Вы тут

Лаўрэн Юрага. Залаты медальён


Часопіс «Маладосць», на старонках якога апошнім часам імя Лаўрэна Юрагі з'яўлялася ўжо не раз, неяк назваў яго «творцам гістарычных стылізацый». Прызнаюся, у дачыненні да такой характарыстыкі мне вельмі спадабалася пазіцыя самога пісьменніка: «Задача аўтара гістарычнай прозы не ў пісанні на тагачаснай гаворцы — ён проста павінен так «прышчапіць» даўнія словы да галінкі сучаснай беларускай мовы, каб яны на ёй закрасавалі». А яшчэ больш мяне як чытача радуе тое, што Лаўрэн Юрага падчас кожнай чарговай вадроўкі ў далёкую мінуўшчыну імкнецца ісці сваім шляхам, а не па стаптаных сцежках, што пакінулі ў айчыннай гістарычнай прозе яго славутыя папярэднікі.

Алесь Бадак


— ...Да заўтра, Магістру, — кажа слуга, гасячы свечку, і йдзе з пакоя.

— Да заўтра... Заўтра на світанні мяне не стане... — думаеш уголас.

Слуга прыпыняецца ў дзвярах:

— Што вы сказалі, пане?

— Нічога... Можаш ісці, Жак!

Слуга выходзіць, і ты застаешся сам-на-сам з сабой. І з агнём у каміне... Калісьці, яшчэ ў дзяцінстве, ты любіў углядацца ў яго. Ты бачыў у полымі нязнаныя краіны чужых народаў, неўтаймоўныя хвалі непераадольных мораў, палі жорсткіх бітваў, зруйнаванні муроў і падзенні сталіц, караваны купцоў і шумныя рынкі, чароды дзіўных звяроў ды птушак...Толькі значна пазней ты пачаў разумець, што, калі тое болей ніхто не бачыць, гэта зусім не азначае, што яго не існуе.

Спярша тыя відзежы ніяк не ўплывалі на тваё жыццё. Але ты марыў стаць паэтам і прагнуў дабіцца, дзякуючы таленту, ласкі ў караля — таму пачаў запісваць бачанае ў катэнах. Ды нікому не паказваў... Так сталася, што ты надрукаваў іх, толькі ўжо здабыўшы каралеўскую ласку сваёй вучонасцю ды ахвярнасцю. Ты здабыў усё, чаго прагнуў, але ці шчаслівы ты? У тваім жыцці былі слава і няшчасце, багацце і небяспека страшнай смерці — зрэшты, як амаль ва ўсіх, каго ты ведаў. А цяпер ты ведаеш, што неўзабаве памрэш, — але ці страшна табе? Не страшна... Што можа быць страшней за гэта — за адсутнасць боязі перад абліччам немінучай смерці, за нежаданне жыць далей?.. Раптам ты прыгадваеш, што не ўсё яшчэ дарабіў. З намаганнем садзішся на рыплівым ложку, спускаеш ногі на падлогу і, шаркаючы, клыгаеш да секрэтэра; твае старэчыя калені трымцяць і падгінаюцца. Ты дастаеш з шуфляды даўно падрыхтаваны ланцужок з залатым медальёнам і, заціснуўшы яго ў руцэ, цяжкім высілкам дабрыдаеш назад да ложка. Валішся на яго і ляжыш нейкі час, не варушачыся, ды спрабуеш аддыхацца поўнымі хрыпаў грудзямі. Потым зноў, у які ўжо раз, пачынаеш разглядаць медальён. Нічога асаблівага — проста невялікая акруглая пласцінка, нават без выявы. Толькі надпіс. Дакладней, лічбы: «1791». Гэта будзе тваім перадсмяротным жартам. Жартам, з якога пасмяюцца толькі праз 225 гадоў. Усё ж, прынамсі, ты маеш пачуццё гумару, калі твой досціп мае ператрываць стагоддзі; дарэчы, «225» — прыгожая лічба. Ты паварочваешся на бок і спрабуеш занурыцца ў сон...

* * *

Якая жахлівая ноч! Якімі жахлівымі сталі ўсе мае ночы! Я зноў не сплю — ужо каторы раз сустракаю ранак у бясонні. Не магу заснуць, бо варта сплюшчыць павекі — і ясна бачыцца ўсё тая ж карціна: куля, што ляціць мне ў галаву і ад якой я не магу ўхіліцца. Сяджу пры вогнішчы, папраўляю даўгім кіем перагарэлыя дровы — жарынкі снапом узносяцца ў чорнае начное неба. Яны падобныя да пары, што ўзнімаецца воблакам над палявым катлом, калі кухар прыпадымае накрыўку, каб пакаштаваць амаль ужо гатовую страву. Жарынкі — гэта пaра агню... У ягоным чырванаватым побліску мне явяцца поўныя дзіўных забудоў незнаёмыя гарады, золата царскіх скарбніц ды павіткі прыгажунь. І я сяджу пры вогнішчы, углядаюся ў яго, каб хоць неяк забыцца на сон. Каб не думаць пра хуткую смерць, бо які ж гэта жахлівы дар — ведаць, калі памрэш! Дар, які мне дастаўся праз маё глупства ды напышлівасць і якога я так быў бы рады пазбыцца...

Калі мы ўваходзілі ў сабор, былі нібы п'яныя ад нашае моцы і непераможнасці, ад нашае хвацкасці і няверы. Чалавек, які ламае людскія правы, адчувае сябе моцным; той жа, хто ламае правы Божыя, чуецца непераможным. Да часу... Так і мы: рэвалюцыя дала нам адчуць сябе багамі, бо мы адрынулі і людское, і боскае. Увесь Парыж, уся Францыя, не — увесь свет, здавалася, ляжаў ля нашых ног.

Першай справай мы спусціліся ўніз, да крыпты і там знайшлі багата спажывы. Бо ў гэтай крыпце пахаваны каралеўскія прыдворныя, а яны і на той свет не любяць адыходзіць без сваіх багаццяў. Адклалі мы стрэльбы на сходы, пассоўвалі вечкі з каменных трунаў ды назбіралі, зацята сварачыся між сабой, плойму золата і каштоўнасцяў. А апошняй была труна таго самага чарадзея — і ён перад якімсьці каралём заслужыўся. Мы прачыталі пра яго на каменным веку, бо было напісана не на лаціне, а па-французску. І яшчэ мы прачыталі: «О, нашчадак! Не варушы гэтых астанкаў і не зайздросці супакою таго, хто тут ляжыць!» Ці ж мы тады каму зайздросцілі — а тым больш мерцвяку? І ці ж мы маглі збаяцца ягонага праклёну?!

Века цяжкое было — учатырох ледзь звярнулі яго набок, адкрыўшы зеўра труны. А потым не ўтрымалі — яно бразнулася аб падлогу і раскалолася; аскепкі — дарма, што з мармуру! — паляцелі ва ўсе бакі, ледзь нас саміх не пакалечыла. Я тады вось і падумаў, што дарма мы ў гэтую труну палезлі — дабром тое не скончыцца. Так і атрымалася. А труна была бедная — толькі сатлелыя лапікі вопраткі ды косці. Мы ж думалі шмат золата знайсці, калі ён такім славутым чараўніком ды празорцам быў.

Аднак жа мой сябрук Поль здагадаўся паварушыць між костак і выцягнуў з-пад чэрапа залаты медальён на ланцужку. Я за ім палез, але болей — нічога! Зай- здрасць мяне тады ўзяла і злосць нейкая дурная. Я і кажу, а ці ведаеце, што калі хто з таго чэрапа вып'е, то моц чараўніка да яго пяройдзе. Яны з мяне смяяцца: што ж ты сам, маўляў, не вып'еш — ці баішся? Дзе ж такое пакінуць?! Я і наліў у чэрап віна, піць пачаў. А ў той момант Поль гукнуў, што на медальёне нешта напісана. І прачытаў адразу: «1-7-9-1». А мяне ажно як працяла: гэта ж сёлетні год! Значыць, сапраўды стары чараўніком быў: ведаў, што мы прыйдзем, супакой яго парушым. І тады я зразумеў, што ёсць шмат рэчаў, пра якія мы не ведаем і ведаць не павінны. І што вернецца нам нашая пыха карай, што споўніцца маё блюзнерскае прароцтва — бо ў той момант паверыў я, што яно мусіць споўніцца!

Так і сталася. Ужо ўвечары я злавіў сябе на тым, што, гледзячы на полымя вогнішча, бачу дзіўныя мроі. Адчуў я, што не мроі гэта зусім, а падзеі, якія адбываюцца насамрэч — хіба што толькі не тут ці не цяпер. А калі лёг спаць, дык убачыў я поле бітвы, сябе на ім, і кулю, што ляціць мне ў галаву. І зразумеў, што не абмінуць мне тае кулі, больш за тое — ведаў, калі гэта здарыцца: усяго пару дзён мне засталося. Таму вось я болей і не сплю, бо не магу змусіць сябе зноў бачыць сваю смерць, не хачу думаць пра яе і чакаць, пакуль прыдзе.

* * *

Жаўнер Эцьен Бэрнье загінуў наступнага дня — 31 жніўня 1791 года. Ён не пабачыў кулі, што забіла яго, разнёсшы галаву...

Выбар рэдакцыі

Грамадства

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Выбар саджанца для садавода — той момант, значнасць якога складана пераацаніць.

Культура

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».