Кацярына Захарэвіч скончыла Інстытут журналістыкі Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта, а сёлета ўзначаліла «Бярозку», і такім чынам стала самым маладым галоўным рэдактарам гэтага часопіса за ўсю больш чым 90-гадовую гісторыю яго існавання.
Маладосць — не загана, хоць нехта, пэўна ж, гатовы паспрачацца, падкрэсліваючы, што гаворка ідзе пра пастаянную працу з дзецьмі і падлеткамі: маўляў, такая пасада патрабуе багатага жыццёвага і прафесійнага вопыту. З аднаго боку — як бы і так. А з іншага: гэта калі мы вучыліся ў пачатковых класах, нам здавалася, што ўсе настаўнікі сталыя, з багатым жыццёвым і прафесійным вопытам. А сёння азірнешся на свае школьныя гады, успомніш сваіх любімых настаўнікаў, якія сеялі разумнае, добрае, вечнае, і раптам нечакана для сябе адкрыеш, што былі сярод іх і тыя, хто на той час зусім нядаўна пакінуў універсітэцкія аўдыторыі.
Маладосць — не загана, а ў літаратурнай творчасці і пагатоў. І думаецца, што такое настраёвае, светла-шчымлівае апавяданне, якое Кацярына даслала на конкурс «Звязды», можна напісаць толькі ў маладым узросце, калі яшчэ жыве ў душы своеасаблівае, дзівоснае, ні з чым не параўнальнае адчуванне хараства свету, на які пасля, набываючыся таго самага жыццёвага вопыту, мы ўсё часцей глядзім цераз прызму сваіх шматлікіх праблем і клопатаў.
Алесь Бадак
Рыдлёўка, ліхтарык, труна, манетка, жменька хлебных крошак. Лішняе закрэсліць, патрэбнае — дапісаць. Здаецца, усё падрыхтаваў, можна рушыць. Манетку ды крошкі — у кішэню, рыдлёўку — у правую руку, ліхтарык — у левую, дзверы адчыніць ілбом, зачыніць — нагой. Стоп. Няма чым несці труну. У кішэні — растрасецца, пакамечыцца, раскрыецца. Рукі — занятыя, што і ні пальца вольнага няма. Выйсце толькі адно.
Максімальна сабраўшы і праглынуўшы ўсю сліну, я ўхапіў труну зубамі. Адчулася, як яны ліпка ўвайшлі ў слой дрэнна застылага лаку. Напэўна, застануцца сляды разцоў — дзве доўгія рысачкі зверху і чатыры кароткія знізу. Цікава, што б прачыталі ў гэтым аматары азбукі Морзэ. Я ўкладаю ў гэтыя рыскі шкадаванне, што ўсё ідзе не так, як запланавана.
Але ў кожным творы кожны чытач бачыць сваё.
Працэсія рушыла пешкі з сёмага паверха. Не ездзіць жа пахаванням у ліфце. На шостым паверсе я ўсё яшчэ верыў, што ўсё пройдзе без перашкод. Паміж пятым і чацвёртым зачасалася правая лапатка. Упершыню я пашкадаваў, што адзін. Каб быў хто побач, можна было б папрасіць пачасаць, не перарываючы хады. Спыняцца не выпадала — не псаваць жа ўрачыстасць моманту. Не кожны ж дзень хаваеш лепшага сябра. Горыч ад гэтай страты дапаўнялася смакам незастылага лаку. Паміж чацвёртым і трэцім у нос нібы натыркалі маленькіх іголак, захацелася чхнуць і расплакацца. Чхнуць нельга, бо ў што тады ператворыцца мой няшчасны сябар у труне? Я ўявіў, як у чыху сціскаюцца мае зубы, такія вялікія і моцныя для гэтай барвовай каробкі, як напружваецца і лопаецца пад імі яго накормленае цела. Яму ўсё роўна, але любіў яго, занадта любіў, каб так рабіць з ім. Занадта любіў, каб апошнія хвіліны нашага суіснавання былі азмрочаныя агідай. Бо наўрад ці ж ён смачны.
Паміж трэцім і другім паверхам жаданне чхнуць нарэшце адступіла, так і не спраўдзіўшыся. Затое лапатка засвярбела так, што захацелася — як мядзведзь у смешным відэа з інтэрнэту — стаць і церціся спінай аб сцяну. Але ў нас у пад'ездзе яны гладкія, не атрымаецца. Вось бы зараз вярнуцца ў дзіцячы сад — там сцены былі шурпатыя. У дзіцячым садку мне не падабалася з-за ванючых селядцоў, тоўстай лапшы ў супе і зласлівых дзяцей, якія не любілі пенку ў малацэ. Пенку я заўсёды любіў, бо калі яна чаплялася за вусны і звісала з іх, можна было ўявіць, што гэта вусы, і я дарослы. Але пенкі мне амаль ніколі не траплялася, бо я браў апошні кубак, дзе малака было менш за ўсё. Першыя кубкі разбіралі жорсткія дзеці, якія не любяць пенку. Яны так і не прасачылі ўзаемасувязь паміж чаргой па малако і пенкай.
Каб не думаць пра свярбенне ў лапатцы, я сканцэнтраваўся на смаку лаку. Смак такі шчыльны, што гэта ён, а не труна, не дае закрыць рот. Такі хімічны, што нясцерпна захацелася пазяхнуць. Але пазяхаць нельга. Па-першае, рукі занятыя і няма чым прыкрыць рот. А мама заўсёды вучыла прыкрываць даланёй рот, калі пазяхаеш. Па-другое, калі шырока разявіць рот, то труна выпадзе з яго і...
Я зморшчыўся, уявіўшы, што будзе, наколькі мог зморшчыцца. Халоднае цела на халодных прыступках. А раптам ён разаб'ецца? Разбіты на аскепкі, як ружа, апрацаваная вадкім азотам. Яна была такая прыгожая, такая жывая, а зараз ляжыць, разбітая, на халодным бетоне, і ўсе топчуцца, топчуцца, топчуцца па ёй. Я страсянуў галавой, каб прагнаць гэтае трызненне, і адчуў, як стукаецца аб сценкі труны — цэлы, але халодны, мой сябар.
Я сыходзіў па прыступках, і кожная наступная давалася ўсё цяжэй, хоць і рабіла мяне на крок бліжэй да збавення. Хутка, ужо хутка я кіну — не, асцярожна пакладу рыдлёўку — і пачашу лапатку.
Нарэшце гэтае выпрабаванне скончылася. Я вытрымаў яго з годнасцю — суняў свярбенне толькі калі абставіны дазволілі мне гэта. Уся знешняя лухта, уся мітусня гэтага недасканалага свету адпусцілі мяне, і я быў гатовы перажываць, плакаць, успамінаць, думаць, на каго ж ён мяне пакінуў, і як цяпер жыць без яго — майго адзінага сябра.
Ён зрабіў тое, чаго ніхто ніколі не рабіў — сам прыйшоў да мяне. Я тады быў зусім адзін. Я заўсёды быў адзін, але ў той час — асабліва. Мама паехала ў камандзіроўку на два тыдні, а ў школу я тады вырашыў не хадзіць. Бо малака там не даюць, пенкі, адпаведна, няма, ды і быць дарослым — гэта крыху больш, чым малочныя вусы. Я сядзеў дома, у кампаніі чатырох сцен і мэблі некалькі дзён і ўжо пачынаў лаяцца на фатэль, які, калі на яго плюхацца з разбегу, нібы вожык калючкі, выпускаў балючыя спружыны. Каб раскруціць вожыка, трэба пачасаць яму грыўку, але ў фатэля грыўкі я не знайшоў, таму больш на яго не плюхаўся. Калі чарговы раз прамільгнула здагадка, што фатэль мяне не чуе, і я адчуў сябе зусім-зусім самотным, з'явіўся ён.
Ён быў руды — і як толькі здагадаўся, што мне падабаецца гэты колер — сонца, восеньскай лістоты і раструшчанага каларадскага жука. Наблізіўся да мяне і прыветна паварушыў вусамі. Я прыветна паварушыў указальным пальцам — мама заўсёды так вітала мяне, прыходзячы пасля сустрэчы з маёй настаўніцай. Ён падпоўз бліжэй і сеў побач. Так мы сядзелі — проста да раніцы. Калі ён прыйшоў другі раз, я падумаў, што мне трэба неяк да яго звяртацца. Я не быў упэўнены, што маю права навешваць на яго нейкі ярлык, хай сабе і імя для зручнасці. На маю прапанову мой сябар станоўча паварушыў вусамі. Мы сышліся на імі Антоній, якое найбольш пасавала да яго шляхетных вусоў.
Мы размаўлялі без слоў: ён — вусамі, я — пальцамі, якія падносіў да вуснаў. Я заўважыў, што і ў мяне пачалі прабівацца вусы, мне вельмі хацелася адказваць яму імі, але яны былі маленькія, і я яшчэ не ўмеў імі варушыць. Каб я быў адзін, то, напэўна, меў бы яшчэ адно расчараванне: вусы растуць — сапраўдныя, а не малочныя, а я не адчуваю сябе дарослым. Але побач са мной быў ён — прусак Антоній, вусаты, але таксама маленькі. Значыць, гэта не я няправільны, значыць, так трэба.
Ён прыходзіў звычайна па начах. Я не пытаўся, чаму. Мне таксама больш падабалася спаць днём, чым ноччу, але навокал усе былі жаўрукамі і ад мяне патрабавалі быць жаўруком. Можа, гэта жаўруковае крыло свярбела ў мяне сёння ў левай лапатцы? Ён не любіў, калі я ўключаў святло — я таксама больш любіў сядзець у цемры, а мама казала, што я сапсую вочы. Я заўсёды слухаўся маму, таму, раз яна казала, што сапсую, трэба было псаваць.
Я перастаў размаўляць з фатэлем і плюхацца на яго з разбегу. Перастаў нават выглядваць праз акно маму сярод мінакоў. Раней я рабіў гэта заўсёды, хоць ведаў, што прыедзе яна яшчэ не хутка, але ёй было прыемна, калі я распавядаў, як штодзень шукаю яе вачыма. А паколькі падманаваць нельга, я сапраўды садзіўся і чакаў яе ля вакна.
Аднойчы яна прыехала. Я, калі шчыра, забыўся, які гэта павінны быць дзень. Прыехала яна даволі позна: было шэсць гадзін ночы. Я б, напэўна, не заўважыў, што мама прыехала, каб яна не абвясціла пра гэта тонкім і вострым, як рапіра, крыкам. Калісьці мяне ўкалолі рапірай, як хадзіў у секцыю фехтавання. Гэта было вельмі балюча, і я вырашыў не хадзіць туды больш. Ад мамінага крыку тая старая рана заныла, заскавытала, і я падумаў, што зноў мяне колюць.
Я выйшаў на кухню, паціраючы вочы. Я ж прачнуўся хутка, але вочы пра гэта не ведалі і хацелі спаць. Мама ўсё яшчэ папісквала, і рана ад гэтага паторгвала. Пальцам мама паказвала на стол. «Што гэта?» — запыталася, убачыўшы мяне. «Стол», — адказаў я. Выспятак прыляцеў вельмі нечакана і незразумела, за што. Сама вучыла казаць праўду, а зараз б'е. Я вырашыў згаліць вусы, каб не быць дарослым, як яна.
Канчаткова прачнуўшыся, я ўбачыў на стале перавернуты кубак. Запытальна паглядзеў на маму. «Зазірні, зазірні!» — казалі яе вочы. Я падняў пасудзіну. Пад кубкам быў Антоній. Ён ляжаў нерухома. Другая левая лапка была нягегла падвернутая, левы вус быў удвая карацейшы за правы. Гэта ўсё праз мяне.
Антоній першы (і я вырашыў, што апошні) адпакутаваў за знаёмства са мной. Я мусіў пахаваць яго — бязвіннага, так, каб запомніць гэта і больш ніколі не дазваляць сабе руйнаваць чыёсьці жыццё.
Запалкавы карабок, пафарбаваны маміным барвовым лакам для пазногцяў, быў труной якраз па памеры Антонія. Ватныя дыскі — ніколі не разумеў, навошта яны маме, а тут спатрэбіліся — сталі майму адзінаму сябру апошнім мяккім ложкам. Пакуль труна сохла, я сядзеў над яго целам, што стала такім бездапаможным і бессэнсоўным, і ўсё яшчэ імкнуўся ўлавіць рух вусіка, лапкі... Зрок быў напружаны, час ад часу здавалася, нібы Антоній сапраўды варушыцца.
Але не. Ён быў мёртвы.
Ён быў мёртвы і тады, калі я адляпіў яго труну ад сваіх зубоў. Цікава, ці засталіся на маіх зубах сляды барвовага лаку. Рысачкі на труне былі нават адчувальныя навобмацак. Адкрыўшы труну, я насыпаў туды хлебных крошак на дарогу і паклаў манетку-капейку. Раптам і з прусакоў патрабуюць за пераправу грошы? Я ўзяў рыдлёўку. У вушах зноў загаварыла мама: «Куды ты панёс срэбраную лыжку?!» Вярну я табе тваю лыжку, вярну. Пакуль капаў, у галаве, ужо набрынялай шкадаваннямі і ўспамінамі, проста грала песня. Я ціхенька падпяваў «Вазьму я лапату» свайму ўнутранаму Лупасіну.
Труна стаяла на горцы толькі што вырытага пяску. Я памятаю, так хавалі дзядулю: паставілі труну на насып побач з магілай, і кожны падыходзіў развітвацца. Тады развітваліся доўга, бо людзей было шмат, а зараз я быў адзін і не ведаў, што можна рабіць з памерлым столькі часу. Я паклаў яго ў магілу і засыпаў. Хацеў пакінуць зверху каменьчык, каб адзначыць месца. Узяў адзін і... спужаўся, што пад ім таксама нехта пахаваны. Раптам пад кожным з каменьчыкаў нехта пахаваны? А колькі іх ляжыць на зямлі... Няўжо тут столькі нябожчыкаў?
Я пабег дадому, імкнучыся не наступаць на камяні, вялікія і маленькія, на горачках і ў ямках. Але ў мяне не атрымлівалася.
Чужыя магілы самі лезлі мне пад ногі.
Бюлетэні па выбарах Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь ужо гатовы.
Зрабіўшы якасць неад’емнай часткай іміджу Беларусі як краіны, займацца ёй неабходна пастаянна і ва ўсіх напрамках.
