраў выдзяляць даводзілася. Таму ўрад лейбарыстаў у 2008-м урачыста адмовіўся ад "Ціхаакіянскага рашэння". Аднак вымушаны быў да яго вярнуцца літаральна праз некалькі гадоў, калі хваля нелегалаў, якія даведаліся пра паслабленні, зноў накіраваўся да аўстралійскіх берагоў.
...да "Суверэнных межаў"
"З гэтага часу кожны шукальнік прыстанішча, які прыбудзе ў Аўстралію на лодцы, не атрымае ніводнага шанцу застацца ў нашай краіне. Калі ён сапраўды акажацца вымушаным перасяленцам, яму дазволяць пасяліцца ў Папуа — Новай Гвінеі", — так у 2013 годзе тагачасныя прэм'ер-міністры Аўстраліі і Папуа — Новай Гвінеі анансавалі аднаўленне палітыкі, якая павінна была пазбавіць Зялёны кантынент ад наплыву няпрошаных гасцей. Новы план атрымаў назву "Суверэнныя межы". У гэты раз гайкі закруцілі яшчэ мацней, і бежанцаў пазбавілі нават прывіднага шанцу пасяліцца ў краіне Оз. Закрытыя раней цэнтры зноў адкрыліся, а грошы з аўстралійскай казны пайшлі ў бюджэты суседніх краін. Таксама было складзена пагадненне пра перасяленне бежанцаў на тэрыторыю Камбоджы.
Гэтым разам аўстралійскі ўрад падышоў да "канчатковага вырашэння мігранцкага пытання" з сапраўды стратэгічным размахам. У інданезійскіх вёсках, адкуль лодкі з мігрантамі накіроўваліся на аўстралійскі востраў Раства, праводзілі прапагандысцкія кампаніі. Наймаліся інфарматары, якія паведамлялі пра патэнцыйных кантрабандыстаў, а ў выключных выпадках улады нават плацілі за інфармацыю пра перавозку бежанцаў.
Дайшло да таго, што аўстралійскі ўрад выкупляў старыя лодкі, каб уладальнікі не прадавалі іх кантрабандыстам. Калі лодку з мігрантамі выяўлялі ў тэрытарыяльных водах Аўстраліі, караблі ВМФ бралі яе на буксір і дастаўлялі назад да інданезійскіх берагоў — часта пры гэтым парушаючы нацыянальны суверэнітэт гэтай краіны. Маракоў нават вызвалілі ад фармальнага абавязку праяўляць "належную абачлівасць" пры транспартаванні бежанцаў назад.
Калі ж вымушаным перасяленцам усё ж удавалася дабрацца да берагоў Зялёнага кантынента, іх садзілі ў надзіманыя лодкі і адпраўлялі ў бок Інданезіі ці Шры-Ланкі.
Па звестках памежнай службы ў пачатку 2016 года ў цэнтрах для мігрантаў знаходзіліся 1807 чалавек. "Сярэдні тэрмін утрымання людзей пад вартай складае 457 дзён", — спакойна адзначаецца ў справаздачы. Пры гэтым агульная колькасць нелегалаў няўхільна (і імкліва) змяншаецца: у студзені 2013 года іх было амаль у сем разоў больш. Летась Аўстралія пагадзілася прыняць у сябе 12 тысяч бежанцаў, якія ратуюцца ад канфлікту ў Сірыі. Як паведамляе агенцтва Reuters, сірыйскіх бежанцаў будуць узмоцнена кантраляваць нават пасля таго, як яны атрымаюць аўстралійскае грамадзянства.Такім чынам улады спадзяюцца не дапусціць "экстрэмісцкай інфільтрацыі" — пранікнення на тэрыторыю краіны членаў тэрарыстычных груповак.
— Мы прымем пакет рэформаў, які спросціць парадак атрымання віз у Аўстралію, але пры гэтым дазволіць больш старанна кантраляваць тых, хто мае намер атрымаць пасведчанне на права жыхарства і грамадзянства, — заўважыў міністр па міграцыі Піцер Датан.
Крытыка аўстралійскай палітыкі ў дачыненні да нелегалаў гучыць увесь час: яе жорсткасцю незадаволены і ва ўпраўленні Вярхоўнага камісара ААН па справах бежанцаў, і ў Human Rіghts Watch, і ў іншых гуманітарных арганізацыях. І ўсё ж і кааліцыя правых партый, і лейбарысты на гэта, здаецца, не зважаюць. Некалькі месяцаў таму Вярхоўны суд Аўстраліі пацвердзіў права ўлад трымаць нелегалаў у лагерах за межамі краіны і ўхваліў дэпартацыю 267 мігрантаў, што чакаюць адпраўкі ў Науру.
Як адзначаюць назіральнікі, такая жорсткая палітыка ў дачыненні да мігрантаў, якая раней здавалася прыладай маргіналаў, цяпер знаходзіць усё большую папулярнасць сярод еўрапейскіх палітыкаў. Праўда, маштабы праблемы, з якой сутыкнуўся Стары Свет, зусім іншыя...
Захар БУРАК
Фота з адкрытых крыніц
Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».
Выбар саджанца для садавода — той момант, значнасць якога складана пераацаніць.
Актрыса НАДТ імя М. Горкага — пра шлях да сцэны і натхненне.
Тата і мама — два самыя важныя чалавекі ў жыцці кожнага дзіцяці.