Вы тут

Сын Саула


Фільм, адзначаны “Оскарам” і ўзнагародамі Канскага кінафестывалю, ідзе ў мінскім пракаце.

Калі кіно – не атракцыён, не забава, не відовішча. Калі ад фільма, невыноснага, але важнага, – дрэнна фізічна. А калі нават фізічна несалодка, то як маральна? У альтэрнатыўным мінскім кінапракаце заўсёды знойдзеш што паглядзець – кіно як мастацтва, як рэактыў, як форум. Мабыць, кожны з гэтых знойдзеных экзэмпляраў варта лічыць асаблівым, але дэбютны фільм венгерскага рэжысёра Ласла Немеша “Сын Саула” пра нямецкі канцлагер Аўшвіц – асаблівы з асаблівых. Да 27 красавіка ў межах праекта “Лістапад. Калекцыя” яго можна паглядзець на вялікім экране ў Мінску.


Каб вызначыць месца карціны ў шматступеннай іерархіі кіно, можна згадаць, што “Сын Саула” адзначаны “Залатым глобусам” і “Оскарам” як найлепшы фільм на замежнай мове, а на Канскім кінафестывалі атрымаў Гран-пры журы, Прыз ФІПРЭСІ і іншыя ўзнагароды, хоць і саступіў Залатую пальмавую галіну фільму “Дзіпан” Жака Адзіяра (дарэчы, праграма наступнага фестывалю ў Каннах ужо апублікавана).

Але якраз “Сын Саула” аказваецца самадастатковым і па-за кантэкстам фестывальнага руху, па-за абмеркаваннямі і лаўрамі – па-за індустрыяй. Куды большую цікавасць ён прадстаўляе ў вопыце ўзаемаадносін з гледачом.

Карціна “Сын Саула” многае раскрывае ў механізме ўздзеяння кіно на чалавека. Уздзеяння на абывацеля, які часта ідзе ў кінатэатр у пошуках калі не чуллівасці і крыніцы смеху, то хорарнага скрыгату ў цёмных тунэлях. Гульні на нервах. Жах на вялікім экране – адзін з самых папулярных жанраў, і ён поўнаўладна выкарыстоўвае рэсурсы кіно, не баючыся адкрыта нясцерпных сцэн. Падсвядомасць гледача ў любым выпадку ўратуе яго разуменнем, што ўся гэтая візуалізацыя – выдумка, фікцыя, ірэальнасць.

Абсалютна супрацьлеглым чынам гэта працуе ў выпадку карціны “Сын Саула”. Усё самае страшнае, што стаіць за словам “канцлагер”, у оскараўскім лаўрэаце паказваецца ненавязліва, без спекуляцый, без наўмыснага ціску на пачуцці. Нягледзячы на ​​бяздонныя рэсурсы жаху, ён увесь – на размытым другім плане ў суправаджэнні адпаведнага гукарада. Аказваецца, гэтага дастаткова, каб прымусіць ёрзаць у крэсле і выклікаць фізічнае недамаганне. Спосаб такога “тонкага” адлюстравання месца дзеяння дэманструе трапяткое стаўленне рэжысёра да тэмы, фільма і самога гледача. Разам з гэтым карціна мае магутнае ўздзеянне, чым абавязана адной акалічнасці – яна мае непасрэднае дачыненне да рэальнасці. Мы разумеем, што ў рознай ступені, блізка ці далёка, усё гэта адносіцца да кожнага з нас. А спадчыну, якой бы яна ні была, нельга проста адкінуць, адмяніць, ад яе пазбавіцца. “Сын Саула” дазваляе зірнуць на яе і пераасэнсаваць.

Зрэшты, не ўсё так проста, справа не толькі ў размытым фоне і гуле ад крыкаў у газавай камеры. Увесь фільм, па традыцыі небезвядомых рэалістаў братоў Дардэн, камера з блізкай адлегалсці сочыць за галоўным героем – венгерскім яўрэем Саулам Аўсландэрам, які працуе ў так званай зондэркамандзе. Гэтыя рабочыя групы фармаваліся з саміх жа зняволеных. За чатыры месяца жыцця, за адтэрміноўку сваёй смерці, вязні абслугоўвалі лагер – праводзілі людзей на смерць, абчышчалі іх вопратку ў пошуках каштоўнасцяў, адмывалі падлогу ад крыві. Крыві сваіх жа суайчыннікаў. Або здзелка з сумленнем – або ў газавую камеру.

Хоць рэжысёр і не спекулюе на візуалізацыі страху, у той жа час ён не выкарыстоўвае фактуру і тэму для стварэння жыццесцвярджальных гісторый (як далікатныя карціны “Спіс Шындлера” Стывена Спілберга ці “Жыццё цудоўнае” Раберта Беніньі) . Не, Ласла Немеш даволі бясстрашна звяртаецца да тэмы канцлагераў Другой сусветнай вайны, а для гэтага трэба мець пэўную мужнасць. Самыя першыя кадр, сцэна, эпізод “Сына Саула” дэманструюць узятую ноту, якая за ўвесь фільм не дазволіць сабе не толькі сфальшывіць, але і знізіцца. Канцлагер – значыць канцлагер, Аўшвіц – значыць Аўшвіц, смерць – значыць смерць.

Фільм пачынаецца разам з прыбыццём у лагер транспарту з вязнямі, якіх Саул разам з групай выпраўляе ў “душ”. Пад пераконваючае паўтарэнне “Вы патрэбны нашым заводам, нам патрэбныя работнікі” натоўп адпраўляецца ў паказанае памяшканне, дзверы зачыняецца. Таксама абыякава і паспешліва Саул Аўсландер (якога сыграў непрафесійны акцёр Геза Рёрыг), пакідаючы думкі ўбаку, не змяняючыся ў твары ад крыкаў з камеры, ад грукату ў дзверы, пачынае збіраць вопратку. З твару яго счытваецца рэцэпт маральнай адэкватнасці – “не думаць”.

У гэтых умовах не месца прасвятленнем і чалавечым подзвігам, кожны кіруецца толькі адным інстынктам – інстынктам выжывання. У чым і заключаецца праўда гістарычная і чалавечая.

Але разам з гэтым – прыродным, інстынктыўным – у зняволеных з зондеркаманды ёсць цэлых чатыры месяцы, каб задумацца аб патрэбах душэўных і знайсці “кручок”, за які можна зачапіцца, каб жыць не толькі фізічна – вонкава, але і ўнутрана таксама. Відавочна, менавіта таму ў лагеры рыхтуецца паўстанне, чуюцца шэпты, рыхтуецца выбух. Гэтым жыве група нязгодных.

Але Саул знаходзіць нешта іншае. У задушаным хлопчыку ён пазнае свайго сына і задаецца мэтай пахаваць яго па ўсіх правілах – у зямлі пад малітву рабіна. Зняволены ставіць перад сабой складаную, калі не невыканальную, задачу, як і нязгодныя, якія плануюць паўстанне ў лагеры.

Па вялікім рахунку, з самага пачатку не так важна, ці магчыма пахаваць чалавека незаўважна ад нагляду, ці рэальна знішчыць лагер сіламі зондэркаманды. Таму што сэнс мэты заключаецца ў самой яе наяўнасці. А хлопчык, магчыма, – не сын Саула, што нам ясна даюць зразумець напрыканцы карціны. Вось той спосаб жыцця ва ўмовах, у якія так незаслужана трапляе самадастатковы, цэльны чалавек – асоба.

Увесь фільм то статычная, то бязладна беспакойная камера рухаецца разам з галоўным героем, фіксуе яго маўклівасць, спакой, стрыманасць, твар без усмешкі. Усё змяняе канцоўка, калі над героямі больш не навісае нямецкі надзор. Саул упершыню ўсміхаецца, калі бачыць у лесе незнаёмага хлопчыка, а камера больш не сочыць за галоўным героем, бо канцэнтруецца на дзіцяці, які ўцякае ўглыб леса. Таму што самае страшнае не трапляе на першы план.

“Сын Саула” і без акцэнтавання на забойствах, трупах і жорсткасці – максімальна шчыры і бязлітасны фільм. Псіхалагічную патрэбу ў апраўданні свайго існавання, якая праяўляецца ў галоўнага героя, трапна дэманструюць знясіленыя пошукі “загнанага ў вугал” чалавека. Знайсці сэнс жыцця ў канцлагеры – здавалася б. І адсюль можна вынесці ўніверсальныя тэорыі – не заўсёды мэта добрая выключна ў сваёй закончанасці, часам яна павінна проста быць.

Цяжкае кіно, складанае, нясцерпнае. Але з таго, што важна. Дазволю сабе сказаць, дарэмна галоўная ўзнагарода Канскага кінафестывалю дасталася не “Сыну Саула”.

Выбар рэдакцыі

Грамадства

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Выбар саджанца для садавода — той момант, значнасць якога складана пераацаніць.

Культура

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».