«Вучань вечнасці» названы класікай

Аб’ёмную паэму «Вучань вечнасці» напісаў наш рускамоўны паэт Ізяслаў Катляроў, які жыве ў Светлагорску. Асобнай кнігай яна пабачыла свет у маскоўскім выдавецкім доме «Золотое перо». Адразу ж у «Литературной газете» з’явілася кароткая рэцэнзія, у якой паэтычны твор быў аднесены да рускамоўнай класікі нашай краіны.

Здавалася б, неблагая нагода для нашых крытыкаў пагаварыць пра не зусім звычайную паэму. Відаць, шчырай зацікаўленай гаворкі чакаў і аўтар. Але ішоў час, а крытыка маўчала. Чаму? Пэўна, па той прычыне, што твор гэты няпросты, шматпланавы і вымагае непавярхоўнай гаворкі і ацэнкі сюжэтнай пабудовы, глыбокага пранікнення ў сутнасць твора, усебаковага асэнсавання філасофскіх разваг паэта, якія прысутнічаюць на многіх старонках.

Што ж прадстаўляе сабой твор? Па-першае, трэба сказаць, што некаторыя раздзелы паэмы «Вучань вечнасці», заснаваныя на аўтабіяграфічным матэрыяле, выгадна вылучаюцца на фоне іншых дакументальнай праўдзівасцю, вывераным і дакладным псіхалагізмам перажыванняў лірычнага героя. Паэма, відаць, стваралася некалькі гадоў. У ёй ажно пяцьдзясят раздзелаў! Твор нагадвае грандыёзны архітэктурны ансамбль, з асобнымі забудовамі і прыбудоўкамі, рознымі як па стылі, так і выкананні. Кожны раздзел мае асобную назву, з абстрактнай псіхалагічнай сутнасцю і значэннем: «Страх», «Вера», «Ісціна», «Жалоснасць», «Падсвядомасць», «Чаканне», «Ілюзія».

Вядома, паэт піша не навуковы трактат, і, хоць у радках дзе-нідзе сустракаюцца асобныя навуковыя і філасофскія тэрміны, яны ніколькі не замінаюць чытачам, не прымушаюць хапацца за тлумачальныя слоўнікі. У аснову кожнага раздзела Ізяслаў Катляроў кладзе канкрэтнае назіранне, перажыты ім факт ці з’яву, гаворыць пра ўсё гэта падрабязна і грунтоўна, скіроўваючы гаворку ў рэчышча філасофскіх высноў. Увагу прывабліваюць старонкі, у якіх аўтар гаворыць пра ўласныя перажыванні і хваляванні, калі ён знаходзіўся ў бальніцы пасля хірургічнай аперацыі, пра што думаў і непакоіўся. Ніхто не папракне аўтара нават у тым выпадку, калі ён перарывістым голасам гаворыць пра скон, не хаваючы боязі і страху, забыўшыся на выказванне аднаго з філосафаў: калі жыву, то не баюся смерці, а калі памру, то не буду ведаць пра яе.

Але гэта, безумоўна, дробязі ў параўнанні з тым, якія тэматычныя глыбы спрабуе ўзняць Ізяслаў Катляроў у паэме. Аўтар здольны здзівіць не толькі «шараговых» чытачоў, але і навукоўцаў сваёй дасведчанасцю ў рэлігійных і філасофскіх пытаннях. Ён звяртаецца да шэрагу багасловаў і філосафаў. І не проста згадвае іх, а гаворыць з веданнем справы пра іх філасофскія погляды, дае ім пэўную ацэнку, згаджаецца ці не згаджаецца з імі, прымярае іх да сябе і ўласнай біяграфіі. Некаторыя старонкі нагадваюць споведзь, дзе паэт прызнаецца ва ўласных грахах, раскайваецца ў зробленых памылках, дае зарок больш не паўтараць іх. Пры гэтым выяўляе не толькі эмацыянальнасць, але і энцыклапедычныя веды, так што ствараецца ўражанне, нібы мы маем справу з акадэмічным супрацоўнікам ці ўладальнікам філасофскай навуковай ступені. Такія культурныя знакі, як Біблія, Бог, Стары і Новы Завет, пераходзяць з раздзела ў раздзел, набываюць пад пяром аўтара новыя адценні. Разам з тым аўтар пастаянна вяртаецца да той ці іншай думкі, выказанай ім раней, пачынае ўдакладняць яе, развіваць і паглыбляць.

Дарэчы, калі як след учытацца ў раздзелы, бачна, што кожны з іх уяўляе сабой самастойную паэму з усімі неабходнымі кампанентамі: завязка, кульмінацыйны пункт і развязка. Такім чынам, паэма «Вучань вечнасці» ўяўляе складаны твор, скампанаваны з асобных паэм. Застаецца толькі пашкадаваць, што І. Катляроў не выдаў кожную з іх асобнай кніжкай. Хаця гэта амаль неверагодна зрабіць у наш няпросты час.

Калісьці адзін з пладавітых і бойкіх крытыкаў, гаворачы пра вершы І. Катлярова, зазначыў, што яго творчасць пераклікаецца з творчасцю рускага паэта У. Сакалова. І трапіў, як кажуць, пальцам у неба. Як мне здаецца, многія строфы і вершы І. Катлярова блізкія да радкоў Я. Еўтушэнкі: «Я делаю себе карьеру тем, что не делаю её». Паэт пабачыў тут для сябе творчы кландайк і пачаў распрацоўваць гэты прыём далей, пакуль не знайшоў свой уласны і арыгінальны, які паэт прадэманстраваў у раздзеле «Разважлівасць»: «И не признавшись, всё-таки признаться, и согласиться, вновь не согласясь, и отказавшись, всё ж не отказаться, чтоб сохранить разорванную связь». Паэт увесь час імкнецца вырвацца з абдымкаў коснасці, застарэлых стэрэатыпаў, а таму чуйна прыслухоўваецца да навізны і знаходак больш дасведчаных калег па пяры, не саромеючыся ў іх вучыцца.

Нягледзячы на немалады ўзрост і здароўе, што пачынае падводзіць, паэт не ўпадае ў роспач, творыць, шукае, выступае з вершамі на старонках часопісаў, выдае кніжкі, радуе чытачоў новымі творамі. У тым ліку і паэмай «Вучань вечнасці».

Васіль МАКАРЭВІЧ