Самыя буйныя алмазы, калі-небудзь здабытыя на нашай планеце, вылучаюцца не толькі памерам і бляскам, але і ўнікальнай гісторыяй паходжання. Усе яны нарадзіліся з вадкага металу, які растварыў у сабе залішнюю колькасць вугляроду глыбока ў нетрах планеты.
Гэта заключэнне было сфармулявана ў новым даследаванні, апублікаваным у Scіence. Эван Сміт з Гемалагічнага інстытута Амерыкі сцвярджае, што «вялікая частка алмазаў утвараецца на глыбіні ад 150 да 200 км. Больш за ўсё іх узнікае ў самых тоўстых частках кантынентальных пліт, і гэта лёгка даказаць — каля 98% усіх здабытых алмазаў былі знойдзеныя ў падобных раёнах».
Аднак некаторыя з камянёў, напрыклад знакаміты Куліян (найбуйнейшы з алмазаў ювелірнай якасці, вага якога перавышае 3000 карат), занадта вялікія і занадта адрозніваюцца ад астатніх, што навяло навукоўцаў на думку аб нейкім іншым месцы іх фарміравання. Ускладняе праблему тое, што вывучыць падобныя камяні практычна немагчыма: як запатрабаваць для вывучэння самы дарагі камень на планеце, ды яшчэ і праводзіць з ім доследы?
Сміт паспрабаваў сістэматычна адсачыць алмазы, якія былі таго ж тыпу і якасці да ювелірнай апрацоўкі і агранкі. Уся справа ў геалагічных уключэннях, якія часам захоўваюцца ўнутры камянёў: яны даюць геолагам намёк на тое, у якім менавіта ўчастку мантыі мог утварыцца камень. У выніку геолагу ўдалося сістэматызаваць інфармацыю. Паводле яго слоў, алмазы накшталт Куліяна — гэта дзіўныя анамаліі, якія з'явіліся не ў жорсткай тэктанічнай пліце, а дзесьці глыбей, у канвектыруючай мантыі, гэта значыць на глыбіні ад 360 да 750 км!
Больш таго, Сміт высветліў, як менавіта яны сталі такімі вялікімі. Аказалася, што ўся справа ў фрагментах жалеза і нікелю, якія падпалі пад уздзеянне высокіх тэмператур і ціску. «Раней гэта была толькі тэорыя, не пацверджаная эксперыментальна. 20 гадоў мы развівалі гэтую гіпотэзу, але ў нас не было пацвярджэнняў. Гэтыя алмазы асаблівыя, таму што дзякуючы ім мы дакладна ведаем, што глыбока ў мантыі на самай справе ёсць метал», — кажа навуковец. Алмазы растуць у спалучэнні з вадкім металам, які неймаверна добра растварае вуглярод. Калі метал становіцца перанасычаны вугляродам, частка яго пачынае выпадаць у асадак і выкрышталізоўвацца, з часам нарошчваючы пласты і ператвараючыся ў вялікі алмаз. Крыніца гэтага вугляроду, зрэшты, усё яшчэ пад пытаннем. Сміт сцвярджае, што першапачаткова гэты вуглярод прыйшоў з зямной кары: гаворка ідзе пра сутыкненне тэктанічных пліт, падчас якога адна пліта заязджае пад другую і частка яе апускаецца ў мантыю. Такім чынам, фрагменты цяперашняга акіянічнага дна аднойчы таксама могуць пайсці пад зямлю і стаць велізарным дыяментам. І буйныя алмазы, і больш дробныя камяні з'яўляюцца адносна блізка да паверхні толькі ў адным выпадку: іх выштурхваюць вулканічныя вывяржэнні, і месцы, куды паднялося больш за ўсё камянёў, становяцца кімберлітавымі трубкамі — менавіта ў іх і знаходзяць большую частку сучасных алмазаў.
Сміт плануе і далей працягваць свае даследаванні, аднак некаторыя даныя былі беззваротна згубленыя. Падчас апрацоўкі такіх камянёў, як Куліян, часцінкі металу былі выкінутыя ювелірам як брак і выдаленыя з цела каменя. Зрэшты, у будучыні мы можам спадзявацца, што падобнае «смецце» стане каштоўнымі навуковымі ўзорамі, якія дапамогуць навукоўцам даведацца іншыя падрабязнасці аб падземнай актыўнасці планеты.
Іван КУПАРВАС
Расказаў першы намеснік старшыні Дзяржаўнага камітэта па навуцы і тэхналогіях Рэспублікі Беларусь Дзяніс Каржыцкі.
Як вакцыны выратоўваюць жыцці і чаго можа каштаваць іх ігнараванне?
Аляксандр Курэц – самы малады народны выбраннік у сваім сельсавеце і адзіны дэпутат сярод сваіх калег па службе.
Васілеўскія такія: на Зямлі і ў космасе ліхія!
