Бацькі і дзеці

Браты

Прыехалі ў вёску да бацькоў надоечы два сыны. Міхась з Расіі, жыве і працуе ў Арле, і Сашка з райцэнтра. Хлопцам дзесьці пад пяцьдзясят гадоў, амаль равеснікі. Павячэралі, разгаварыліся. Старыя пайшлі неўзабаве адпачываць, бо дзень нялёгкі выдаўся, стаміліся, зразумела, а браты працягвалі гаманіць. Вядомая справа — даўно ж не бачыліся, было што ўспомніць, прыгадаць.

— А памятаеш, як наша хата гарэла, і нехта ў клас убег, крыкнуў: пажар! Куляшовы гараць! І ўсе вучні высыпалі з класа — панесліся пажар глядзець. А ты адзін толькі здагадаўся сарваць са сцяны ў калідоры — якраз над бачком з вадой вісеў — вогнетушыцель. А?

— Як жа не помню! — адказвае Міхась. — З ім і прыбег на пажар. Па гародах. Напрасткі. Здаецца, у першым класе тады вучыўся.

— А я зусім у школу не хадзіў яшчэ. Гэта мне расказвалі...Ну-ну.

— Зусім жаўтароты быў і я. Калі новы вогнетушыцель у калідоры павесілі, настаўнік, Кірылавіч, ці то жартам, ці то сур'ёзна заявіў мне: Міша, а паспрабуй зняць яго сёння. Зможаш? І я не змог... Верыш?

— Гэтага не памятаю, — ківае Сашка. — Што значыць мабілізацыя чалавека ў неабходную хвіліну. На многае, аказваецца, здольны наш арганізм. Тады ж табе і грашовую прэмію далі? Што вызначыўся на пажары. Так?

— Грамату і сарочку. Сказалі, каб не той вогнетушыцель, хата згарэла б цалкам...

— Было.

— Было!..

— А памятаеш, як цябе каля моста конь убрыкнуў? — глядзіць Міхась на Сашку. — Заднім капытом? Ты ажно ў куст заляцеў. Думалі, забіў...

— Такое лепш не ўспамінаць. Але як не ўспомніш! І сніцца, бывае...

— А памятаеш, як табе бацькі матацыкл «Мінск» купілі, каб ты ў школу ездзіў у Абідавічы, а я якраз з арміі вярнуўся і ты мяне рашыў пакатаць?

— Нешта прыпамінаю... — моршчыцца Сашка.

— Не моршчыся, не моршчыся, — пачынае ўшчуваць брата на правах старэйшага Міхась. — Але больш пасля застолля не раю табе садзіцца за руль. Уцяміў? Паслухайся брата. І я дурнем быў. Мы ж маглі папросту разбіцца. Колькі тады на спідометры было? Сто дваццаць?

Сашка ўздыхнуў, пакалашмаціў рукой чупрыну старэйшага брата, усміхнуўся:

— Ды я і большую б хуткасць набраў, калі б у мяне тады яшчэ тармазы былі...

Браты штурхаюцца, смяюцца. Ім весела. Ёсць што прыгадаць. А ў бацькоўскай хаце для такіх успамінаў самы той настрой!..

Прапанова

У адной творчай арганізацыі абмяркоўвалі план працоўнай дзейнасці на найбліжэйшы час. Старшыня, спыніўшыся на асноўных пунктах, зрабіў надзвычай сур'ёзны твар, пацікавіўся:

— Як думаеце, адужым?

— Адужым! Павінны! — дружна адказалі амаль усе.

— Тады прымаем? — падняў вочы на прысутных старшыня і папрасіў падняць рукі.

Прагаласавалі. Супраць нікога не было. План як план. Ці ўпершыню ж. Праўда, нехта з творцаў пацікавіўся: а як мы, маўляў, правядзём сустрэчу з калегамі і нашым даўнімі сябрамі з Расіі, якую запланавалі, бо ў нас жа няма сродкаў, каб прыняць іх? Трэба ж і за гасцініцу заплаціць, і накарміць.

Старшыня пашкроб за вухам, а потым развёў рукамі, і па выразе ягонага твару няцяжка было здагадацца, што пытанне і сапраўды няпростае, а сам ён, відаць, падумаў: «Далі прамашку. Грошай жа ў арганізацыі і сапраўды — нуль».

Памаўчалі. Падумалі. І тут узняўся аўтарытэтны і паважаны ў творчым калектыве Пятро Пятровіч, заявіў:

— Канешне, справа выдатная — расіянам прыехаць да нас, нам паехаць да іх. Абмен, так сказаць. Але ж — і праўда! — усё ўпіраецца ў грошы. Час такі, адкрыта скажу, няпросты. Але сустрэцца ж нам неяк трэба. Бо — традыцыя. Тым больш што асобным пунктам мерапрыемства ўключана ў план... Даваць задні ход? Думаю, не варта: ёсць выйсце! Няхай яны сядуць там у сябе ў памяшканні, а мы ў сябе, уключым скайп — і пагамонім. Абмяркуем, так сказаць, усё, што хвалюе.

Прайшоўся лёгкі шумок. Той-сёй нават запляскаў у ладкі.

— І нікуды ехаць не трэба, — працягваў Пятро Пятровіч. — Можа, так яшчэ і лепш, а? Час сэканомім. Ну, а па чарцы можна ўзяць і па скайпе. Гарэлка ж усюды аднолькавая. Толькі, заўважу, тут хіб адзін ёсць: па скайпе не пацалуешся на развітанне...

Больш у далоні ніхто не пляскаў. Сур'ёзная справа, выходзіць. Праблема.

Разыходзіліся, адным словам, моўчкі, так нічога і не вырашыўшы...

Падарунак

Кацярына Сяргееўна пераехала ў гэтую вёску на пастаяннае месца жыхарства нядаўна. Пераехала не з горада, а памяняла вёску на вёску: тая ад Хатак была далекавата — ажно у суседняй вобласці. Жыццё вымусіла. Даняў муж сваімі пастаяннымі п'янкамі, а дзеці былі ўжо дарослыя, жылі асобна, і, каб не чуць і не бачыць калісьці каханага чалавека, жанчына адважылася на такі крок. Хаткі былі ёй таксама не чужыя, тут жыла яе бабуля, і ў дзяцінстве дзяўчынка часта праводзіла ў яе летнія вакацыі. Былі і знаёмыя сярод жанчын. Калі паскардзілася на сваё жыццё Кацярына Сяргееўна адной з іх, тая і параіла: «Бібліятэкарам ты і ў нас можаш працаваць. Ужо колькі месяцаў чалавека знайсці не могуць. Я пагавару...»

Так і пачала працаваць жанчына на новым месцы. З першых дзён старалася зарэкамендаваць сябе: праводзіла чытацкія канферэнцыі, што ў апошні час нават у гарадскіх бібліятэках, пагадзіцеся, з'ява рэдкая. (Людзі менш чытаюць, гэта не сакрэт.)

Надарыўся неяк у Кацярыны Сяргееўны дзень нараджэння. Нечакана для яе прыехалі павіншаваць з такой падзеяй калегі, нават з раёна чалавек. І якое ж было здзіўленне, калі ўручылі ёй новенькі мабільны тэлефон. Сказалі: за добрую працу. Адзін з гасцей, мужчына, той, што ўручаў падарунак, хітравата ўсміхнуўся, акінуў позіркам прысутных і сказаў, звяртаючыся да юбіляркі:

— Кацярына Сяргееўна, да вас тут працавала таксама адна жанчына, яе ўжо няма, вы ж ведаеце... Работнік яна была так сабе. Адным словам, на дзвярах часта вісеў вялікі замок. Людзі ж нашы ўсё бачаць — паскардзіліся. Рашылі мы праверыць. Прыязджаем у вёску, падыходзім да бібліятэкі. Сапраўды, на дзвярах усё той жа замок, хаця час быў рабочы. Тэлефануем да бібліятэкаркі: вы дзе? Як дзе?! На працы, вядома... На якой жа вы працы, калі мы на ганку стаім!..

Пад воплескі Кацярыне Сяргееўне ўручылі падарунак. А мужчына з раёна ці то жартам, ці то сур'ёзна дадаў:

— Так што будзем і з вамі заўсёды на сувязі. Спадзяёмся, што не прымусіце нас замок цалаваць!

Карціна

Бабулька збіралася паміраць. Сур'ёзна. Яна ўвесь апошні час толькі і думала, як гэта прыгожа зрабіць. «Ад яе, халеры, не адкупішся. Трэба. Такі парадак. Калі б людзі не мёрлі, то і неба б падпёрлі. Вызваляй свой кавалак на зямлі, баба, не займай месца. Саступай. Ды і Міцька там зачакаўся. Пара да яго...»

Жыла старая адна, сын і дачка ў горадзе, і цяпер, калі занемагла і асабліва адчула, што застаюцца ёй лічаныя дні, то выклікала сваіх дзяцей (хоць, магчыма, і паспяшалася). Штука няхітрая выклікаць — прывезлі яны ёй з горада мабільнік, самі на яго і грошы кладуць, а ёй толькі карыстайся. Камфорт. І вось наказала, каб прыехалі, не цягнулі, бо хацелася старой вельмі пабачыць сына і дачку, унукаў, а заадно паказаць, дзе ляжаць прыхаваныя грошы і вузел з адзеннем — «на чорны дзень».

Сядзіць бабулька перад акном, скрыжавала рукі на грудзях, чакае. Патэлефанавалі дзеці з горада: чакай, матуля, сёння будзем. Яна бачыць на дварэ з дзясятак курэй — гэта ўсё, што трымае. «Трэба імі таксама распарадзіцца», — вырашае. Потым глядзіць на карціну, якая займае ўвесь пралёт паміж двума вокнамі. Карціна прыгожая. Надта. Так здаецца старой, і, можа, таму, што любы яе Міцька сам некалі намаляваў, а фарбы падабраў дужа яркія. Шмат гадоў прайшло, а яны і не выцвілі, амаль не пагоршалі — як новая карціна. Блакітнае неба над возерам, бераг у густых хмызняках, на небе вісіць ражок месяца, а лебедзь з лябёдкай перапляліся шыямі — кахаюцца...

Паглядзеўшы каторы раз на карціну, старая ўздыхае:

— Я ж казала Міцьку: не трэба маляваць на сцяне. Ці мала што! Яе з хаты потым не вынесеш, карціну. Дык не паслухаўся, не, ён у мяне ўпёрты быў, Міцька. «Маці, я ведаю, што раблю! Калі ў арміі служыў, то бачыў карціны на сценах: вельмі прыгожа! І не пярэч мне. Анучай працёр раз на паўгода — і шык-бляск! Не перашкаджай мару ажыццяўляць». Ён там, у арміі, і маляваць навучыўся. Можа б, і далей стаў гэтым займацца, але з-за калгаснай працы калі было?.. Так вось адну карціну і намаляваў за ўсё жыццё. Зберагчы б яе. Толькі як? Казала ж, казала ж неслуху: не малюй на сцяне! У горад Надзька з Пецькам, калі нас не стане, забралі б, і жыла б памяць далей... А цяпер не забярэш. Карціна — не куры... Прападзе карціна разам з хатай... Да гэтага ідзе...

Старая яшчэ доўга глядзіць у акно, і раптам бачыць, як цупнуўся перад вачыма легкавік. На пэўны час забывае пра карціну — дзеці прыехалі!

Спрэчка

Сёння толькі і гамонка ў Беражках пра гэты выпадак. Колькі гадоў назад тут з'явіліся новыя жыхары — Валянцін Андрэевіч і Валянціна Андрэеўна. Муж і жонка. Не здзіўляйцеся, іншы раз бываюць у нашым жыцці такія супадзенні. Да гэтага жылі яны ў Гомелі, а як выйшлі на пенсію, то набылі ў Беражках хатку, корпаліся на агародзе, трымалі курэй і трусоў. Часамі завіхаліся разам з імі на агародзе і дачка з мужам, прыязджалі не адны — з дзецьмі. Ніхто не ведае, ці былі яшчэ дзеці ў дачнікаў. Не пацікавіліся, не знайшлося дапытлівых, а сёння позна: хатка апусцела, сцежка да веснічак зарасла бадыллём, якое нават зімой выглядае з-пад снегу.

Гады бяруць сваё. Захварэў і Валянцін Андрэевіч. Пасля таго як забрала «хуткая» і вярнуўся ён зноў у вёску, прайшло некалькі месяцаў. І хадзіў ён ужо з кавенькай, злёгку кульгаў, стаў менш гаварлівы, больш ківаў на прывітанні суседзяў, а на агародзе толькі стаяў і назіраў, як рачкуе жонка. Так і жылі. Што за хвароба падсцерагла Валянціна Андрэевіча, ні ён, ні Валянціна Андрэеўна людзям не казалі, аднак тыя здагадваліся: мабыць, інсульт. Бач ты, выкараскаўся, хоць і стары. І, відаць, радаваліся за яго: малайчына, трымайся.

А потым звярнулі суседзі ўвагу, што нешта даўно не відаць Валянціны Андрэеўны. Вёска ёсць вёска — пачалі разбірацца. Хтосьці бачыў, як паехала ў горад, нехта сустракаў яе і ў самім горадзе, але яна адвярнулася, зрабіла выгляд, што не пазнала. Значыць, здаровая, не ў бальніцы. А што ж тады здарылася? Чаму яна пакінула хворага мужа аднаго ў халоднай хаце? Зіма ж, а ў яго ні дроў, нічога... А куды дачка глядзіць? Пазней высветлілася: паспрачаліся старыя.

— Паспрачаліся?! — дзівіліся людзі. — Гэта ж якой трэба было быць той спрэчцы паміж імі ў такім узросце, калі жыццё прайшлі разам, каб паспрачацца і не памірыцца! Божухна! У галаве не ўкладваецца...

У Беражках ні Валянціны Андрэеўны, ні яе дачкі больш ніхто ніколі не бачыў. Кажуць, старая і жыла ў дачкі: сваю ж кватэру намнога раней дзед з бабай падарылі ўнучцы.

Што ж да Валянціна Андрэевіча, то знайшліся добрыя людзі і дапамаглі перабрацца яму ў дом састарэлых...

А што за спрэчка адбылася паміж імі, — так ніхто і не ведае.

Васіль Ткачоў

Фота Анатоля КЛЕШЧУКА