Фонд Навуковай бібліятэкі Беларускага нацыянальнага тэхнічнага ўніверсітэта размешчаны ў трох карпусах у розных частках Мінска, а 8 абанементаў і 11 чытальных залаў не заўсёды знаходзяцца на адным паверсе. Калі студэнт адразу трапіў у патрэбны корпус, то са сховішча чакаць кнігу яму давядзецца каля 10—15 хвілін. Калі ж ён заказаў яе з іншага корпуса і сам не захацеў туды ісці, то патрэбны экзэмпляр можа да яго дабірацца цягам дня. Які ж шлях пераадольвае падручнік перад тым, як трапіць у рукі да чытача?
— У нас цяпер захоўваецца два мільёны экзэмпляраў кніг — калі іх паставіць адзін на адзін, атрымаецца гара вышынёй у 500 кіламетраў і прыблізнай вагой у 133 афрыканскія сланы, — кажа галоўны бібліятэкар аддзела маркетынгу і праектнай дзейнасці Вольга Воўк. — Знайсці патрэбны падручнік у такой колькасці асобнікаў можа вопытны бібліятэкар, але не першакурснік. Работнікі, па магчымасці, стараюцца спрасціць студэнтам жыццё, аднак праблема часцей за ўсё не столькі ў складаным пошуку кнігі, а ў тым, што часта чытачы не ведаюць, як і дзе шукаць.
У пачатку кніга трапляе ў аддзел камплектавання і апрацоўкі. Звычайныя чытачы тут па калідорах не ходзяць, а ва ўнутранай структуры ёсць аддзелы, куды ўваход закрыты нават для бібліятэкара. Пры афармленні асобніка ў фонд у апісанне, у тым ліку, уваходзяць ключавыя словы на выпадак, калі студэнт не памятае нічога, акрамя асноўнай ідэі твора, які яму трэба ўзяць.
У аддзеле рэдкай кнігі «на рукі» літаратуру не выдаюць. Наогул, да яе тут асаблівае стаўленне, некаторыя з кніг — сапраўдныя каштоўнасці. Таму чытаць іх дазваляецца з вялікай асцярожнасцю, а калі студэнту патрэбна раздрукоўка, то скануе старонку бібліятэкар. Пасля пажару, які здарыўся ў 1947 годзе, у бібліятэцы ўніверсітэта засталося толькі 4 тысячы кніг — яны на той момант былі «на руках» або ў чытальнай зале. Іншыя бібліятэкі Савецкага Саюза аказалі дапамогу кнігамі па прынцыпе «што магу, тое і даю», у тым ліку дарэвалюцыйнымі выданнямі. У СССР кнігі «царскіх часоў» асаблівай каштоўнасцю не былі, а вось сучасныя бібліяфілы лічаць іх рэдкасцю і ацэньваюць у тысячы долараў.
Вопытны бібліятэкар знойдзе кнігу нават па апісанні вокладкі, аднак стандартны запыт для выдачы падручніка — аўтар, назва, год выдання. «Вышэйшы пілатаж» — гэта калі называецца яшчэ і шыфр універсальнай дзесяцічнай класіфікацыі (УДК). Яго можна знайсці побач з назвай кнігі ў электронным каталозе бібліятэкі. Дарэчы, у ім жа можна дазнацца, дзе знаходзіцца патрэбны асобнік і не марнаваць час пераездамі паміж карпусамі.
Шыфр для бібліятэкара ўсё роўна, што назва вуліцы, нумар дома і кватэры для паштальёна. Ён дазваляе сарыентавацца сярод стэлажоў. Супрацоўнікі з вопытам жартуюць, што праз шыфр УДК можна спакойна ліставацца, бо ледзь не кожнае слова мае свой лікавы адпаведнік. Напрыклад, 51 — матэматыка, 511 — тэорыя лічбаў, 511.2 — алгебраічная тэорыя лічбаў. Галоўнае правіла адкрытага доступу да фондаў чытальнай залы ў любой бібліятэцы — ніколі не кладзіце кніжкі назад на паліцы. Нават калі вы поўнасцю ўпэўненыя, што запомнілі месца. Бо вашая памылка на адну «кватэру» вымусіць бібліятэкара ўчыняць поўны «перапіс насельніцтва», а гэта — каля 6 тысяч кніг. Прачытаныя кнігі трэба класці на спецыяльныя стэлажы каля паліц, адкуль супрацоўнікі чытальнага зала расставяць іх на месцы.
Сітуацыя, калі кніга патрэбна «тут і цяпер», але ні на абанеменце, ні ў чытальнай зале яе не было, падаецца бязвыхаднай. Аднак выйсце заўсёды ёсць. Запоўніце заяву, і патрэбны падручнік літаральна падымецца «з глыбіняў» — прыедзе на маленечкім ліфце з падземнага кнігасховішча. Там захоўваецца фонд кантрольных экзэмпляраў усіх выданняў, якія толькі мае бібліятэка. Літаратура з яго рэдка пакідае свае паліцы, а ў памяшканні кнігасховішча пастаянна працуе сістэма клімат-кантролю з пэўнымі паказчыкамі тэмпературы і вільготнасці.
З папяровага ў электронны фармат кнігі пераводзяць у аддзеле электронных рэсурсаў. Рэпазіторый — гэта бібліятэка электронных выданняў. У БНТУ ён з'явіўся ў 2012 годзе: тут у PDF-фармаце захоўваюцца вучэбныя дапаможнікі, манаграфіі, артыкулы з перыядычных выданняў, матэрыялы канферэнцый — работы, напісаныя выкладчыкамі ці студэнтамі БНТУ, а таксама навукоўцамі, якія апублікавалі іх ва ўніверсітэцкіх выданнях.
Карысць электроннай бібліятэкі відавочная: яна працуе кругласутачна. Калі якога-небудзь артыкула няма на рэсурсе, аўтар можа звярнуцца да бібліятэкара і папрасіць, каб яго работу перавялі ў электронны выгляд. Звычайна гэтай паслугай карыстаюцца выкладчыкі, калі кніга ўключана ў вучэбную праграму. Калі ж электронны варыянт дапаможніка тэрмінова патрэбны студэнту, ён можа звярнуцца ў службу электроннай дастаўкі дакументаў, пасля чаго бібліятэкары дашлюць на скрыню ў інтэрнэце копію тэкста памерам да 25 старонак. У еўрапейскіх універсітэтах такая паслуга каштуе 20-30 долараў, а студэнты БНТУ могуць карыстацца ёй бясплатна. Увогуле, на сайце рэпазіторыя тэксты размешчаны ў свабодным доступе, таму іх можа спампаваць на свой камп'ютар любы карыстальнік інтэрнэту.
Дарэчы
Электронны каталог, фонд кантрольных экзэмпляраў, рэпазіторый, база даных сусветных выдавецтваў ёсць не толькі ў БНТУ. Такія ж паслугі аказваюць студэнтам і бібліятэкі іншых універсітэтаў.
Рагнеда ЮРГЕЛЬ
Фота Надзеі Бужан
А разам з імі навучанне, сацпакет і нават жыллё.
Беларусь — адзін з сусветных лідараў у галіне здабычы і глыбокай перапрацоўкі торфу.
«Мы зацікаўлены, каб да нас прыязджалі».
