Кавун і дыня

Кавун і дыня з’яўляюцца найбліжэйшымі родзічамі агурка і адносяцца да так званых бахчавых культур. Як і ў агуркоў, сцябло ў іх сцелецца па зямлі. Буйныя аранжавыя альбо жоўтыя кветкі бываюць двух відаў: мужчынскімі (тычынкавымі) і жаночымі (песцікавымі). Плады завязваюцца толькі на жаночых кветках, але мужчынскія патрэбны для апылення. Плод – ягада (іншая назва – гарбузік). Менавіта дзеля салодкіх смачных пладоў і разводзяць людзі кавуны і дыні.

Радзімай кавуна лічыцца вялікая і суровая пустыня Калахары ў Паўднёвай Афрыцы. Менавіта там і цяпер растуць дзікарослыя кавуны (калацынты), невялікія, памерам, прыкладна, з тэнісны мячык (хоць могуць сустракацца і значна большыя)… Ды і маса іх, адпаведна, малая. Вага ж сучасных культурных кавуноў – ад 2 да 25 кг.

Калацынты пустыні Калахары служаць ежай многім тамтэйшым жывёлам. Яны, калі паядаюць гэтыя плады, атрымліваюць неабходную ваду. А насенне ў трывалай абалонцы праходзіць без усялякіх для сябе пашкоджанняў праз стрававальны тракт жывёлы і, зноў трапіўшы на зямлю, прарастае.

Праўда, дзікія кавуны могуць рассяляцца і самі. Вецер адрывае іх плады-гарбузікі ад сцябла і коціць па пустыні. Потым плод трэскаецца, і з яго на зямлю выліваецца ліпкі сок разам з насеннем. Сок увільгатняе зямлю, прыклейвае да яе насенне і спрыяе яго прарастанню.

Дарэчы, салодкімі (дакладней, крыху саладкаватымі) плады калацынтаў бываюць не заўсёды, у пераважнай большасці яны нават горкія. Ну а смачнымі культурныя кавуны сталі ў выніку адбору, які праводзілі людзі, выбіраючы для сяўбы насенне самых вялікіх і салодкіх экзэмпляраў.

Праўда, застаецца пытанне: як мог кавун патрапіць аж з Паўднёвай Афрыкі ў іншыя часткі свету? Некаторыя даследчыкі нават лічаць, што радзімай культурных кавуноў пустыня Калахары не з’яўляецца, а іх сапраўдная радзіма знаходзіцца зусім у іншым месцы. Але ж дзе яна тады?

А вось з радзімай дыні ўсё зразумела – Паўднёва-Заходняя і Паўднёвая Азія. У Аравіі, Сярэдняй Азіі, Індыі земляробы вырошчвалі яе са старажытных часоў. Ды там і сёння можна знайсці дзікія дынькі, невялікія (памерамі ад грэцкага арэха да кулака), не заўсёды салодкія, але затое на адной плеці іх можа вырасці больш за сотню. А ў культурнай расліны – пяць-шэсць пладоў, не больш. Затое памеры кожнай уражваюць. І смак прыемны, і водар такі, што ні з якім іншым не зблытаеш.

Дыні ў Беларусі амаль не вырошчваюць (занадта яны цеплалюбівыя), а вось кавуны ў апошні час навучыліся расціць, і ў немалых нават колькасцях. Але ўсё ж куды больш сустракаюцца тут іншыя бахчавыя культуры – гарбуз, а таксама яго разнавіднасці кабачок і патысон.

Але пра іх іншым разам.

Цікава ведаць

Кавуны і дыню ў асноўным спажываюць сырымі. Хоць на Кубані, напрыклад, кавуны яшчэ засольваюць, і вельмі някепска атрымліваецца. З кавуноў і дынь таксама атрымліваюць вельмі смачны мёд, а з іх скурак – цукаты.

Не так даўно селекцыянеры вывелі… квадратныя кавуны. Не ведаю, як на смак, але перавозіць іх куды зручней, чым круглыя. Не перакочваюцца з месца на месца, ды і самога месца куды менш займаюць пры аднолькавай масе.