Перспектывы Турцыі

У лютым паспяхова і з вялікім размахам прайшоў беларуска-турэцкі бізнес-форум. Як развіваецца Турцыя ў апошнія гады, і якія ў яе перспектывы?

Турцыя па-ранейшаму застаецца краінай з маладым насельніцтвам, якое імкліва расце. Ужо на працягу трох дзясяткаў гадоў прырост вагаецца ў дыяпазоне 1,4-1,7 працэнта ў год, што прывяло да росту турэцкага насельніцтва з 54 да 80 мільёнаў з 1991 года. Акрамя мігрантаў, вялікую ролю адыгрывае ўсё яшчэ высокая нараджальнасць. З 1990 года яна скарацілася з 3,1 дзіцяці на жанчыну да 2,1 на 2016 год, але гэта ўсё ж нашмат вышэй, чым у любой краіне Еўропы. Высокая нараджальнасць спалучаецца з хуткімі тэмпамі росту дабрабыту насельніцтва, што незвычайна для Еўропы, частка тэрыторыі якой уваходзіць у склад Турцыі. Там звычайна рост дабрабыту хутка прыводзіць да рэзкага падзення нараджальнасці. Дастаткова сказаць, што пераважная частка краін Еўропы ўжо даўно знаходзіцца ў стане памяншэння насельніцтва з-за нізкай нараджальнасці, а частка дзяржаў захоўвае ранейшы памер насельніцтва толькі за кошт вялікай колькасці мігрантаў. Турэцкая сітуацыя сведчыць аб тым, што пераймаць еўрапейскі вопыт ва ўсім не варта. Можна меркаваць, што толькі вялікая павага да сям'і, рэлігіі і традыцыйнай маралі, захаваная ў Турцыі, дазваляе краіне ўсё яшчэ мець высокую нараджальнасьць, хоць узровень дабрабыту насельніцтва ўжо даўно вышэй за ўзровень многіх еўрапейскіх краін.

Турэцкі ўрад клапоціцца аб экалогіі, нягледзячы на ​​імклівы рост насельніцтва, плошча лясоў вырасла з 96,2 тысячы кв.км да 117,2 у 2016 годзе.

Хуткі рост эканомікі спрыяў таму, што ВУП на душу па парытэце пакупніцкай здольнасці вырас у чатыры разы з 1990 года, склаўшы на 2016 год 24900 долараў. Пры гэтым рост эканомікі не суправаджаўся моцным сацыяльным расслаеннем. Трансфармацыя эканомікі праходзіць па ўзоры, які раней быў рэалізаваны іншымі краінамі рэгіёна. Так, калі ў 1990 годзе доля сельскай гаспадаркі складала 18 працэнтаў, то ў 2016 яна скарацілася да 7 працэнтаў. Гэта прыкладна адпавядае беларускаму паказчыку і звязана з тым, што ў Турцыі, як і ў Беларусі, зроблена стаўка на нацыянальную бяспеку ў сферы забеспячэння насельніцтва сваім харчаваннем і экспарт лішкаў. Досыць незвычайным з'яўляецца тое, што доля прамысловасці як у 1990, так і ў 2016 гадах складае 32 працэнты. У той жа час гэта сведчыць аб тым, што тэмпы прыросту прамысловай вытворчасці адпавядаюць тэмпам прыросту эканомікі, з'яўляючыся яе важнай часткай. За кошт падзення аб'ёму долі аграрнага сектара з 1990 года доля паслуг вырасла на 11 працэнтных пунктаў да 61 працэнта. Гандаль, фінансы і будаўнічыя паслугі заўсёды былі ўпадабанай сферай дзейнасці турэцкіх прадпрымальнікаў, і ў ёй яны дасягнулі сур'ёзных вышынь.

Поспехі развіцця Турцыі асабліва прыкметныя пры аналізе паказчыкаў у сацыяльнай сферы. Тут таксама дасягнуты значны прагрэс. Так, у 1990 годзе чаканая працягласць жыцця пры нараджэнні складала 64 гады, па выніках 2016 года паказчык дасягнуў 75 гадоў. Калі ў 1990 годзе толькі 76 працэнтаў родаў суправаджаліся кваліфікаваным персаналам, то па выніках 2017 году лічба вырасла да 97 працэнтаў. Мабыць, з гэтым звязана і статыстыка па смяротнасці дзяцей пры родах і да пяці гадоў. У 1990 годзе да пяці гадоў не дажывалі 74 дзіцяці з тысячы, цяпер паказчык упаў да 13. Вялікія поспехі дасягнуты і ў барацьбе з недабрабытнай сітуацыяй з дзецьмі. Калі ў 1990 годзе 8,7 працэнта дзяцей да пяці гадоў мела ненармальна нізкую вага, што звычайна звязана з недахопам прадуктаў харчавання ў сям'і, то па выніках 2016 года гэтая лічба ўпала да 1,9 працэнта. Вялікія поспехі дасягнутыя ў забеспячэнні насельніцтва чыстай вадой: калі ў 1990 годзе толькі 86 працэнтаў мела да яе доступ, то цяпер ён стопрацэнтны. Эфектыўна ажыццяўляецца барацьба з беднасцю і галечай. Як па нацыянальнай сістэме адзнак беднасці, так і па міжнароднай назіраецца істотны прагрэс. Па нацыянальнай сістэме, у 2000 годзе 30,3 працэнта насельніцтва знаходзілася ў стане беднасці, у 2016 годзе толькі 1,6 працэнта. Па міжнароднай сістэме адзнак, у 2000 годзе ў галечы было 1,7 працэнта насельніцтва, у 2016 годзе гэтая лічба скарацілася амаль у шэсць разоў. Хуткія тэмпы прыросту эканомікі выклікаюць цікавасць міжнародных інвестараў. Так, калі ў 1990 годзе прамыя замежныя інвестыцыі склалі толькі 684 мільёны долараў, то ў 2016 ужо дасягнулі 12,3 мільярда.

Прыведзеныя дадзеныя сведчаць аб тым, што Турцыя з'яўляецца хуткарослай сучаснай эканомікай з акцэнтам на сацыяльную арыентаванасць, усё больш важнай ў глабальных маштабах. Партнёрскія адносіны з Беларуссю, якія ўсталяваліся ў 1990-х гадах, дазваляюць знаходзіць усё больш перспектыў у беларуска-турэцкіх адносінах.

Сяргей КІЗІМА, доктар палітычных навук