Землякі-суседзі

Сёння нікога не здзівіш тым, што на лаве, а то і на дзвюх адразу, сядзяць перад ганкам бабкі і, шчаслівыя, гамоняць пра жыццё-быццё. Яны ўсё ведаюць, хоць рэдка хто з іх бывае далей лавы. Адкуль? Якім чынам? А, бач ты!.. Гэта якраз пра іх і сказала неяк мая суседка Віктараўна: «Каб ведаць, што робіцца ў цябе ў хаце, трэба выйсці на вуліцу і паслухаць суседзяў».

На ганку перад маім пад'ездам сёння адна лава, а некалі ж была і насупраць. Хто і куды яе прыняў — сказаць не бяруся, але засведчу толькі наступнае: хопіць і адной, бо і тая, бывае, іншы раз не занятая: паміраюць бабулі, адыходзяць, а на іх месца час пакуль нікога б з жыльцоў дома не парэкамендаваў. Не дараслі, жанкі, яшчэ вы, каб заняць сабе месца на лаве. Пацярпіце. Яна ад вас нікуды не падзенецца. Хоць, магчыма, і памыляюся: гэтыя жанчыны, што на падыходзе, могуць і не аблюбаваць сабе месца на лаве, бо яшчэ ж змоладу ўцягнуліся ў серыялы і «Аднакласнікі».

У нас на лаве звычайна сядзіць адзінокая бабуля Цітаўна. Толькі калі спякотна ці дождж ідзе, яе не відаць. А так тут і тут. Нярэдка і мая кабета папросіць, калі корпаюся на балконе: «Глянь там, Цітаўна сядзіць? Пайду збегаю ў краму, а заадно і навіны паслухаю...»

Цітаўна сядзіць. Жыве адна, сумна ў кватэры, ды і душнавата, а тут ветрык, людзі сноўдаюць туды-сюды. Ідзе жыццё, адным словам. І яна як бы ці не з галавой акунаецца ў ягоны вір.

А неяк бачу: сыны Цітаўны, а іх у яе два, прывезлі на легкавіку брусы, старыя з лавы адрываюць, на іх месца прыбіваюць новыя. Потым фарбуюць. Цітаўна, абапершыся на кульбу, назірае за ўсім тым, што адбываецца. Адзін з сыноў заўважае:

— Цяпер, мама, табе будзе добра сядзець на лаве. Мякка. А то ж зусім пакрышыліся ад старасці брусы, нават цвікі вылезлі. І як ты сядзела?

— Дык жа кардонку, хіба не бачыў, падсцілала? — вочы ў старой свецяцца радасцю. — Ну дзякуй вам, сыночкі.

Тут якраз прыкульгала Віктараўна, Цітаўна і ёй пахваліла сваіх сыноў.

— Ды бачу, бачу, — сказала суседка. — Гэта ж табе ўжо дзевяноста, мабыць?

— Так, маладзіца. Во на Спас будзе...

— Дык і сколькі ж ты на гэтай лаве яшчэ сядзець збіраешся? — з хітрынкай глянула на Цітаўну Віктараўна.

— А пакуль і гэтыя дошкі не згніюць! — весела гаворыць Цітаўна, і яны, бабулькі, злёгку прыхінуўшыся шчакой адна да аднае, шчасліва ўсміхаюцца...

Кожны раз, калі Ягор Аўдзееў наведваў вясковыя могілкі, дзе пахаваны ягоныя бацькі і дзяды, ён не праходзіў міма грудка зямлі, на якім сутуліўся долу чорны крыж, а на шыльдачцы — такога ж колеру — белай фарбай і няроўнымі літарамі было напісана: «Павел Гаўрылавіч Шабельскі». І ўсё, ні слова больш. Ад гэтага шчымела асабліва сэрца: Павел, ці проста Паўлік, быў ягоным равеснікам і сябруком дзяцінства. Прайшло, мусіць, гадоў дзесяць, як пахавалі яго побач з дачкой (яна, кажуць, скончыла жыццё самагубствам, і бацька прывёз яе з Поўначы, дзе Шабельскія жылі); тут жа брат Коля, яго забілі ў Маскве, куды вазіў дзяцей на спаборніцтвы яшчэ ў савецкі час. Забралі грошы, што былі выдаткаваны на ўсю каманду, збілі на горкі яблык, і ён сканаў проста на вуліцы. Кажуць, ніхто нават не выклікаў «хуткую». А мо і няпраўда. Тут жа бацька Гаўрыла, маці Маруся. На кожнай магіле акуратныя помнікі з выявамі нябожчыкаў. Толькі ў Паўла нязграбнымі літарамі... белай фарбай... і ні слова...

Той раз, калі вяртаўся ў горад, Ягор разважаў: «Дачцэ помнік паставіў Паўлік, я ведаю; Колю — бацькі, Гаўрылу — Марыя, Марыі — зноў жа, вядома, Паўлік. І кола замкнулася. А хто ж па-людску, як гэта робіцца сёння, увекавечыць больш прыстойна памяць пра яго? Жонка? Наўрад. Яна там і засталася жыць, на Поўначы. Ды і што там за кабета — хто скажа? Можа, у яе ўжо другі муж, дзеці пайшлі ад яго. Ці ж да Паўла?»

Дома, павячэраўшы, Ягор падняў вочы на жонку, уважліва паглядзеў на яе, выдыхнуў:

— Ты, маці, як хочаш, а я ўсё ж помнік Паўлу пастаўлю. Ты ведаеш, пра што я кажу. Больш няма каму. Усё ж раслі разам, ды і чалавек ён добры быў. А пахаваны, як бяздомны які... Ды яшчэ і пры дарозе, навідавоку, дзе кожны, хто ідзе, бачыць гэтую несправядлівасць.

— Ці ж я буду супраць? Вазьмі, колькі трэба, грошай, — на дзіва лёгка пагадзілася жонка. — Зрабі, зрабі, Ягорка, помнічак. Хто ж, і сапраўды, калі не ты...

— Калі не мы, — паправіў яе муж.

Потым Ягор дастаў сямейны альбом, узяў картку Паўла, дасланую яму з арміі, ацаніў: тут ён як жывы. Падыходзіць. Самы раз будзе. Год нараджэння і смерці ведаў. Пра месяц і дзень, калі нарадзіўся і памёр, спытаць няма ў каго. «Добра хоць так. Не пакрыўдзіцца...»

Назаўтра Ягор пайшоў заказваць помнік.

Папрасіла неяк Зінаіда Кірэеўна свайго ўнука, Сашку:

— Звазі-ка мяне, хлопча, у Гуту. Нешта закарцела.

— Што гэта з табой, бабуля? — здзівіўся той. — Ты ж была толькі там. На Радуніцу. А?

Старая ўздыхнула, не адразу прамовіла:

— Так-та яно так. Але мы ж на могілкі як едзем? Па сцежцы. А мне хочацца па вуліцы праехаць, а мо і прайсціся. Даўно, вой даўно на вуліцы не была! Як яна там, вуліца? Во ўжо дзе жыццё было некалі!

— Збірайся, паехалі! Якраз час маю, — кіўнуў унук і падаўся да легкавіка.

Зінаіда Кірэеўна не адразу выйшла на падворак — пакуль прыфранцілася ж. Не абы-куды едзе — у сваю родную вёску. Гэта ж свята, а на святы людзі здавён прыбіраюцца. Чым яна горшая?

— Я гатова! Паехалі, унучак, паехалі! — неўзабаве паказалася старая з сенцаў.

З'ездзіла. Паглядзела. А потым можа з тыдзень хварэла. Калі не болей. І сама сабе раз-пораз гаварыла: «Не, па вёсцы больш не паеду. Ніколі. Нізашто. І калі памру, па ёй не вязіце. Божачкі ж мае! Што стала з Гутай! Глядзець балюча. Вербалоз і рознае карчэўе запаланіла ўсё наўсцяж — хат не відаць, пасярод дарогі хмызняк расце. Джунглі дый годзе! Ды і якія ж там хаты? Ні шыб у вокнах, ні дахаў... Раскіданыя людскія гнёзды... У адным двары толькі куры клыпаюць. Колькі праехала, ніводнага чалавека не стрэла. А якія ж тут добрыя людзі жылі!.. Узімку, бывала, печы як запаляць — вяроўчыны дыму цягнуцца ў блакітнае неба. І паветра так смачна пахла! Так смачна!.. Хто пехам ідзе па вуліцы, хто на кані едзе... Галасы чуваць... Пеўні кукарэкаюць... Каровы рыкаюць... Бывала, і лаянка стаяла, нехта некага недалюбіў ці мо што не падзялілі людзі... Як без гэтага? Жыла вёска, радавалася, зрэдчас і пакутавала... А вяселлі якія правілі землякі-суседзі! А хрэсьбіны! Што куды падзелася? Каб тады, раней, мне сказаў хто, што так станецца з маёй вёскай, я яму вочы б выдрапала...»

Унук, блазнуючы, іншы раз папытае:

— У вёску, бабуля, не хочаш? Ну, гэта, па галоўнай вуліцы праехаць, а? З аркестрам? Дык магу звазіць!

І старая толькі ківае галавой: эх, Сашка, ці табе ведаць, як шчасліва мы жылі ў сваёй Гуце!..

Пятроўна, зямлячка і суседка, расказвае:

— Дуська мая пачула па тэлевізары пра цырульню, што ў нас нядаўна адкрылася... во забылася, на якой вуліцы... Дужа, кажа, там спецыялісты добрыя, а самы галоўны іхні цырульнік — мужчына, пераможца многіх замежных конкурсаў. Ды яго, праўда, часта паказваюць... Малады такі, прыгожы... Дзе толькі за мяжой не пабываў! Пабягу, кажа, і я да яго, хопіць хадзіць з абы-якой прычоскай. Ага, там цябе так і чакалі! Чарга! Запісвацца трэба. А гэта ажно за месяц наперад. Нічога не паробіш — запісалася. Дачакалася, усё як мае быць. Не буду казаць, прычоску зрабілі Дусьцы добрую, можна нават сказаць супер, але ж і грошай узялі — будзь здароў і не кірхай. За такую паслугу ў нашай цырульні, што вунь праз дарогу, заплаціла б у два, а тое і ў тры разы танней. Ну добра. Заплаціла дык заплаціла, бяды тае. Але ж ніхто на маю Дуську нават увагі не звярнуў, не пахваліў за тую модную прычоску. Што крыўдна, тое крыўдна. Атрымліваецца, дарэмна такія грошы выкінула кату пад хвост. Скажу больш. У тую нядзелю запрасіў мой кум да сябе на дачу — на шашлыкі. Там і падпаліла сваю модную прычоску дачка. Ды добрую пасму высмаліла спераду! Што рабіць? Як быць? Пабегла яна ў тую дарагую цырульню, каб падлатаць галаву, а там — стоп: чарга! Так і не прабілася. Давялося ісці ў сваю цырульню. І што вы думаеце, людцы мае добрыя? Зрабілі дзеўцы такую прычоску, што суседзі хваліць не перастаюць і сёння. Дык ці варта перціся ў тыя дарагія і дужа капрызныя цырульні, скажыце?..

Пятроўна глядзіць на мяне, чакае, няйначай, парады, а я ўспомніў, што і самому не пашкодзіла б наведаць цырульню. Паглядзеў на тую, што насупраць, праз дарогу: адчынена. Значыць, мяне там чакаюць... Іду!

Гэта было даўно. Вельмі. Каб праясніць сітуацыю, нагадаю, што тады за дваццаць пяць рублёў можно было купіць дваццаць сем кілаграмаў цукру. І вось паехала неяк у райцэнтр Марыя Сцяпанаўна, настаўніца-пенсіянерка, каб тое-сёе набыць з адзення. І на гарадскім рынку знайшла дваццаць пяць рублёў адной купюрай. Грошы ляжалі на зямлі (гэта пазней на рынку пакладуць асфальт). Марыя Сцяпанаўна агледзелася па баках, на яе нуль увагі: усе шыбуюць-спяшаюцца па сваіх справах. Ацаніла сітуацыю: таго, хто згубіў грошы, і повідам ужо не відаць. Падняла дваццацьпятку, зноўку павадзіла галавой па баках, а тады паклікала дзяцей, што таўкліся купкай паблізу:

— Гэй, малыя! Хутчэй да мяне, хутчэй! Нештачка пакажу!

Калі дзеці падбеглі, яна аддала ім знойдзеную купюру:

— Набярыце сабе, дзеткі, ласункаў. На ўсе грошы.

Тыя спярша не паверылі добрай цётцы, а потым, калі адзін з іх асмеліўся і ўзяў, нарэшце, грошы, шуганулі, ледзь не навыперадкі, у краму.

Марыя Сцяпанаўна толькі сказала ім услед:

— Частуйцеся, дзеткі. Бо мае грошы з гэтымі, знойдзенымі, не падружацца...

Васіль ТКАЧОЎ

Ліпень, 2016

Фота Анатоля КЛЕШЧУКА