Сустракаць каралеву-зіму трэба ў правільнай экіпіроўцы. Важную ролю тут адыгрывае абутак. Хочацца, каб і модны, і цёплы, і, вядома ж, зручны. Дзе знайсці тую пару, якая адпавядае гэтым крытэрыям?
Мы раім звярнуць увагу на валёнкі. Толькі не на бабуліны, "непадшытыя, старэнькія", як спяваюць у песні, а на сучасныя – элегантныя і вельмі модныя.
Валёнкі сагравалі нашых продкаў на працягу стагоддзяў нават у самыя лютыя, траскучыя маразы. На жаль, у сярэдзіне XX ст. яны пачалі імкліва губляць папулярнасць, на змену ім прыйшоў больш лёгкі суконны абутак, падбіты футрам, а затым абутак са штучных воданепранікальных тканін. Валёнкі ўспрымаліся як несучасны, састарэлы элемент сялянскага адзення.
Аднак мода таксама рухаецца па спіралі! Старадаўняе рамяство шапавальства адраджаецца і набывае сёння новае дыханне. Асаблівую прыцягальнасць і шарм валёнкам сёння надаюць стразы і арнаменты з паўкаштоўных камянёў.
Самыя славутыя беларускія валёнкі – Дрыбенскія. Гэтыя валёнкі сагрэлі не адно пакаленне беларусаў, суседзяў-расіян і нават заморскіх гасцей. Майстры шапавальнай справы з Дрыбіна грымелі на ўвесь свет, а іх валёнкі, зробленыя з душой, былі доўгі час прадметам ажыятажнага попыту. Выбітныя дрыбінскія майстры абувалі, па сведчаннях, нават цароў і вяльможаў! У савецкія часы шапавальны бізнес сышоў у падполле, а потым ледзьве не знік: у 1970-я гады забаранілі займацца вырабам валёнак (з якой прычыны – невядома, але ў майстроў забіралі рабочы інструмент і матэрыялы).
Толькі напачатку 2000-х рамяство набыло новае дыханне і нават патрапіла ў спіс нематэрыяльных культурных каштоўнасцяў Беларусі. З гэтай нагоды пытанне аб культурнай значнасці дрыбінскага шапавальства было накіраванае вучонымі ў ЮНЕСКА.
Колісь катрушнікі жылі тут практычна ў кожным доме. Сакрэты свайго рамяства яны трымалі ў таямніцы, перадаючы іх толькі ў сям’і сваім нашчадкам. У майстроў была і свая ўмоўная мова. Напрыклад, яны называлі іголку "бадуха", грошы – "хоўбы", мужчыну – "жбан", шапку – "катруха", валёнкі – "шкорні", восень – "шусень"… Усяго каля тысячы такіх адмысловых слоў! Толькі з часам, каб іх старажытнае рамяство не загінула, таямнічую мову расшыфравалі.
Шапавальства – няпростая тэхналогія вырабу валяных рэчаў з авечай воўны. Па гістарычных звестках, гэта рамяство з’явілася на Дрыбіншчыне ў канцы XVIII ст. Землі тут не вельмі прыдатныя для раслінаводства, сяляне займаліся ў асноўным вырошчваннем дробнай хатняй жывёлы. І, магчыма, таму тут і з’явіўся промысел валёнак. Адныя ўпэўненыя, што ўладальнік маёнтка Дрыбін пан Ціханавіцкі сам паслаў сваіх сялян у Ніжнегародскую вобласць для вывучэння сакрэтаў старажытнага рамяства. Другія кажуць, нібы ён, каб павялічыць колькасць насельніцтва (месца было малаабжытае), запрасіў прыехаць сюды ўсіх жадаючых з наваколіц. Сярод перасяленцаў былі і тыя, хто ўмеў працаваць з аўчынай. Каб зваляць выраб, майстрам не патрабавалася грувасткіх і складаных прылад працы – усе яны лёгка змяшчаліся ў мяшку, з якім шапавалы хадзілі з хаты ў хату. Сёння ў Дрыбінскім раёне жыве каля 30 майстроў-шапавалаў, самаму старэйшаму з іх – больш за 80 гадоў.
Каб старажытнае рамяство не канула ў лету, у раённым гісторыка-этнаграфічным музеі стварылі гурток "Катрушнік", дзе тонкасцям рэдкай прафесіі дзяцей навучаюць прафесіяналы. Нярэдкая з’ява тут – майстар-класы па вырабе і ўпрыгожванні сувеніраў з воўны. Таксама, каб папулярызаваць рамёствы (у тым ліку і шапавальства), на Магілёўшчыне ладзяць фестываль народнай творчасці, промыслаў і рамёстваў "Дрыбінскія Таржкі". Акрамя дэманстрацыі саміх вырабаў (валёнак, рукавіц, шапак, сувеніраў), у музеі расказваюць пра жыццё шапавалаў на Дрыбіншчыне.
Дырэктар Дрыбінскага раённага гісторыка-этнаграфічнага музея Жана Клімава ўпэўненая: каб атрымаць якасныя валёнкі, з воўнай трэба "пасябраваць", адчуць яе.
– Рабіць валёнкі складана?
– Вельмі! Спачатку трэба падрыхтаваць воўну. Вымыць, вычасаць, высушыць. У сярэднім, на мужчынскія валёнкі ідзе паўтара кілаграма воўны, на жаночыя менш. Пасля робіцца аснова. Майстар рассцілае на стале мокрую палатніну ("плацік"), а на ім – воўну. Выраўноўвае, скручвае ў трубку і пачынае катаць кулёк. "Непаслухмяная" поўсць усаджваецца і ўшчыльняецца. Толькі пасля такіх доўгіх мудрагелістых працэдур вырабу надаецца звыклая нам форма валёнка.
Для таго, каб у сярэдзіне абутак не зросся, унутр запіхваюць паперу альбо "душу" (так называюць кавалачак ушчыльненай воўны). Пасля валёнкі зноў скачваюць у рулон і катаюць. Гэты працэс называецца "снаванне".
Зваленую аснову кладуць на рабрыстую дошку, паліваюць гарачай вадой і доўга труць. Пасля выраб выварочваюць і запіхваюць унутр калодку для надання формы. Апошні этап – сушка ў печы і сточванне лішняй воўны. Валёнкі гатовыя. Як бачыце, рамяство складанае. Не дзіва, што займаюцца ім пераважна мужчыны. Але справа таго вартая: у такім цёплым абутку і ў самую лютую сцюжу не змерзнуць. І, паверце, насіцца ён будзе не адзін сезон.
– Упэўнена, для замежнікаў валёнкі – сапраўдная экзотыка…
– Вырабы ручной працы сёння цэняцца ва ўсім свеце. Нашы самабытныя шапкі-мегеркі, лялькі-абярэгі, валёнкі карыстаюцца вялікім попытам. Модніцам да спадобы абутак з вышыўкай, аплікацыяй, павуціннем з бісеру і ўзорамі з рознакаляровых камянёў. Нашыя рэчы не толькі прыгожыя, цёплыя, але і экалагічна чыстыя – пры іх стварэнні не выкарыстоўваюцца шкодныя хімікаты і кіслоты. Валёнкі робяць з натуральнай воўны – нага ў іх не пацее, а "дыхае".
Дарэчы, мы спадзяёмся, што наша рамяство ў хуткім часе ўключаць ў спіс нематэрыяльнай сусветнай спадчыны ЮНЕСКА.
Сёння купіць валёнкі не праблема: абутак прадаецца ва ўнівермагах, на дызайнерскіх маркетах. Як кажуць, на любы густ і кашалёк. Якога догляду патрабуюць валёнкі? Вось некалькі карысных парад.
Хрысціна ХІЛЬКО
У Гродзенскай вобласці турыстычны прадукт становіцца ўсё больш разнастайным.
Галоўны ўрач санаторыя «Беларусачка» у наступным годзе адзначыць паўвекавы юбілей сямейнага жыцця.
Цэны на ліквіднае жыллё ў сталіцы выраслі на 5 працэнтаў.
