Пакуль дырэктар сямейнага інклюзіў-тэатра «і» заварвае для мяне свой любімы напой — каву, не губляю часу. Прашу Ірыну назваць тры словы, з якімі яна сябе асацыюе. «Пуанты, дзеці, — адказала практычна не раздумваючы. — А яшчэ сабака і чатыры каты — яны непадзельныя (смяецца).
На працягу ўсяго жыцця мяне пераследуюць кашмары. То сніцца, што я не змяшчаюся ў пачку, то заходжу перад спектаклем у грымёрку і бачу, што тасёмкі не прышытыя да пуантаў...
Мая мама — прыма-балерына. Яна выконвала першыя ролі, доўгі час выкладала ў харэаграфічным вучылішчы і толькі два гады таму пайшла на пенсію. Таму ўсё дзяцінства я прасядзела ў аркестравай яме. Памятаю, падчас рэпетыцый да мяне падыходзілі маміны калегі — такія зорныя, з апломбам. Казалі: «Ну што, дзетка, будзеш ты ў нас балерынай». А я адказвала: «Ды не, наогул у гэтай сталовай есці не хачу».
Калі мне было 10 гадоў, бацькі сказалі: «Ведаеш, мы ўжо не маладыя, таму хочам, каб ты атрымала прафесію, якая пачне карміць, як мага раней. Выбачай, але аддаём цябе ў харэаграфічнае вучылішча». Яны ведалі, што я марыла быць скульптарам.
Я скончыла харэаграфічнае вучылішча на выдатна. Не таму, што мела выключныя даныя, — у асноўным дзякуючы стараннасці і ўпартасці. Таго, што астатнім давалася лёгка, я дабівалася шматгадзіннымі трэніроўкамі. Проста не магла не апраўдаць чаканні бацькоў.
Калі я з'явілася на свет, маёй маме было 40 гадоў. Быць познім дзіцем вялікая адказнасць. Мама часта паўтарала: «Калі б я цябе не нарадзіла, мне б яшчэ і народную СССР далі». Яна на той час ужо мела званне народнай артысткі БССР. Ёй казалі: «Ты яшчэ годзік патанцуй». Але яна вырашыла нарадзіць. З самага дзяцінства я адчувала вялікую адказнасць, бо з-за мяне маме не дасталася высокае званне. Таму старалася радаваць бацькоў, з пяці гадоў ужо наразала салаты, прыбіралася ў кватэры...
Лічыцца, што пасля нараджэння дзіцяці практычна нерэальна вярнуцца на сцэну. Таму многім маміным вучаніцам па 38 гадоў, а яны яшчэ ні разу не нараджалі. На сцэне не адчуваеш, як хутка ляціць час. Калі траўмы вымушаюць раней часу пакінуць балет, для многіх гэта трагедыя, бо аказваецца, табе столькі гадоў, а дзіцяці яшчэ няма... Я з такім, на шчасце, не сутыкнулася. Паехала працаваць у Польшчу. А там іншы культ быў сярод танцоўшчыц, усе хадзілі з дзеткамі. Вось я і праніклася духам мацярынства. Ніколькі не шкадую, што раней пакінула балет і нарадзіла, бо невядома, як склаўся б мой лёс.
На стварэнне ўласнай творчай студыі мяне натхніў малодшы сын. У свой час аддала яго танцаваць у адну з мінскіх школ, дзе яму «завалілі зводы». Падрыхтоўка ступні, корпуса — усё гэта закладваецца ў першыя гады і павінна быць бездакорным. А калі класічнай харэаграфіі навучае педагог без чуцця ды падыходу да дзіцяці, гэта можа сапсаваць яму будучыню. У выніку я вырашыла ўзяць усё ў свае рукі. Падабрала спецыялістаў, у прафесіяналізме якіх не сумняваюся. Так з'явілася творчая студыя Ірыны Пушкаровай. Вырашылі навучаць дзяцей комплексна: харэаграфіі, вакалу, граць на музычных інструментах. Дзякуй богу, нікога не сапсавалі.
У сваю студыю я прымала ў тым ліку і дзяцей з асаблівасцямі. Яны займаліся разам з асноўнай групай. Аднойчы мне патэлефанавала Таццяна Якаўлева, якая ўзначальвае арганізацыю «Дзеці. Аўтызм. Бацькі», і прапанавала: «А давайце створым інклюзіў-тэатр. Гэта дапаможа дзецям». Ад такой прапановы немагчыма адмовіцца. З маіх калег ніхто не сумняваўся. А потым, калі ты бачыш, што тэатр сапраўды дапамагае... Гэта натхняе.
Калі на вуліцы хтосьці крыкне «мама», заўсёды азіраюся. У мяне, відаць, моцны мацярынскі інстынкт. Гэта такое вялікае шчасце, што я зараз увесь час працую з дзецьмі. Тэатр для мяне не работа. Гэта жыццё. Вялізны дзякуй мужу за разуменне. Гатаваць ён, праўда, так і не навучыўся. Калі ў мяне пачынаецца перыяд прэм'ер спектакляў, ён закупляе пельмені і складвае свой стратэгічны запас у маразілку (смяецца). Зараз падрос старэйшы сын, дзякуй богу, ён цудоўна гатуе. Нядаўна тэлефануе: «Мамачка, ты ў колькі будзеш?» — «Ну, гадзіне а 10-й вечара, можа, а 11-й». — «Не перажывай, я сям'ю пакармлю».
Мой муж не звязаны з тэатрам. Але ў яго надзвычай «іксатыя» ногі — у балеце такія лічацца асабліва прыгожымі. У нас ёсць невялікае лецішча ў садаводчым таварыстве для тэатралаў. Дык напачатку ўсе мне праходу не давалі: «Вой, Іра, не магу прыгадаць, на якой сцэне бачыла твайго мужа. Скажы, дзе танцаваў?» І ніхто не можа паверыць, што ён не танцуе.
Мой малодшы сын заняты ў інклюзіў-тэатры на ўсю катушку. Ён і танцуе, і спявае... Яму магу цалкам даверыцца. Сказаць, напрыклад: «Ты выводзіш з той кулісы Максіма ці Кастуся...» І ведаю, што не падвядзе.
Ганаруся сваім старэйшым сынам. Ён працуе цьютарам — суправаджае дзіця з аўтызмам — у школе, а таксама дапамагае мне ў тэатры. Гэта штодзённая вельмі складаная работа, але ён спраўляецца. Гляджу, піша кожны дзень: «Максім сёння паглядзеў так, зрабіў тое...» Гэта, відаць, яго прызванне. Я вельмі паважаю выбар сына.
Ніколі не прымушала сваіх дзяцей чымсьці займацца. Цалкам магчыма, што я да гэтага вельмі мякка падыходжу. У старэйшага сына абсалютны слых, яго ў свой час нават адбіралі на скрыпку ў музычную школу, але ён не захацеў. Зараз жыць без музыкі не можа, увесь час ходзіць у навушніках. Нядаўна сказаў: «Мама, чаму ты мяне не прымусіла хадзіць у музыкалку?» Зараз разумею, што трэба было настаяць, бачачы яго яркі талент.
Цярпець не магу хадзіць па крамах, ды і часу на гэта шкада. У мяне ёсць сяброўка дзяцінства. Яна даўно ўжо жыве ў Швецыі. Перад сваім прыездам штораз тэлефануе і кажа: «Іра, прызнавайся, табе там зноў няма чаго насіць? Не перажывай, я хутка прыеду і ўсё прывязу». Аня ведае мой памер, клапоціцца пра мяне, як мамка, хоць мы аднагодкі з ёй.
Усё жыццё прыцягваю да сябе параненых ці бяздомных жывёл і птушак. Усе людзі як людзі: выйшлі ў двор і гуляюць сабе спакойна. А я знайшла варанянё. Яго трэба выхадзіць. Сабака — адзіны, каго я купіла свядома, бо я сабачніца. Коцікі ж прыходзяць самі. Праз наш дом ужо прайшло 17 вусатых знаходак. Усіх міленькіх разабралі, у нас дома засталіся чатыры — самыя непрывабныя, тыя, якіх нікуды не прыстроілі. Сярод іх — аднавокі кот, ён наогул не бачыць. Мае сябры, калі прыходзяць, кажуць: «Іра, ты б яму павязку якую надзела, бо страшна глядзець». Сям'я ўжо змірылася з гэтым, але дзеці часта паўтараюць: «Мама, дзякуй табе вялікі, у нас ніколі не будзе сваіх жывёл».
У нашым інклюзіўным тэатры 76 акцёраў. Сярод іх — 26 з аўтызмам. Мы не дзелім дзяцей на асаблівых і звычайных. Бачым у першую чаргу не дыягназ, а чалавека і яго талент. А ён, гэта я ведаю дакладна, раскрываецца толькі ў атмасферы любові і даверу.
Некаторыя бацькі, даведаўшыся, што ў тэатры будуць незвычайныя акцёры, забралі сваіх здаровых дзетак. Сышло працэнтаў 30. Потым многія з іх вярнуліся. Убачылі, наколькі дзеці з аўтызмам таленавітыя.
Улада даўно марыла стаць актрысай. Малявала гэта. Прыйшла яна да нас не ў пяць, не ў 10, а ў 13 гадоў. Зусім не размаўляла, павольна, нязграбна хадзіла. Заходзіла ў рэпетыцыйную залу і ўжо праз хвіліну пачынала гучна крычаць, закрывала вушы і ўцякала. Пра яе ўсе казалі: «Іра, цудаў не бывае». Вы б бачылі, як іншыя дзеці хацелі, каб Улада сказала хоць адно слова, правакавалі на занятках. Міша кожнае практыкаванне ёй казаў: «Гавары, гавары!» Калі я першы раз пачула, што Улада на сцэне вымаўляе скорагаворкі, вырашыла, што я самы шчаслівы чалавек. Зараз яна разам з астатнімі ўдзельнічае ў рэпетыцыях, робіць харэаграфічныя элементы. Калі шчыра, я здзіўляюся такому прагрэсу за вельмі кароткі перыяд. Дзеці насамрэч здольныя на большае, чым мы думаем.
Я свой тэлефон ніколі не адключаю, у любы час дня і ночы адказваю на званкі. Бо ведаю, што гэта вельмі важна.
Нярэдка бацькі дзетак з аўтызмам разлічваюць на імгненны вынік. Прывяла мама свайго сына на рэпетыцыю, той дзесяць хвілін пазаймаўся, а ўвесь астатні час прасядзеў у куце. Гэта нармальна. Дзесяць хвілін для пачатку — гэта ўжо вельмі добра. Наступны раз будзе дзесяць з паловай. Але мама здалася і перастала прыводзіць дзіця.
Вельмі цяжка пераношу такія рэчы, калі бацькі не далі магчымасці дапамагчы дзіцяці. Разумею, што тут я ўжо нічога не магу зрабіць, гэтыя дзверы зачыненыя і туды другі раз ужо не пагрукаеш.
Раней думала, што паспяховы чалавек — гэта той, у якога, умоўна кажучы, ёсць шыкоўная кватэра, машына. Зараз разумею, што мы, людзі, прыйшлі ў гэты свет зусім для іншага. А ад стэрэатыпаў трэба пазбаўляцца. Мы тады будзем значна больш шчаслівыя.
Рэпетыцыя. У мікрафоны спяваюць толькі тыя дзеці, якія займаюцца вакалам. Стаю за кулісамі і чую: нешта не тое. Разумею, што Міша, у якога цудоўны голас, даў свой мікрафон Кірылу, які ў жыцці ніколі ў прынцыпе не спяваў. Спачатку хацела пасварыцца. А пасля думаю: «Якое пасварыцца? Гэта ж так важна. Гэта ж зусім іншыя людзі растуць».
Асаблівае дзіця можна ўбачыць, калі гэта сіндром Даўна ці ДЦП. Аўтызм не бачны. Ідзе па вуліцы прыгожае дзіця. Калі яно паводзіць сябе неяк не так, зусім не абавязкова, што бацькі яго разбалавалі. Некаторыя падыходзяць і робяць заўвагу маме ці кажуць свайму малому: «Паглядзі, як дрэнна сябе паводзіць той хлопчык». Крыху больш уважлівымі трэба быць. Цалкам магчыма, што трэба проста прайсці міма, не звяртаючы ўвагі, ці дапамагчы.
У нас побач з лецішчам ёсць лагер, дзе адпачываюць дзеці з асаблівасцямі развіцця. Калі яны прыходзяць на пляж, многія рэагуюць вельмі дрэнна, адварочваюцца. Дзіця ідзе ў ваду па коўзкіх прыступках, і ніхто не ўстае дапамагчы. Некаторыя выключна таму, што не ведаюць, як гэта зрабіць. Я бачу, што ў гэтага хлопчыка аўтызм. Устаю (але не набліжаюся, каб не было панікі) і з добразычлівым тварам коратка пытаюся: «Дапамагчы?» (Хуткае маўленне дзеці з аўтызмам могуць успрыняць як болевы шум). Калі бачу ківок галавы, значыць маю права падысці бліжэй.
У наступным годзе плануем зняць фільм з удзелам нашых артыстаў. Яны будуць расказваць, што павінны ведаць людзі пра асаблівых дзяцей. Думаю, гэта будзе карысны фільм.
Люблю, калі мяне хваляць. З дзяцінства так: калі сварацца — рукі апускаюцца. Таму мяне трэба хваліць. Калі сказаць, што я малайчына, крылы вырастаюць, і я ў блін разаб'юся, каб было яшчэ лепш.
Самая вялікая пахвала нават не тады, калі гледачы не бачаць, дзе на сцэне дзеці з асаблівасцямі. А калі бацькі пасля чарговага спектакля прыводзяць да нас сваіх здаровых дзетак і кажуць: «Мы хочам у ваш тэатр».
Вельмі хочацца ўжо мець сваё вялікае памяшканне. Каб акцёры з аўтызмам, якіх не ўзялі ў школу, маглі прыйсці зранку і застацца ў нас на ўвесь дзень. Для іх на сёння гэта адзіная магчымасць сацыялізацыі. Мару, каб наш інклюзіў-тэатр ставіў вельмі цікавыя спектаклі і стаў вядомы на ўвесь свет.
Бліц-апытанка
— Праектамі для асаблівых дзетак займаюцца пераважна іх ініцыятыўныя бацькі. Але інклюзіў-тэатр не той выпадак: у вас, наколькі я ведаю, здаровыя сыны.
— Дзякуй богу. І гэта вялікі плюс у такой справе. Калі бацькі прыходзяць і робяць штосьці ад болю, гэта адно бачанне. Хочацца, каб нас, тых, хто штосьці робіць для дзетак з аўтызмам проста з жадання дапамагчы, станавілася больш.
— Вашае месца сілы?
— Лес.
— Што для вас грошы?
— Магчымасці. Калі б у мяне з'явілася шмат грошай, у тэатра былі б іншыя памяшканні, іншыя касцюмы. Дзяцей бы вывезлі за мяжу на гастролі. Яны павінны выступаць на розных сцэнах. З-за таго, што з фінансамі ўсё няпроста, мы не змаглі мінулым летам з'ездзіць у Італію. І ў Галандыю мне давялося ехаць адной, без дзяцей, з відэапрэзентацыяй.
— Самы шчаслівы дзень у вашым жыцці?
— Іх шмат. Як для маці — дні нараджэння дзяцей. Як для кіраўніка тэатра — поспехі акцёраў. Хтосьці не гаварыў і загаварыў ці нейкі новы рух асвоіў... Гэта вялікае шчасце. У такія моманты я разумею, дзеля чаго жыву.
— Калі вы апошні раз плакалі?
— Апошнім часам пастаянна плачу, калі расказваю пра дзяцей. Калі з імі працуеш штодзень, гэта значна прасцей. А гаварыць пра поспехі дзяцей, калі іх не бачыш, цяжка. Адразу ж ком у горле ды слёзы на вачах. Вядома, слёзы радасці.
— Самае вялікае ваша дасягненне?
— Самае вялікае, напэўна, наперадзе.
Надзея ДРЫНДРОЖЫК
Фота Сяргея НІКАНОВІЧА
Мерапрыемства праводзіцца на добраахвотнай аснове.
Колькі ж каштуе гэты важны кампанент здаровага рацыёну зараз?
Не выявіць ні секунды абыякавасці.
