Што будзе з крэдытамі і дэпазітамі?

У апошнія гады мы прывыклі, што фінансавая сістэма нашай краіны стабільная. Людзі сталі больш давяраць свае грашовыя назапашванні банкам і браць крэдыты на дарагія пакупкі. Якія трэнды назіраюцца сёння на беларускім фінансавым рынку? Мы папрасілі адказаць навуковага супрацоўніка Беларускага эканамічнага даследча-адукацыйнага цэнтра (BEROC) Анастасію ЛУЗГІНУ і фінансавага кансультанта TeleTrade (ТАА «ТэлетрэйдБел») Жанну КУЛАКОВУ.

— Чаму падаюць стаўкі па валютных дэпазітах і чаму яны розныя па ўкладах у еўра і доларах?

Анастасія Лузгіна (А. Л.): — Паступовае зніжэнне ставак па дэпазітах у замежнай валюце мае заканамерны характар. Такая тэндэнцыя звязана, перш за ўсё, з палітыкай дэдаларызацыі, якую праводзіць Нацыянальны банк. У цяперашні час у большасці банкаў стаўка па валютных укладах не перавышае 2%, і апошнія месяцы яна істотна не мянялася. Пры гэтым магчыма некаторая разбежка ў кошце ўкладаў у доларах і еўра ў розных банкаў, гэтыя рашэнні ў асноўным прадыктаваныя тым, што той ці іншай фінансавай установе патрабуюцца сродкі менавіта ў дадзенай валюце (напрыклад, для прадастаўлення крэдытаў прадпрыемствам-імпарцёрам). Аднак, паўтаруся, гэта не тэндэнцыя, а выбар канкрэтных банкаў.

Варта адзначыць, што нізкая даходнасць па валютных укладах з'яўляецца нармальнай з'явай, бо калі паглядзець на еўрапейскі вопыт, то і там кошт дэпазітаў (з улікам нізкай інфляцыі) не перавышае некалькіх адсоткаў.

Жанна Кулакова (Ж.К.): — Зніжэнне ставак па валютных дэпазітах у Беларусі шмат у чым абумоўлена палітыкай Нацыянальнага банка: рэгулятар наўмысна робіць валютныя ўклады менш прывабнымі для банкаў, чым рублёвыя. Для гэтага выкарыстоўваецца такі інструмент як нарматыў абавязковых рэзерваў. Для рублёвых укладаў гэты нарматыў сёння складае 4%, а для валютных — 17%. Гэта азначае, што калі банк прыцягнуў 100 рублёў ва ўклад, то 4 рубля ён абавязаны зарэзервіраваць на спецыяльным рахунку. Калі ж банк прыцягнуў 100 долараў — то зарэзервіраваць прыйдзецца 17 долараў. Гэтымі грашыма карыстацца нельга, па сутнасці, яны проста ляжаць. Таму прывабнасць валютных зберажэнняў упала. А робіцца гэта для таго, каб на фоне запаволення інфляцыі ў Беларусі і зніжэння ставак па рублёвых укладах валютныя ўсё роўна заставаліся менш выгаднымі.

Розніца ў працэнтных стаўках паміж дэпазітамі ў доларах і еўра адпавядае агульнасусветным тэндэнцыям. Звязана гэта з дзеяннямі амерыканскага і еўрапейскага рэгулятараў: ключавая стаўка Федэральнай рэзервовай сістэмы ЗША сёння складае 1,5%, а стаўка Еўрапейскага цэнтральнага банка — 0%. Таму і на беларускім рынку стаўкі па ўкладах у еўра ніжэй, чым па ўкладах у доларах. Акрамя таго, ёсць унутраны фактар ​​— долары ў Беларусі карыстаюцца больш высокім попытам, чым еўра. Таму шматлікія банкі больш зацікаўлены ў прыцягненні амерыканскай валюты, і матывуюць укладчыкаў больш высокімі стаўкамі.

— Ці можа здарыцца такое, што мы станем плаціць банкам за захоўванне нашых жа грошай і ці ёсць такая практыка ў свеце?

А.Л .: — Я не лічу, што мы ў агляднай будучыні сутыкнёмся з тым, што будзем плаціць банкам за захоўванне грошай. У нас для гэтага проста няма ўмоваў. Звычайна такая сітуацыя ўзнікае, калі эканоміка знаходзіцца ў глыбокай рэцэсіі, назіраецца дэфляцыя (падзенне цэн у эканоміцы) і цэнтральны банк для ажыўлення эканамічнага росту звяртаецца да зніжэння працэнтных ставак у нацыянальнай валюце практычна да нуля. У нас жа цяпер наадварот, назіраецца пэўнае ажыўленне эканамічнай актыўнасці пры адначасовым захаванні рэальных працэнтных ставак у банкаўскай сістэме на станоўчым узроўні.

Ж.К .: — У сусветнай практыцы ёсць прэцэдэнты, калі стаўкі па ўкладах адмоўныя, то бок укладчык не толькі не атрымлівае даходу, але яшчэ і сам прыплачвае банку за магчымасць захоўваць грошы на дэпазіце. Такія меры ўжывалі ў Даніі, Швейцарыі, Японіі і некаторых іншых краінах. Але ў Беларусі такія падыходы ў бліжэйшы час наўрад ці прыжывуцца. Людзі ў такім выпадку проста перастануць захоўваць грошы ў банках.

— Чаму растуць стаўкі па рублёвых укладах?

А. Л .: — Працаваць з рублёвымі рэсурсамі з улікам адносна нізкіх тэмпаў інфляцыі і стабільнай сітуацыі на грашовым рынку становіцца выгадна. Як ужо адзначалася, Нацбанк у рамках палітыкі дэдаларызацыі эканомікі стымулюе камерцыйныя банкі ажыццяўляць аперацыі менавіта ў беларускіх рублях. Ажыўленне крэдытавання насельніцтва таксама гэтаму спрыяе. Таму банкі маюць патрэбу менавіта ў рублёвых рэсурсах. Калі паглядзець на статыстычныя дадзеныя, то можна адзначыць нязначны рост ставак па новапрыцягваемых банкамі рублёвых дэпазітах (у студзені 2018 года ў параўнанні са снежнем 2017 года яны ў сярэднім павялічыліся на 0,3 п.п.). Аднак, калі звярнуцца да структуры ўкладаў, то рост ставак абумоўлены павышэннем даходнасці па безадзыўных дэпазітах. Прычым банкі больш цікавіць прыцягненне гэтых укладаў на 1-2 года. Такім чынам, фінансавыя структуры імкнуцца прыцягнуць рэсурсы, якімі яны змогуць свабодна распараджацца на працягу некалькіх гадоў. Такая стратэгія павышае ўстойлівасць банкаў і дазваляе ім аптымізаваць структуру крэдытаў і дэпазітаў па тэрмінах.

Ж.К .: — Па выніках лютага бягучага года сярэдняя стаўка па новых тэрміновых укладах фізічных асоб у рублях склала 8,49% гадавых. Гэта на 0,57 працэнтаага пункта вышэй, чым месяцам раней. Назіраўся рост у студзені (на 0,36 п.п.), у снежні (на 0,05 п.п.) і яшчэ на працягу некалькіх папярэдніх месяцаў.

Росту ставак па рублёвых укладах спрыяе некалькі фактараў. У апошні час банкаўская сістэма перыядычна адчувае дэфіцыт ліквіднасці. У канцы студзеня 2018 года Нацбанк Беларусі ўпершыню за амаль два гады правёў крэдытны аўкцыён, падаўшы банкам дадатковую ліквіднасць, і з тых часоў такія аўкцыёны праводзіліся яшчэ тройчы. Са справаздачнасці рэгулятара бачна, што задавальняюцца не ўсе заяўкі банкаў, таму дадатковыя грошы ім даводзіцца шукаць у іншых месцах, у тым ліку і на рознічным рынку, праз павышэнне працэнтных ставак па ўкладах.

Дэфіцыт ліквіднасці ўзнікае не проста так — з аднаго боку, гэта прамое следства палітыкі Нацыянальнага банка, які за апошні час некалькі разоў павысіў нарматыў адлічэнняў у фонд абавязковых рэзерваў. З іншага боку, да скарачэння ліквіднасці банкаў прывёў узрослы попыт на крэдыты. А нядаўняя адмена Нацбанкам абмежаванняў на стаўкі па доўгатэрміновых безадзыўных укладах пашырае магчымасці банкаў па прыцягненні сродкаў кліентаў. Усё гэта ў канчатковым выніку прыводзіць да таго, што стаўкі па рублёвых укладах падрастаюць, так што беларускія рублі не губляюць прывабнасці нават на фоне зніжэння стаўкі рэфінансавання.

Рост можа працягвацца і ў будучыні, але ён у любым выпадку будзе ўмераным. Узрослая даходнасць па дэпазітах «пацягне» за сабой і крэдытныя стаўкі, а гэта можа стаць шкодным для эканомікі. Таму празмерны рост, па ўсёй верагоднасці, будзе аператыўна абмяжоўвацца Нацыянальным банкам — інструментарый для гэтага ў рэгулятара ёсць.

— Чым абумоўлены бум на спажывецкае крэдытаванне і ці не пагражае гэта насельніцтву «пазыковай ямай»?  

А. Л .: — Асноўнай прычынай росту попыту насельніцтва на крэдытныя рэсурсы з'яўляюцца больш прывабныя стаўкі, якія па новых крэдытах істотна знізіліся. З улікам таго, што некалькі гадоў таму ў нас назіралася скарачэнне крэдытавання, рост гэтага паказчыка зараз з'яўляецца нармальным з'явай. У тым, што грамадзяне могуць аформіць крэдыты па прымальным кошце, нічога дрэннага няма.

У той жа час банкам, вядома, трэба працягваць строга ацэньваць плацежаздольнасць кліентаў. Варта таксама не забываць, што ў Беларусі на кожнага пазычальніка фармуецца крэдытная гісторыя. Банкі, перш чым даць пазыку, могуць паглядзець інфармацыю пра запазычанасць па бягучых крэдытах, а таксама аб пагашаных пазыках грамадзяніна і выпадках пратэрміноўкі плацяжоў. Такая сістэма дазваляе пазбегнуць выдачы крэдытаў нядобранадзейным кліентам і ацаніць максімальны памер пазыковых сродкаў, якія зможа пагашаць кліент зыходзячы з памеру даходу і іншых умоў.

Ж.К .: — Пазыковыя грошы моцна патаннелі, а атрымаць іх стала прасцей, бо рэгулятар зноў дазволіў банкам выдаваць крэдыты без даведак аб даходах. Акрамя таго, трэба ўлічыць, што беларусы з 2015 года бяднелі і не маглі сабе дазволіць буйных пакупак. А ў мінулым годзе рэальныя даходы насельніцтва нарэшце вярнуліся да росту. Крэдытаздольнасць людзей павялічылася, і пасля двух гадоў татальнай эканоміі многія адважыліся зрабіць буйную куплю ў крэдыт.

Не думаю, што людзі тым самым заганяюць сябе ў пазыковую яму. Беларусы заўсёды былі адказнымі крэдытаатрымальнікамі. Па апошніх дадзеных, доля праблемных крэдытаў фізічных асоб складае ўсяго паўпрацэнта (для параўнання: аналагічны паказчык для дзяржаўных і прыватных прадпрыемстваў — каля 5%). Нават у крызісныя гады насельніцтва добрасумленна плаціла па сваіх крэдытах. Гэта сведчыць аб тым, што беларусы ў большасці сваёй сур'ёзна ставяцца да пытання крэдытавання і не стануць узвальваць сабе на плечы непад'ёмную крэдытную ношу.

Вытворцы атрымліваюць магчымасць больш вырабляць, прадаўцы — больш прадаваць. У канчатковым выніку паскараецца эканамічны рост. А сярод негатыўных наступстваў крэдытнага буму можна адзначыць рост імпарту — беларусы актыўна купляюць у крэдыт не толькі беларускія, але і імпартныя тавары. У выніку пагаршаецца сальда знешняга гандлю, і на ўнутраным рынку можа ўзрасці попыт на замежную валюту. 

Аксана ЯНОЎСКАЯ