Раман Заслонаў: Для мяне важны беларускі глядач

Каля месяца таму ў межах Венецыянскай біенале пачаў дзейнічаць беларускі нацыянальны выставачны павільён. За гэты час, адзначаюць куратары, інтэрактыўны відэапраект «Стол» Рамана Заслонава змог уразіць публіку міжнароднай выстаўкі.

Беларусь у чацвёрты раз дэманструе праекты айчынных мастакоў у Венецыі, але гэтым разам аўтары прадумалі кожную дэталь і абстрагаваліся ад звыклай мадэлі прадстаўлення краіны, выкарыстаўшы відэаарт замест жывапісу, скульптуры альбо арт-інсталяцыі. Мы ўжо распавядалі, што ўяўляе сабой праект «Стол», які выклікаў шмат спрэчак яшчэ падчас зацвярджэння на конкурснай аснове: гучала меркаванне, што немагчыма мастаку, які жыве пераважна ў Францыі, прадстаўляць Беларусь у Венецыі. Хтосьці не зразумеў ідэі. Але ж былі і прыхільнікі меркавання, што прозвішча Заслонаў — своеасаблівы брэнд не толькі ў нашай краіне, але і за яе межамі.

Аўтар праекта Раман Заслонаў і рэжысёр-пастаноўшчык відэаарту Сяргей Талыбаў вярнуліся з Венецыі ў Мінск і распавялі, з чаго ўсё пачыналася.

30 хвілін

— Ідэя праекта, прадстаўленага на Венецыянскай біенале, нарадзілася яшчэ некалькі гадоў таму, — тлумачыць Раман Заслонаў. — Апірышчам было менавіта відэа. Мы падрыхтавалі невялікі фільм працягам у 30 хвілін, у якім занятыя дваццаць шэсць артыстаў. Я заўсёды займаўся станковым жывапісам, стылістыка, у якой працую, даволі традыцыйная. Таму многім было дзіўна даведацца, што я працую ў іншым жанры, а тым больш у жанры відэаарту. Але часам выпадковыя гукі, нечаканыя падзеі падштурхоўваюць творцаў да нейкага праекта. У дадзеным выпадку відэа засведчыла аднойчы пачуты на студэнцкай практыцы прагноз надвор’я і застольныя размовы са старымі сябрамі. Я зразумеў, што гэтыя гісторыі могуць існаваць сумесна. Паколькі ў кіно я заўсёды прысутнічаў як глядач і ставіўся да яго як спажывец, то напачатку не ведаў, як рэалізаваць задуму тэхнічна. Знаёмства з Віктарам Лабковічам і Сяргеем Талыбавым навяло на думку, што менавіта яны могуць дапамагчы. Я распавёў ім пра праект, і яны загарэліся, зацікавіліся настолькі, што працэс пайшоў хутка. Тады я нават спалохаўся: сустракаешся з людзьмі, прамаўляеш слова «стол», якое стала асабістым, блізкім табе, і раптам яно становіцца такім жа дарагім для тых, хто прыняў тваю думку. Ідэя мая, але без людзей, якія валодаюць тэхнічнымі навыкамі, праект наўрад ці атрымаўся б маштабны. Магчыма, мне б удалося зняць гэты фільм «з калена» фотаапаратам, і гэта быў бы зусім іншы твор. Праект быў цалкам гатовы ў пачатку 2016 года. Была вельмі доўгая і складаная праца па апрацоўцы відэаматэрыялу, фільм манціраваўся, мы шукалі найлепшае кампазіцыйнае рашэнне, працавалі з графікай. І ў гэты час я даведаўся, што абвешчаны конкурс, вырашыў паспрабаваць.

Аднак рэалізацыя праекта ў Венецыі выклікала складанасці. Спачатку куратары шукалі павільён, які б дакладна адлюстраваў ідэю праекта, але не заўсёды падабалася месцазнаходжанне. У выніку ад першапачатковай задумы вырашылі адмовіцца, бо павільён, у якім размешчаны беларускі праект, знаходзіцца недалёка (пяць хвілін хады да Садоў Джардзіні і Арсенала) гэта практычна цэнтральная частка Венецыі, дзе штодня бываюць турысты з розных краін свету.

Па пясочным гадзінніку

— Згодна з першаснай задумай, зала, якая павінна была папярэднічаць памяшканню для прагляду, была калідорам, які настройвае гледача на відэа, аднак не раскрывае яго задуму, — адзначыў Раман Заслонаў. — У калідоры павінны былі стаяць маштабныя сталы, якія абапіраліся на сцены, а чалавек, які мінаў іх, рыхтаваўся б да інсталяцыі і толькі потым трапляў у нашу венецыянскую «глядзельную» залу. Патрапіўшы ў крыху іншыя ўмовы ад чаканых, мы зразумелі, што ў нашым павільёне гэта зрабіць будзе немагчыма, таму перагледзелі канцэпцыю: атрымалася, што глядач адразу ж трапляе ў асноўную траекторыю залы. І паколькі другая зала яшчэ меншая па маштабе, чым асноўная, там была зроблена цалкам новая інсталяцыя, якая ўспрымаецца з глядзельнай залы ў праёме дзвярэй. У памяшканні вельмі мала святла, таму любыя яркія колеры прыцягваюць увагу. З другога памяшкання відаць вялікі пясочны гадзіннік, у якім замест пясчынак я выкарыстаў маленькія столікі. Гэты арт-аб’ект закліканы захапіць час, паказаць, як можа заміраць жыццё за нашым беларускім сталом. Выкарыстаўшы столікі замест пяску, мы працягнулі асноўную тэму праекта, паказалі, як стол звязвае не толькі чалавека з чалавекам ці нейкімі думкамі, а звязвае нас з уласным жыццём. Стол можа быць нават імправізаваным, але ўсё роўна аб’ядноўвае.

У такіх праектах заўсёды цікавае меркаванне гасцей. Станоўча выказваліся не толькі наведвальнікі, але і міжнароднае журы, якое адзначыла арыгінальнасць ідэі і рэалізацыі. Сёлета ўпершыню падчас удзелу Беларусі ў Венецыянскай біенале акрамя ўласна працы павільёна ў Садах Джардзіні (цягам сямі месяцаў) адбудуцца сустрэчы мастака Рамана Заслонава з галерыстамі, мастацтвазнаўцамі, аматарамі мастацтва, дзе куратар будзе падрабязна расказваць пра праект «Стол». Сустрэча была прапанавана самой дырэкцыяй біенале. Гэта тая магчымасць, пра якую марылі папярэднія ўдзельнікі выстаўкі з беларускага боку: не толькі паказаць, але і сказаць, пагутарыць, данесці думку да публікі.

Каля 30 эпізодаў

— У асноўным памяшканні нашага павільёна могуць знаходзіцца адначасова да дваццаці пяці чалавек, — падкрэсліў Раман Заслонаў. — Былі моманты, калі ў павільён усе не змяшчаліся. Нацыянальны дух беларусаў госці адчулі, шмат пра гэта разважалі. Але нашай мэтай было не акцэнтаваць увагу на нацыянальнасці, а з’яднаць розных гледачоў у рамках адной прасторы. І атрымалася. Гэта значыць, кім бы вы ні былі — беларусам ці амерыканцам, вы ўсё роўна паглыбляецеся ў агульнае дзеянне, якое працята ноткамі беларускай душы. Так, былі моманты, калі людзі заглядалі ў залу на тры секунды і ўцякалі далей. Да такога трэба быць гатовым, калі не ствараеш маштабных арт-аб’ектаў, інсталяцый. Але былі людзі, якія, не адрываючыся, глядзелі фільм трыццаць хвілін, а былі і тыя, хто заставаўся глядзець фільм другі і нават трэці раз: хацелі счытаць інфармацыю, зразумець сэнс таго, што бачаць.

Любая камандная справа прадугледжвае ўменне слухаць адзін аднаго, быць адным цэлым у момант творчасці. Раману Заслонаву пашанцавала. Яго калегі «па цэху» Віктар Лабковіч і Сяргей Талыбаў захапіліся аўтарскай ідэяй і падтрымалі. Не бянтэжыліся, што ў жанры відэаарту Раман пачатковец, бо ведалі: майстар — чалавек ідэі, фантазіі. Цікавасць нельга назваць карыслівай, бо думак пра Венецыянскую біенале напачатку не было.

— Мяне вельмі зацікавіў фармат работы, які прапанаваў Раман, — расказаў рэжысёр-пастаноўшчык Сяргей Талыбаў. — Я цікавіўся творчасцю мастака раней і ведаў, што відэаарт для яго — новы занятак. Мы не рабілі стандартнае кіно са скончаным сюжэтам і акцёрскімі завучанымі тэкстамі. Была важная свабода рэалізацыі. Зараз складана распавесці, пра што гэта кіно. Але кожны глядач для сябе знойдзе знаёмыя эпізоды, паўтоны, пазнавальныя адценні і матывы. Хтосьці ўсміхнецца, хтосьці не зразумее: у гэтым і ёсць асаблівасць праекта «Стол». У кіно ўсё па-іншаму: трэба разжаваць кожнае слова, кожны фрагмент складаць у сюжэт, нават хаваць ідэі, каб яны ўсплывалі ў падсвядомасці. А тут сітуацыя іншая: прысутнічае поле для свабоды. Тэхнічна рэалізоўваць праект было вельмі цікава, таму што ў фільме каля трыццаці эпізодаў за бясконцым доўгім сталом. У кіно такі фармат новы, і, магчыма, за яго больш ніхто не возьмецца: тут занадта шмат інтэлектуальнага і мала руху. Але Раман — творца харызматычны і мэтанакіраваны: з намі ці без нас праект быў бы рэалізаваны.

На гады

Беларускія артысты з задавальненнем адгукнуліся на ідэю зняцца ў праекце. У іх не было канкрэтных задач, ім не пісалі сцэнарый. На здымках рэжысёр ствараў акцёрам абставіны, у якія яны павінны былі паглыбіцца, каб спраектаваць прапанаваную сітуацыю на сябе. Тэкст нараджаўся ад успрымання. Куратары палічылі, што такі фармат працы дасць паспяховы вынік. Здымачны працэс заняў два дні.

Але ў Беларусі фільм не плануюць паказваць да пачатку наступнага года. Такое рашэнне было прынятае ў сувязі з тым, што прадставіць праект «Стол» на радзіме будзе значна складаней: пад яго неабходна адаптаваць памяшканне. Але цікавасць ёсць, тым больш што фота беларускага павільёна складана знайсці нават на інтэрнэт-пляцоўках.

— Пакуль праект у Венецыі, мы вырашылі не паказваць фільм у Беларусі, — падкрэсліў Раман Заслонаў. — Айчынным гледачам будзе прыемна ўбачыць яго на асобным паказе. Але тое, што на пачатку будучага года мы прадэманструем у Нацыянальным цэнтры сучасных мастацтваў, не будзе дакладнай копіяй павільёна ў Венецыі. Часта творамі мастацтва з’яўляюцца гатовыя рэчы. Калі яны не паказаны ў годным абрамленні, могуць згубіць сэнс, ідэю, канцэпцыю. Гледачы, якія бачылі відэаарт у венецыянскіх рэаліях, ведаюць, наколькі там гэта выглядае гарманічна. Калі праект проста транспартаваць у Беларусь, будзе нецікава. Таму, нягледзячы на тое, што праект выстаўлены на сусветнай выставачнай пляцоўцы, мы працягваем працу над ім. Для мяне беларускі глядач вельмі важны. І мне не ўсё роўна, як ён успрыме наш фільм. Не хачу рабіць справаздачу або адпіску, таму гэта будзе ўжо асобны праект, асноўным элементам якога па-ранейшаму застанецца відэа, але кантэкст памяшкання, у якім будзем прадстаўляць фільм беларусам, кардынальна зменіцца.

Вікторыя АСКЕРА

Надрукавана ў газеце "Літаратура і мастацтва"