Пра таксіста, які ўзяў з пасажыркі за дзесяць кіламетраў праезду больш за шэсцьдзясят рублёў і дзякуючы гэтаму зрабіўся сапраўднай зоркай інтэрнэту, я раней, чым з сеціва, даведалася па «сарафанным радыё».
Ехалі з мамай у ліфце медыцынскага цэнтра і ўголас разважалі, ці дачакаўся нас кіроўца таксі, на якім мы прыбылі сюды. Пажылая кабета, што спускалася разам з намі і была сведкай нашай гаворкі, ужо калі падыходзілі да дзвярэй, гукнула ўслед: «Не садзіцеся ў машыну, што стаіць, лепей выклічце. А то заплаціце шэсцьдзясят тры рублі! Што гэта робіцца! Зусім сорам і сумленне людзі страцілі!..»
Дадому мы даехалі без асаблівых праблем: згодна з тарыфам за сем з паловай рублёў. Па дарозе пагаварылі з таксістам пра яго калегу, які заламаў людзям такую цану — прычым не выпадкова, не памыліўшыся, а абсалютна свядома — такія ў яго расцэнкі. Аляксей, наш кіроўца, малады ўсмешлівы хлопец, галоўнага героя гэтай «сквапнай» гісторыі ніякім чынам не асуджаў, нават выказаў разуменне: маўляў, зараз і бензін дарагі, і тэхабслугоўванне. Да таго ж расцэнкі ў таго таксіста былі напісаныя, пасажырка іх бачыла (іншая справа, чаму менавіта 5,5 рубля за кіламетр? Ці не таму, што «бюджэтны» самы распаўсюджаны тарыф — 55 капеек? А многія дагэтуль у новых рублях-капейках блытаюцца...). Калі ж я спытала ў Аляксея прамым тэкстам, чаму ж ён не сыдзе ў падобны індывідуальны бізнес, калі справа, па ўсім відаць, выгадная і зусім не супрацьзаконная, хлопец толькі плячыма паціснуў: «Я лепей дзесяць рэйсаў зраблю замест аднаго, каб тыя ж грошы зарабіць. Людзі цяпер небагата жывуць, на ўсім стараюцца эканоміць. Тое ж таксі без пільнай патрэбы не выклікаюць. Браць з іх вялізныя грошы — гэта ж зусім сумлення не мець. Але тут асабістая справа кожнага...»
Я ўчора назірала, як адна бабуля таргавалася, а пасля сварылася з кабетай, што каля нашага супермаркета штучныя кветкі прадае. Як толькі цяплее, іх у нашых гарадах — процьма: перад Радаўніцай падобныя ружы ды гваздзікі вельмі хадавы тавар. Сезонны, праўда, але для гандлю даволі выгадны, бо не псуецца, і непрададзеныя рэшткі можна пакінуць і на наступны год. Што, мяркуючы па асартыменце, гандлярка і зрабіла. «Дзіцятка, у цябе ж гэтыя кветачкі па пяць тысяч за галінку былі, а цяпер ты іх па чатыры рублі прадаеш...» «Што ж вы хочаце, жыццё даражэе». «Але ж не настолькі. Гэта ж ты цану ў восем разоў павялічыла! Ці ж можна так? Сумленне ў вас ёсць?» «Бач, якая на падлік хуткая! Не хочаш — не купляй», — злосна агрызнулася кабета, нервова папраўляючы шыкоўны букет штучных півоняў, на якіх калыхаўся прылеплены напісаны ручкай цэтлік: «1 шт. 15 руб.»...
Гэта, пэўна, тыповая карціна для любога грамадства: калі надыходзяць няпростыя для ўсіх часы, знаходзяцца тыя, хто імкнецца за кошт іншых быць «у шакаладзе», апраўдваючы свае дзеянні тымі ж няпростымі часамі.
І неабавязкова парталам, праз які пачынае, як атрутны газ, выдзяляцца чалавечая сквапнасць, служыць нейкая лакальная або глабальная катастрофа. Гэта можа быць, напрыклад, дэнамінацыя з увядзеннем абсалютна новых грашовых знакаў, як у нашым выпадку. І пакуль людзі прывыкаюць да новай рэчаіснасці, да таго, што рубель — гэта не дробная манета, што атрымліваем іх ужо не мільёны, а ўсяго некалькі соцень, можна паспрабаваць «наварыць» прыбытак. Прычым спрабуюць гэта рабіць не толькі гандляры-прыватнікі, але і буйныя гандлёвыя сеткі са сваімі цэнамі ды «зніжкамі» (вы заўважылі, колькі цэннікаў апошнім часам заканчваюцца на 99 капеек?). І хто думае пра пенсіянера, для якога гэтыя 99 капеек становяцца сапраўдным шокам на касе, бо ён жа глядзеў на суму ў рублях і радаваўся, што ўдалося сэканоміць на лішні пакет малака?..
Здаецца, мы чарговы раз спрабуем перапісаць свой генетычны код, адкідаючы сумленне як непатрэбнае і нават шкоднае ў сучасных варунках паняцце. Ва ўсе часы менавіта сумленне і сорам для беларусаў былі вызначальнымі ў паводзінах.
Калі рабілі нешта, што супярэчыла няпісаным маральным нормам, — хаваліся, не выстаўлялі гэта напаказ. Чаму ж цяпер усё часцей становіцца інакш, і спекулюючы, здзіраючы з небагатых суайчыннікаў неапраўдана вялікія грошы, можна рабіць гэта адкрыта, не саромеючыся, і, калі пашанцуе, як таму таксісту, нават стаць героем дня ў інтэрнэце?..
Крызіс, скажаце? Адзін праваслаўны святар нядаўна згадаў варыянт перакладу грэчаскага слова «крызіс» — суд. На якім усе мы — адказчыкі. Найперш перад уласным сумленнем. Калі мы, вядома, яшчэ памятаем, што гэта такое.
Алена ЛЯЎКОВІЧ
Амаль тысяча дзвесце чалавек збяруцца, каб вырашаць найважнейшыя пытанні развіцця краіны.
Расказаў першы намеснік старшыні Дзяржаўнага камітэта па навуцы і тэхналогіях Рэспублікі Беларусь Дзяніс Каржыцкі.
Як вакцыны выратоўваюць жыцці і чаго можа каштаваць іх ігнараванне?
Аляксандр Курэц – самы малады народны выбраннік у сваім сельсавеце і адзіны дэпутат сярод сваіх калег па службе.
