Малавядомыя факты пра страчаную Атлантыду

Усе мы чулі пра Атлантыду, легендарны востраў, які за адны суткі пайшоў пад ваду. Хто першы пра гэта даведаўся? Ці існавала Атлантыда на самай справе? Чаго яшчэ мы пра яе не ведаем?

Гісторыя Атлантыды прыйшла да нас у пераказе грэчаскага філосафа Платона. А дакладней, з дзвюх яго работ, «Цімей» і «Крыцій». Лічыцца, што гэтыя кнігі былі напісаныя ў 360 годзе да н. э. У іх Платон пісаў, што грэчаскаму мудрацу Салону стала вядомая гэтая гісторыя, калі ён служыў жрацом у Егіпце. Па вяртанні Салон расказаў яе свайму сваяку Драпіду. Затым Драпід перадаў яе свайму сыну Крыцію, які расказаў яе ўнуку, таксама Крыцію, ну а апошні падзяліўся ёю з Сакратам.

Наступны спіс па версіі навуковатэхналагічнага партала hі-news.ru варта ўспрымаць не як гістарычны або навуковы факт, а як пераказ Платона. Ці будзем мы верыць у легенду — гэта асабісты выбар кожнага. Навука пакуль не дае дакладных звестак наконт Атлантыды, аднак страчаныя гарады знаходзілі і будуць знаходзіць. Аднойчы гэта можа стаць і легендарны востраў.

Месца вядома

Шмат кніг і дакументальных фільмаў было створана на тэму магчымага месцазнаходжання Атлантыды. Беглы пошук у Гугле пакажа, што некаторыя называюць Сантарын як Атлантыду ў мінулым; іншыя лічаць, што воды Біміні хаваюць дарогу туды. Калі ж узяць за аснову тэкст Платона, ён раскажа нам, дзе некалі знаходзіўся цяпер пагружаны пад ваду горад. У тэксце гаворыцца, што Атлантыда «выйшла з Атлантычнага акіяна». Далей гаворыцца, што «быў востраў перад геркулесавымі слупамі». Сёння гэтыя слупы павінны знаходзіцца на месцы Гібралтарскага праліва, дзе Іспанію і Афрыку падзяляе вузкая палоска мора.

У 2011 годзе археолаг Хартфардскага ўніверсітэта Рычард Фройнд і яго каманда знайшлі «гарады-мемарыялы», ці гарады, пабудаваныя па вобразе Атлантыды. Шэраг з іх быў знойдзены пахаванымі ў нацыянальным парку Данана, што на поўнач ад Кадыса, Іспанія. Аказалася, што Кадыс знаходзіцца проста перад слупамі. Гэта прымусіла Фройнда задумацца пра тое, што сапраўдная Атлантыда была пахаваная ў гразевых балотах Атлантыкі. Яго вынікі супадаюць з тэкстам сюжэта пра тое, што «мора ў гэтых частках непраходнае і глухое, таму што на шляху ёсць дробная гразь; і адбылося гэта з-за асядання вострава».

Кадыс таксама з'яўляецца адным з найстарэйшых гарадоў, якія існуюць у Заходняй Еўропе. Лічыцца, што ён быў пабудаваны фінікійцамі каля 700 г. да н. э., але некаторыя запісы сцвярджаюць, што горад стаяў ужо ў 1100 годзе да н. э. Грэчаскія міфы кажуць, што гэтаму гораду яшчэ больш. Чаму гэта важна? Таму што даўным-даўно гэты горад называлі Гадэсам. Гэта падыходзіць, таму што ў тэксце гаворыцца пра прынца-атланта, якога звалі Гадэйрам дагістарычныя грамадзяне Гадэса. Яму належала далёкаўсходняя частка Атлантыды. Гэта частка вострава павінна была глядзець на сучасны Кадыс. Таму гісторыя кажа, што Кадыс, або Гадэс, быў названы ў гонар прынца. Вядома, Платон пісаў усё гэта па меншай меры праз 340 гадоў пасля адкрыцця горада, таму мог дазволіць сабе вольнасць у назвах атлантычных прынцаў.

Імем паўбога

Большасць людзей думае, што Атлантыда атрымала сваю назву ў гонар Атлантычнага акіяна, але ж насамрэч усё было роўна наадварот. Легенда гаворыць, што ў Пасейдона, грэчаскага бога мораў, было пяць пар блізнят ад смяротнай жанчыны-атланткі па імені Кліта. Бог аддаў кожнаму са сваіх дзесяці сыноў розныя часткі вострава, якімі трэба было кіраваць. Гадэір быў другім па старшынстве. І хоць яго іменем быў названы горад у Іспаніі, менавіта яго старэйшаму брату Атласу дастаўся гонар назваць горад сваім іменем. Будучы першынцам, Атлас займеў цэлы востраў, і нават акіян, які абкружаў яго, быў названы ў яго гонар. Яго дзеці таксама павінны былі правіць Атлантыдай вечна.

Паловы няма

Платон напісаў па меншай меры дзве кнігі аб Атлантыдзе. Існуе поўная версія «Цімея», але поўнай версіі «Крыція» няма. «Крыцій» абрываецца на тым, што Зеўс, валадар грэчаскіх багоў, «сабраў усіх багоў у іх самае святое жытло, якое, будучы змешчаным у цэнтры свету, сузірае ўсе створаныя рэчы. І калі ён сабраў іх разам, то сказаў наступнае». Невядома, ці пакінуў Платон кнігу незавершанай наўмысна, ці ж скончаная версія была даўно страчана. Лічаць таксама, што Платон напісаў ці, прынамсі, планаваў напісаць трэцюю кнігу аб Атлантыдзе — «Гермакрат».

Ёсць некалькі фактаў у падтрымку гэтай тэорыі. Радок у «Крыціі» кажа: «Крыцій, мы задаволім вашу просьбу і дамо па неабходнасці Гермакрату тое ж самае, што вам і Цімею». Такім чынам, трэцяя частка гісторыі павінна быць прысвечана Гермакрату. Акрамя таго, назвы трох кніг могуць змяшчаць схаванае паведамленне, асабліва калі паглядзець на парадак, у якім Платон напісаў ці павінен быў напісаць іх. Цімей паходзіць ад грэчаскага «ціа», што азначае «шанаваць». Крыцій зыходзіць ад грэчаскага «крыма», што азначае «суд». Гермакрат паходзіць ад «Гермеса», пасланца грэчаскіх багоў. «Цімей» шануе дагістарычныя Афіны за іх гераізм, «Крыцій», як мяркуецца, заканчваецца судом Зеўса над Атлантыдай, але якое пасланне мог перадаць «Гермакрат»?

Адказ можа заключацца ў тым, што мы ведаем пра самога Гермакрата. Ён быў сапраўдным ваенным лідарам, які дапамог узначаліць паспяховую абарону Сіракуз супраць Афін падчас Пелапанескай вайны. Падобна на гісторыю Атлантыды. У гэтай гісторыі афінская дзяржава з дагістарычных часоў адбіваецца ад нападзенняў перавышаючых сіл Атлантыды. Магчыма, пасланне Гермакрата датычылася таго, чаму атака Афін на Сіракузы правалілася і як Сіракузы змаглі адбіцца ад заваявання. Калі толькі хтосьці не знойдзе копію гэтай кнігі, мы можам ніколі і не даведацца пра поўную гісторыю Атлантыды.

Не менш за 11 500 гадоў

Салон лічыўся самым мудрым з усіх грэчаскіх мудрацоў. У тэкстах гаворыцца, што гісторыя Атлантыды была пераказана яму ў Егіпце, калі ён хацеў «выцягнуць» з жрацоў самыя старажытныя іх паданні. Каб зрабіць гэта, Салон вырашыў расказаць святарам пра самыя старажытныя грэчаскія гісторыі, якія змог успомніць. Выслухаўшы Салона, адзін жрэц адказаў: «О Салон, Салон, няма сярод вас старых людзей... Свядомасцю вы ўсе юныя, няма сярод вас старога меркавання, перанесенага традыцыямі». Тады жрэц расказаў, што Афіны, родны горад Салона, былі значна старэйшыя, чым той думаў. У запісах егіпцян у Сайсе было сказана, што Сайс быў заснаваны за 8000 гадоў да гэтага. І таксама было запісана, што Афіны былі заснаваны за 1000 гадоў да Сайса, што афіняне таго часу ваявалі з атлантамі.

Салон жыў прыкладна з 630-га да 560 года да н. э. Калі гэтая гісторыя дакладная, падзенне Атлантыды здарылася прыкладна ў 9500 годзе да н. э. І значыць, Атлантыда павінна быць узростам з Габеклі Тэпэ, які з'явіўся за 10 000 гадоў да н. э., і лічыцца найстаражытнейшым у свеце храмам.

Імперыя, а не востраў

Большасць людзей, мабыць, уяўляюць сабе Атлантыду як пышны зялёны востраў, акружаны глыбокімі сінімі акіянскімі водамі. Хоць гісторыя адбываецца на востраве, большасць з нас, магчыма, мяркуюць, што гэтым востравам Атлантыда і абмяжоўвалася. Але Платон піша, што Атлантыда была імперыяй, якая кіравалася з гэтага вострава. «На гэтым востраве Атлантыды была вялікая і выдатная імперыя, якая панавала над усім востравам і некалькімі іншымі, а таксама над часткамі кантынента, і, акрамя таго, людзі Атлантыды пакарылі Лівію да гераклавых слупоў, да Егіпта і Еўропу да Тырэніі».

Тырэнія — гэта іншае назва Этрурыі, цяпер вядомай як цэнтральная Італія. Гэта значыць, што Атлантыда распасціралася б да сучаснай Тасканы ў Еўропе і да Егіпта ў Афрыцы. Хацелі б мы ведаць, як афіняне перамаглі такую вялікую імперыю? Можа быць, Платон і сам не ведаў, таму вырашыў не дапісваць канцоўку.

Ведалі пра Амерыку

Хоць цалкам можа быць, што Платон стварыў Атлантыду дзеля філасофіі, ёсць у гэтай гісторыі адна частка, якую было б складана сфабрыкаваць. У гісторыі егіпецкі жрэц кажа Салону: «Гэты востраў адкрываў шлях да іншых астравоў, і з іх вы маглі перайсці на супрацьлеглы кантынент, які абкружаў гэты акіян. Прылеглую зямлю можна назваць сапраўды бязмежным кантынентам».

Што ж за кантынент быў па іншы бок Атлантыкі, настолькі вялікі, што здавалася, быццам ён акружае цэлы акіян? Ці можа гэта азначаць, што старажытныя грэкі і, магчыма, старажытныя егіпцяне ведалі пра Амерыку і нават бывалі там?

У 1970 годзе знакаміты мараплавец Тур Хеердал адплыў з экіпажам з шасці чалавек у трысняговым караблі пад назвай «Ра ІІ». Яны даплылі з Сафіі ў Марока праз Атлантыку ў Барбадас за 57 дзён. Гэта падарожжа даказала, што трысняговыя лодкі могуць выжыць у акіянскіх падарожжах і што старажытныя людзі фактычна маглі на іх перасекчы Атлантычны акіян. Гэта подзвіг калісьці лічыўся немагчымым. Але гэта не даказвае, што егіпцяне ці грэкі прарабілі шлях у Амерыку, Хеердал даказаў толькі тое, што гэта магчыма.

Не хадзіце да акіяна

Калі б грэкі сапраўды ведалі, што ляжыць за межамі Міжземнага мора, захацелі б яны, каб іншыя людзі таксама даведаліся? Можа быць, і не. Магчыма, таму Платон пісаў, што нікому нельга плыць у Атлантычны акіян. «Але потым адбыліся моцныя землятрусы і паводкі; і ў адзін дзень, і ў адну ноч няшчасцяў усе здольныя біцца мужчыны пайшлі пад зямлю, і востраў Атлантыда сапраўды таксама сышоў у бездань мора». Па Платоне, у выніку гэтага з'явіліся непраходныя наносы бруду ў Гібралтарскім праліве. Ён настойваў, што ў Атлантыку пры яго жыцці плаваць нельга, «бо ў тыя дні Атлантыка была суднаходнай».

Няўжо Платон спрабаваў утрымаць людзей ад падарожжа праз Атлантыку? Ён сапраўды лічыў, што плыткі бруд блакуе акіянскія шляхі? Або Атлантыка была занадта бруднай, каб лодкі маглі прайсці ў тыя часы?

Беднае чалавецтва

Егіпецкі жрэц расказаў Салону, што ні адна з яго гісторый не была «праўдзіва старажытнай» у параўнанні з яго ўласнай. На думку жраца, прычына таго, што Салону бракавала «праўдзіва старажытных» ведаў, заключаецца ў тым, што чалавецтва вынішчалася зноў і зноў. «Былі і зноў будуць знішчэнні чалавецтва па розных прычынах; найвялікшыя з іх прыносілі праявы агню і вады, меншыя — незлічоныя іншыя прычыны». Далей жрэц тлумачыў: «Калі багі чысцяць Зямлю патокам вады, у жывых застаюцца толькі пастухі, якія жывуць у гарах».

Калі адзіныя людзі, якія выжываюць пасля катаклізмаў, гэта жыхары гор, што не ведаюць свайго далёкага мінулага, лёгка ўбачыць, як уся гісторыя цывілізацыі з часам губляецца. Жрэц лічыў, што Егіпет перажываў гэтыя катаклізмы, таму што ў Егіпце наогул амаль не ішлі дажджы, у той час як іншым гэта не ўдавалася. Замест гэтага здараліся штогадовыя патопы з-за разліву Ніла, якія падымаліся дастаткова, каб накарміць ураджай, але не знішчыць іх свет.

Падрыхтаваў Іван КУПАРВАС

hvir@zviazda.by