Відэа са сцэнай гандлю на нявольніцкім рынку ў Лівіі выклікала хвалю абурэння ва ўсім свеце. Міжнародная супольнасць заклікала ўлады паўночнаафрыканскай краіны навесці парадак. Відавочна, што сітуацыя з бежанцамі, ператварэннем іх у рабоў, а таксама вярбоўкай у шэрагі ІД тут выйшла з-пад кантролю. Актуальная праблема дэталёва разглядалася на V саміце АС і ЕС (Афрыканскага Саюза і Еўрасаюза), які прайшоў у івуарскім Абіджане. Чаму Лівія перайшла ў «рабаўладальніцкі лад»?
Землякоп за 600 дынараў
«Каму-небудзь патрэбен землякоп? Гэта вялікі, моцны чалавек, ён будзе добра капаць!» — крычыць гандляр на рынку рабоў у Трыпалі, расхвальваючы каржакаватага і мускулістага негра. Пакупнікі паступова паднімаюць першапачатковы кошт. Вынік — 600 лівійскіх дынараў (каля 440 амерыканскіх долараў па афіцыйным курсе, рэальны — нашмат меншы: за адзін долар даюць дзесяць дынараў, а за еўра — 12). Прададзены ў рабства пераходзіць у рукі новых гаспадароў...
Гэтая, здавалася б, вар'яцкая для XXІ стагоддзя сцэна, прадэманстраваная па CNN, — на жаль, звычайная ў лівійскіх гарадах. Тое, што ў краіне квітнее гандаль рабамі, — не навіна. Першыя дакументальныя пацвярджэнні з'явіліся яшчэ ў красавіку гэтага года. Нявольніцкія рынкі дзейнічаюць у Зувары, Кастэльвердзе, Кабаве, Гадамісе, Сабсе, Сабраце і шэрагу іншых гарадоў. Жывы тавар — бежанцы з краін Цэнтральнай Афрыкі, якія спрабавалі выехаць у Еўропу. Схема ператварэння людзей у рабоў гранічна простая. Мігрант звяртаецца да перавозчыка і плаціць яму пэўную суму за падарожжа ў Еўропу. Як правіла, ад трох да пяці тысяч долараў. Бежанцы аддаюць апошняе. Калі мігрант трапляе ў Лівію, яму паведамляюць, што выплачаных грошай недастаткова, трэба яшчэ, і наогул нелегалу ніхто нічога не гарантаваў. Калі бежанец адмаўляецца даплаціць і настойвае на сваім, патрабуючы выканання дамоўленасцяў, яго збіваюць або гвалтуюць ці тое і другое адразу. Пасля такой «апрацоўкі» няшчаснага, як правіла, выстаўляюць на таргі і прадаюць з малатка. Для лівійцаў гандаль афрыканцамі з краін на поўдзень ад Сахары — справа звыклая.
«Гандаль чарнаскурымі квітнеў там да 1940-х гадоў. Зараз у Лівіі гаспадараць баевікі з розных груповак, узброеныя апазіцыянеры, бандыты ўсіх масцяў, злачынныя кланы, якія зрабілі з рабагандлю прыбытковы бізнес», — згадвае lenta.ru туніскага сацыёлага Мансефа Оўані.
«Нас пакуюць, як запалкі»
«Нас пакуюць, як запалкі ў пачку. Мы не можам спаць. Многія пакутуюць ад розных хвароб. Нам не хапае ежы, мы не прымалі душ некалькі месяцаў. Мы ўсе загінем, калі не вырвемся адсюль, гэта галгофа. Невыносна жыць у памяшканні, дзе людзі ляжаць на падлозе і задыхаюцца ад выпарэнняў мачы і фекалій», — так адзін з пастаяльцаў створанага пры апецы ЕС лагера для бежанцаў апісаў сітуацыю, якая склалася. Зараз у падпарадкаванні Дэпартамента па барацьбе з незаконнай міграцыяй Лівіі (DCІM) 19,5 тысячы чалавек, хоць усяго два месяцы таму бежанцаў было не больш за сем тысяч.
Назіральнікі ААН, якія наведалі ў пачатку месяца некалькі цэнтраў размяшчэння мігрантаў у Трыпалі, нават у афіцыйнай справаздачы не маглі схаваць свайго жаху ад убачанага: «Тысячы змардаваных і пакалечаных мужчын, жанчын і дзяцей зачыненыя ў ангарах без доступу да самых элементарных выгод, пазбаўленыя чалавечай годнасці». Генеральны сакратар ААН Антоніу Гутэрыш назваў гандаль рабамі ў афрыканскай краіне жахлівым злачынствам, якому «няма месца ў сучасным свеце». «Тое, што было цяжкай сітуацыяй, ператварылася ў катастрофу. Міжнародная супольнасць не можа больш закрываць вочы на няўяўныя жахі, якія перажываюць мігранты ў Лівіі, і прыкідвацца, што становішча можна выправіць толькі паляпшэннем умоў утрымання пад вартай», — заявіў вярхоўны камісар па правах чалавека Зейд Раад аль-Хусэйн.
Пустыннае войска
Некаторым мігрантам удаецца ўцячы. Без грошай і дакументаў яны — лёгкая здабыча для шматлікіх бандаў на тэрыторыі Лівіі. І перш за ўсё гэта баевікі, так ці інакш афіляваныя з ІД. Пра перамогу над радыкальнымі ісламістамі ў Лівіі было ўрачыста абвешчана пасля штурму горада Сірт у пачатку снежня мінулага года. Аднак затым пачалі адбывацца дзіўныя падзеі. Напрыклад, у студзені гэтага года амерыканскія стратэгічныя бамбардзіроўшчыкі B-2 нанеслі ўдары па пазіцыях ІД за 45 кіламетраў на паўднёва-ўсход ад Сірта. У жніўні паведамілі, што тэрарысты напалі на блокпост лівійскай нацыянальнай арміі за 500 кіламетраў на поўдзень ад сталіцы краіны Трыпалі. Баевікі ўзялі ў палон і абезгаловілі дзевяць салдат і двух мірных жыхароў. Хаваць відавочнае было ўжо немагчыма. У канцы верасня высокапастаўлены супрацоўнік пракуратуры Лівіі Садзік Аль-Сур прызнаў, што ў лівійскай пустыні знаходзяцца трэніровачныя лагеры ІД. Па словах чыноўніка, фактычна гаворка ідзе аб «пустынным войску на чале з лівійскім баевіком Аль-Махдзі Салемам Дангу, таксама вядомым як Абу Баракат. У яго склад уваходзяць тры брыгады. Гэтая армія была створана пасля вызвалення Сірта». Баевікі нават усталявалі ўласныя КПП на дарогах, якія вядуць да гэтага горада.
«Паўднёвая Лівія з яе шырокімі, некантраляванымі тэрыторыямі — асноўны маршрут міграцыі з Афрыкі на поўдзень ад Сахары ў паўночную Лівію і ў Еўропу», — нагадаў у інтэрв'ю Gulf News эксперт па Паўночнай Афрыцы Валід Наманэ. У выніку ІД, з аднаго боку, можа атрымліваць папаўненне, прыцягваючы ці проста запалохваючы бежанцаў, з другога — папросту ўзяць іх у палон, а затым прадаць тым жа аўкцыяністам на нявольніцкіх рынках.
Пасля Кадафі
Пераважная большасць людзей, якія ідуць з малатка, — маладыя мужчыны, якія нелегальна прыехалі з глыбіні кантынента. Палонныя — выхадцы з краін Заходняй Афрыкі, у прыватнасці Нігерыі, Нігера і Буркіна-Фасо. Улады апошняй, дарэчы, абвясцілі аб адкліканні свайго пасла з Лівіі для кансультацый. У Нігеры скандал з гандлем рабамі пракаментаваў кіраўнік дзяржавы Махамаду Ісуфу, які заўважыў, што гаворка ідзе пра «злачынства супраць людскасці». У размове з РІА Навіны дырэктар Цэнтра вывучэння Блізкага Усходу і Цэнтральнай Азіі Сямён Багдасараў назваў лівійскае рабаўладанне «гістарычным феноменам, канец існавання якога, здавалася, паклаў Кадафі». На думку эксперта, пасля смерці Кадафі «адкрылася дарога да аднаўлення ранейшых парадкаў у новых умовах». Расійскі арабіст, супрацоўнік Інстытута ўсходазнаўства РАН Алег Булай падзяліўся з РІА Навіны меркаваннем, што знікненне рабаўладання ў Лівіі было звязана з урбанізацыяй і стварэннем элементаў прамысловасці ў другой палове мінулага стагоддзя. «Аднак рэканфігурацыя эканомікі, якая пачалася пасля падзення Кадафі, прыход ваенных бандаў, якія ўзялі на сябе кантроль за нафтапромысламі, згасанне магчымасцяў для цывілізаванага жыцця — усё гэта адрадзіла эканамічныя падставы для гэтай злачыннай здабычы», — заўважыў Алег Булай.
Спецыяльны прадстаўнік генеральнага сакратара ААН і кіраўнік місіі па падтрымцы ў Лівіі Гасан Салам сказаў, што нельга ігнараваць складанае становішча ў гэтай краіне. «У мінулым Лівія з'яўлялася донарам для значнай тэрыторыі Афрыкі. А сёння 25% насельніцтва гэтай краіны самі адчуваюць гуманітарную патрэбнасць», — адзначыў ён. Відавочна, што галоўнай задачай з'яўляецца аднаўленне нацыянальнай эканомікі. Па словах Гасана Салама, сур'ёзнымі праблемамі застаюцца беспакаранасць і беззаконне.
Няма вінаватых
Вінаватых няма, і адказваць няма каму. Менавіта да такой высновы прыйшоў прэзідэнт Гвінеі і па сумяшчальніцтве Афрыканскага Саюза Альфа Кондэ. «Як можна было прасіць краіну, у якой няма ўрада, стварыць бар'ер на шляху бежанцаў? Гэта безадказна! Тыя, хто прапанаваў гэта, ведалі, што тут (у Лівіі. — «Зв.») пануе безуладдзе і няма магчымасцяў для забеспячэння дастойных умоў для мігрантаў. Асноўныя вінаватыя — тут (у Еўропе. — «Зв.»), — абураўся палітык у эфіры тэлеканала France 24. — Неабходна, каб нашы сябры (еўрапейцы. — «Зв.») прызналі сваю памылку».
Аперацыю па тэрміновай эвакуацыі мігрантаў з Лівіі дамовіліся правесці ў найбліжэйшы час лідары краін Еўропы і Афрыкі. Пра гэта заявіў прэзідэнт Францыі Эмануэль Макрон падчас V саміта АС і ЕС у Абіджане. Рашэнне было прынята па выніках сустрэчы, у якой узялі ўдзел таксама прадстаўнікі ААН. Мэта — вызваліць людзей, якія сталі ахвярамі сучасных гандляроў рабамі. Лівійскія ўлады паабяцалі выявіць лагеры, дзе гэта адбывалася, і забяспечыць да іх доступ.
З іншага боку, становішча мігрантаў не можа быць падставай для знешняга ўмяшання ў сітуацыю ў краіне, заявіў на пасяджэнні Савета Бяспекі ААН намеснік пастаяннага прадстаўніка Расійскай Федэрацыі пры ААН Яўген Загайнаў. «Ёсць аматары разбірацца з такога роду праблемамі самастойна, у абыход міжнароднага права і ў парушэнне суверэнітэту дзяржаў. Так можна толькі яшчэ больш пагоршыць і без таго вельмі няпростую сітуацыю, што ўзнікла пасля разбурэння Лівіі», — заявіў расійскі дыпламат.
Зрэшты, гэтая праблема не толькі пэўнай афрыканскай краіны. Пытанне сусветнага маштабу. Згодна з апублікаваным у верасні даследаваннем Міжнароднай арганізацыі працы і арганізацыі Walk Free Foundatіon у партнёрстве з Міжнароднай арганізацыяй міграцыі, летась больш за 40 мільёнаў чалавек былі прызнаны ахвярамі рабства па ўсім свеце. Чвэрць сучасных рабоў складаюць дзеці. Па словах прэзідэнта Францыі, абарот незаконнага «бізнесу» дасягае 30 мільярдаў еўра ў год. Каментарыі тут, пэўна, залішнія.
Захар БУРАК
Дзейны прэзідэнт Егіпта Абдэль Фатах ас-Сісі атрымаў падчас галасавання на выбарах кіраўніка дзяржавы каля 22 мільёнаў галасоў выбаршчыкаў — 97 % ад агульнай колькасці тых, хто прагаласаваў. Аб гэтым заявіў старшыня цэнтральнай выбарчай камісіі Лашын Ібрагім. Такім чынам, ас-Сісі зноў зойме прэзідэнцкае крэсла на наступныя чатыры гады. Новаабраны прэзідэнт Егіпта прынясе прысягу перад Палатай прадстаўнікоў у пачатку чэрвеня, пасля чаго пачнецца адлік яго другога тэрміну. Што адбываецца ў адной з ключавых краін Чорнага кантынента?
Ісламісты і вайскоўцы
Унутраная палітыка Арабскай Рэспублікі Егіпет вызначаецца яе эканамічнымі перавагамі. Зараз найбольшыя паступленні ў казну дзяржавы забяспечваюць плацяжы за права праходу суднаў па Суэцкім канале. На другім месцы — турызм, які атрымаў у апошнія гады асаблівы статус у краіне. На трэцім месцы — здабыча нафты і газу. Такім чынам, унутраная палітыка краіны арыентавана перш за ўсё на падтрыманне і развіццё бюджэтаўтваральных кірункаў. Кампаніі, што ствараюцца ў Егіпце для інвестыцый, напрыклад, у турбізнесе, атрымліваюць важкія падатковыя льготы. У краіну дазволены ўвоз любой валюты ў неабмежаванай колькасці.
Заахвочваюцца інвестыцыі замежных кампаній у нерухомасць. Пры ўсім гэтым Егіпет трыццаць гадоў фактычна быў краінай аднаго кіраўніка. Прэзідэнтам рэспублікі з 1981-га з'яўляўся нязменны Хосні Мубарак. Палітыка, якую ён праводзіў, на працягу дзесяцігоддзяў не выклікала актыўнага пратэсту большасці насельніцтва. Мубарака зрынула хваля народнага гневу ў ходзе «арабскай вясны». Прэзідэнт падаў у адстаўку пасля 18 дзён дэманстрацый і агульнанацыянальнай забастоўкі.
У выніку ў лютым 2011-га ўлада перайшла да вайскоўцаў, традыцыйных захавальнікаў стабільнасці ў дзяржаве. 16 чэрвеня 2012 года ў краіне прайшлі выбары — пераможцам аказаўся стаўленік умеранай ісламісцкай групоўкі «Браты-мусульмане». Ісламісты падтрымалі Мурсі, аднак грамадства ў цэлым аказалася расколатае. Улада новаабранага прэзідэнта аказалася нетрывалай — у лістападзе 2012-га ён выдаў указ, які надзяляе яго практычна неабмежаванай уладай у імя абароны рэвалюцыі. Сам кіраўнік адзначаў, што мае на мэце абарону Устаноўчага сходу, які павінен быў напісаць краіне новую канстытуцыю. У чэрвені 2013-га, у гадавіну прыходу Мурсі да ўлады, шматмільённыя маршы вымусілі ваенных умяшацца. Генерал Абдэль Фатах ас-Сісі прад'явіў Мурсі ўльтыматум і запатрабаваў вырашыць супярэчнасць з пратэстоўцамі на працягу дваіх сутак. Ваенныя дэ-факта ўзялі ўладу ў свае рукі, прэзідэнт-ісламіст быў зрынуты.
Цяжкія рэформы
У студзені 2014-га краіна прыняла новую канстытуцыю — за яе прагаласавалі 98 працэнтаў выбаршчыкаў. Праз паўгода ас-Сісі, фактычна кіруючы краінай на той момант, выйграў прэзідэнцкія выбары. Людзі чакалі ад прыходу ваенных нармалізацыі сітуацыі ў краіне і стабільнасці. Ас-Сісі абвясціў «перыяд цяжкай працы» — ён заклікаў суграмадзян уставаць у пяць раніцы і аддаваць працы ўсе сілы. Ён ахвяраваў у бюджэт палову сваёй маёмасці, многія чыноўнікі і бізнесмены ўзялі з яго прыклад. 140 мільёнаў долараў выдзеліла армія. Краіна пачала балючыя эканамічныя рэформы — інфляцыя падскочыла да 34 працэнтаў, аднак ас-Сісі растлумачыў: кароткі перыяд нягод забяспечыць эканамічны росквіт у будучыні. Прэзідэнт таксама абвясціў рэформу і мадэрнізацыю ісламу. Ён прапанаваў выключыць з падручнікаў рэлігійных школ заклікі да гвалту і ўслаўленне жорсткасці. Прэзідэнт нават прыехаў на калядную імшу ў хрысціянскі храм і пажадаў вернікам шчаслівых Калядаў.
Былы прэзідэнт Мурсі ў гэты час быў прыгавораны да смяротнага пакарання. Прысуд потым адмянілі. Зараз Мурсі сядзіць у турме. Тым не менш дагэтуль Егіпет узрушваюць тэракты. У 2015-м, напрыклад, начыненая выбухоўкай машына ўзарвалася на шляху картэжа пракурора Хішам Бараката. Чыноўнік загінуў. Армія краіны вядзе безвыніковую барацьбу з ісламістамі Сінайскага паўвострава, раз'юшанымі звяржэннем Мурсі. Мясцовыя тэрарысты прысягнулі на вернасць баевікам «Ісламскай дзяржавы» і прынялі назву «Вілаят Сінай». Менавіта яны заклалі бомбу на борт расійскага пасажырскага самалёта A321, з-за выбуху якой загінулі 224 чалавекі. Баевікі не шкадуюць ні хрысціян-коптаў, ні нават братоў па веры. 24 лістапада 2017 года яны напалі на мячэць эр-Роўд у ваколіцах горада Арыш. Тады былі забітыя больш за 300 чалавек. Цяжкая абстаноўка з бяспекай падарвала турыстычную галіну: калі да «арабскай вясны» ў Егіпет прыязджалі да 15 мільёнаў турыстаў штогод, то сёння ад паездак у краіну пірамід перасцерагаюць улады шэрагу дзяржаў.
Два дзіцяці на сям'ю
Егіпет з'яўляецца самай населенай дзяржавай на Блізкім Усходзе і другой па колькасці насельніцтва на афрыканскім кантыненце. Паводле апошніх даных, тут пражывае амаль 95 мільёнаў чалавек. Яшчэ дзевяць мільёнаў егіпцян знаходзяцца за мяжой. Насельніцтва хутка павялічвалася ў перыяд з 1970 па 2010 год у сувязі з дасягненнямі ў медыцыне і павышэннем прадукцыйнасці сельскай гаспадаркі, так званай зялёнай рэвалюцыі. Пры ўварванні Напалеона ў 1798 годзе колькасць жыхароў Егіпта налічвала ўсяго тры мільёны, у 1939-м — 16,5 мільёна. Насельніцтва сканцэнтравана ўздоўж і ў дэльце ракі Ніл (у прыватнасці, у Каіры і Александрыі), а таксама паблізу Суэцкага канала.
Летась міністр аховы здароўя і народанасельніцтва Егіпта Ахмед Імада эд-Дзін і міністр мясцовага развіцця Мухамед Хішам аш-Шэрыф абвясцілі аб запуску стратэгічнага плана па кантролі за нараджальнасцю пад назвай «Развіццё Егіпта: толькі два дзіцяці на сям'ю». Як адзначыў кіраўнік міністэрства аховы здароўя, змагацца з рэзкім прыростам насельніцтва перш за ўсё неабходна з дапамогай павышэння ўзроўню адукаванасці, працаўладкавання жанчын і прадухілення ранніх шлюбаў. Паводле яго слоў, «кантрацэпцыя — апошняе, на што варта спадзявацца пры рэалізацыі гэтай стратэгіі». Рэлігійныя ўстаноўкі, на яго думку, «таксама адыграюць важную ролю ў працэсе павышэння ўзроўню праінфармаванасці насельніцтва».
У 2005 годзе ўзровень нараджальнасці ў Егіпце складаў у сярэднім 2,5 дзіцяці, а цяпер ён вырас да 3,5. «Альбо прырост насельніцтва і далей будзе разбураць Егіпет, альбо мы вырашым гэтую праблему», — заявіў Ахмед Імада эд-Дзін. Насельніцтва Егіпта штогод павялічваецца больш чым на два мільёны чалавек. Як адзначыў міністр мясцовага развіцця, калі прырост працягнецца такімі ж тэмпамі, праз тры гады ўрад Егіпта будзе абавязаны забяспечыць насельніцтва 20 тыс. дзіцячых садоў, праз шэсць гадоў — 100 тыс. школ, а праз 25 гадоў — дадатковымі двума мільёнамі працоўных месцаў. Раней у шэрагу рэгіёнаў Егіпта дзейнічалі праграмы бясплатнага распаўсюджання сродкаў кантрацэпцыі, але, як правіла, па рэлігійных меркаваннях шмат хто адмаўляецца ад удзелу ў іх. Для Каіра нормай лічыцца два — чатыры дзіцяці на сям'ю, для больш бедных сельскіх раёнаў — ад шасці і вышэй.
На першы погляд, дзяржаўная палітыка па скарачэнні нараджальнасці ў мусульманскай краіне (больш за тое — у адным з цэнтраў мусульманскага свету) — нерэальная задача. Аднак варта ўлічваць той факт, што галоўным ініцыятарам гэтай праграмы ў Егіпце сталі не два міністры, а асабіста прэзідэнт Абдэль Фатах ас-Сісі. Гэта ён забіў трывогу, калі атрымаў лічбы штогадовага прыросту насельніцтва краіны на 2,5 мільёна чалавек. Прэзідэнт Егіпта паставіў пагрозу росту насельніцтва ў адзін шэраг з пагрозай тэрарызму. «Дзве галоўныя праблемы, якія стаяць перад нашай дзяржавай, — тэрарызм і рост насельніцтва. Гэтыя праблемы значна абцяжарваюць наш рух наперад», — сказаў ён. Характэрна, што гэтая заява была зроблена менавіта на маладзёжным форуме. Матывацыя ас-Сісі выключна эканамічная. Чыста матэматычныя падлікі егіпецкага ўрада такія: калі скараціць нараджальнасць хоць бы да 2,4 мільёна ў год, то да 2030-га ўдасца сэканоміць да 11 мільярдаў долараў.
Універсітэт аль-Азхар — найбуйнейшая ў суніцкім свеце мусульманская навучальная ўстанова, абсалютны аўтарытэт для ўсіх мусульман не толькі ў Егіпце, нечакана падтрымаў ініцыятыву свецкай улады. Ён апублікаваў фетвы, у якіх сказана, што іслам у прынцыпе не забараняе планаванне сям'і.
Суэц і новая сталіца
За свой першы прэзідэнцкі тэрмін ас-Сісі многае зрабіў: будаваў дарогі, жыллё, электрастанцыі, мацаваў абарону. Сярод маштабных праектаў — пашырэнне Суэцкага канала, стварэнне новай сталіцы. У шэрагу дасягненняў ас-Сісі — дамоўленасці з Саудаўскай Аравіяй і Аб'яднанымі Арабскімі Эміратамі аб істотнай фінансавай падтрымцы, шмат у чым дзякуючы поспехам у барацьбе супраць «Братоў-мусульман». Аднак усё роўна трэба было залазіць у даўгі да МВФ, які выдзеліў Егіпту 21 млрд долараў на даволі жорсткіх умовах. У выніку егіпцянам прыйшлося зноў зацягваць паясы.
Увогуле, ас-Сісі ўступае ў свой другі прэзідэнцкі тэрмін у няпростых для Егіпта ўмовах. «Ён робіць фантастычную працу ў вельмі складанай сітуацыі», — так сказаў пра кіраўніка Егіпта прэзідэнт ЗША Дональд Трамп пасля іх сустрэчы ў мінулым годзе ў Вашынгтоне. Як заявіў «Коммерсанту» афіцыйны прадстаўнік МЗС Егіпта Ахмед Абу Зейд, падчас свайго першага тэрміну прэзідэнту краіны ўдалося актывізаваць адносіны з усімі замежнымі партнёрамі краіны. З тым, што Каір вяртае сабе пазіцыі на Блізкім Усходзе, згодныя і іншыя эксперты. Зрэшты, знешнепалітычных партнёраў Егіпта прэзідэнт цалкам задавальняе як узважаны і моцны палітык, які вядзе непрымірымую барацьбу з тэрарызмам. Аднак для павышэння ўзроўню бяспекі ў краіне яшчэ неабходна прыкласці шмат намаганняў. Дарэчы, наколькі гэта складана, паказвае беспрэцэдэнтная ваенная аперацыя на Сінайскім паўвостраве. Перамагчы тэрарыстаў да выбараў, як меркаваў ас-Сісі, не ўдалося.
Захар БУРАК
Фота з адкрытых крыніц
А разам з імі навучанне, сацпакет і нават жыллё.
Беларусь — адзін з сусветных лідараў у галіне здабычы і глыбокай перапрацоўкі торфу.
«Мы зацікаўлены, каб да нас прыязджалі».
