27 студзеня 1945 года савецкімі войскамі быў вызвалены найбуйнейшы фашысцкі лагер масавага знішчэння — Асвенцым (нямецкая назва — Аўшвіц), які знаходзіўся на тэрыторыі Польшчы. Чалавек, які трапляў за калючы дрот Асвенцыма, павінен быў выйсці адтуль дымам праз трубу крэматорыя. Усяго з 1940 па 1945 гады праз лагер прайшлі больш за паўтара мільёна чалавек розных нацыянальнасцяў. Тысячы беларусаў сталі ахвярамі Асвенцыма.
Шмат гадоў таму мне давялося пазнаёміцца з Нінай Волах, якая прайшла Асвенцым і выжыла. Ёй было 14 гадоў, калі дзяўчынку разам з маці і аднавяскоўцамі з лясной вёскі Дубінец, якая месціцца на мяжы Ушацкага і Докшыцкага раёнаў, кінулі за агароджу Асвенцыма.
Яна ніколі не выхвалялася сваім журботным лёсам — вайна пакалечыла лёс многіх людзей таго часу. Пра свае пакуты лагернага жыцця Ніна старалася не ўспамінаць — гэта балюча раніць сэрца. Але аднойчы прагаварылася...
— У той дзень дайшла чарга і да нашага бараку. Вязняў вывелі на плошчу, пастроілі ў шарэнгі і кожнага дзясятага выводзілі наперад — у печ. Я таксама трапіла ў гэты “пячны” лік. Памятаю, кроў стрэліла ў скронь, як падкасіліся ногі... І раптам жанчына, якая стаяла побач, адштурхнула мяне і заняла маё месца. «Дачка, табе яшчэ рана паміраць, а я сваё пажыла», — шапнула яна. У наш барак жанчына болей не вярнулася.
Ніна Волах успомніла начныя гаворкі жанчын на лагерных нарах. Выявілася, што жанчына была з тых жа мясцін — з вёскі Пуцілкавічы, якая была ў складзе Ушацкага раёна. Яна любіла расказваць пра свайго сына, які пісаў вершы, друкаваўся ў газеце. І толькі праз шмат гадоў пасля вайны Ніна даведалася, што маці Народнага паэта Беларусі Петруся Броўкі Алена Сцяпанаўна загінула ў Асвенцыме. "А ці не тая жанчына выратавала маё жыццё?" — кожны раз думала-перадумвала яна пра незнаёмую жынчыну. І сэрца падказвала Ніне, што яна не памылялася.
...На памяць пра незабыўныя дні лагера на руцэ Ніны застаўся нумар 61630. Можа, менавіта ён быў “шчаслівым” і выратаваў яе?
Яна ніколі больш не была ў Асвенцыме. На жаль, яе ніколі і не запрашалі ў паездку з ветэранамі і вязнямі вайны. А можа і добра, што не перажыла наноў узрушэння і болю. Напэўна, убачыць яшчэ раз фабрыку смерці быў бы для яе сапраўдным шокам. Бо нават мне, чалавеку, які не зведаў вайны, цяжка было паехаць на экскурсію ў гэтую мясціну. Мінулай восенню я ўпершыню ўбачыў сапраўднае пекла, які некалі гатовілі нам нацысты Германіі.
Анатоль Кляшчук,
Фота аўтара
Васілеўскія такія: на Зямлі і ў космасе ліхія!
Ідэнтычнасць праз спадчыну.
Беларусь — у тройцы лідараў па захваральнасці.
