Стары горад і мястэчка перадаюць нам усім прывітанні. «Як?» — спытаеце вы. Праз паштоўкі і здымкі мінулых часоў. Праз фотаальбомы, прысвечаныя розным перыядам гісторыі. Праз зборы архіўных дакументаў, што хаваюць колішнія дух і атмасферу.
Мінск таксама часам прыемна здзіўляе тым, што нагадвае машыну часу. Неяк мне даводзілася з вышыні апошніх паверхаў глядзець на Нацыянальную акадэмію навук, праспект Незалежнасці і кінатэатр «Кастрычнік». Гэта аб'екты савецкай архітэктуры, размешчаныя зусім побач адзін з адным. Атрымліваецца абсалютна цэльная кампазіцыя. Нічога чужароднага ў ёй няма. Яна настолькі гарманічная ў сваім адзінстве, што падалося, быццам я сапраўды трапіла ў старую паштоўку. Быццам перанеслася на 50—80 гадоў назад — у той час, калі яны былі пабудаваныя. У велічных пабудовах зафіксавана гісторыя. Яе непарушны, маналітны мур.
Зусім іншую, своеасаблівую гісторыю памятаюць дрэвы, якія растуць у нашых дварах. І я б зусім не называла іх доўгажыхарамі — хутчэй даўнімі, надзейнымі суседзямі. Аднак часам даводзіцца назіраць, як яны па зусім незразумелых прычынах знікаюць са сваіх звыклых месцаў.
Неяк доўгі час даводзілася хадзіць міма двух дрэў-прыгажуноў, якія раслі ля шумнага праспекта. Яны ўдала ўпісваліся ў досыць аднастайны пейзаж, дадавалі яму свежасці і яркіх фарбаў. Але супрацоўнікі службы вырашылі ўнесці сваю «разыначку» ў навакольны краявід. Адной раніцай прыйшлі людзі ў працоўнай вопратцы і спілавалі два дрэвы. Праўда, на гэтым гісторыя не скончылася.
Паколькі я кожны дзень хадзіла той дарогай, то назірала за далейшым развіццём падзей. І ў мяне склалася ўражанне, што работнікі ЖЭСа шкадуюць аб сваім учынку — і імкнуцца схаваць яго. Яшчэ адной раніцай група мужчын — і ў касцюмах, і ў працоўнай форме — спрабавалі зацягнуць на месцы спілаў велізарныя бетонныя клумбы. Прыехала маленькая новенькая машына-пад'ёмнік — па яе ідэальным стане можна было меркаваць, толькі што набытая, — і на ёй спрабавалі перавезці велізарную клумбу. Аднак падчапіць апошнюю з дапамогай такой прылады так і не ўдалося. Клумбу абвязвалі вяроўкамі і цягнулі ўсе разам — гэта таксама не надта дапамагло. Натуральна, назіраць за імі бясконца я не стала. Але на наступны дзень заўважыла, што клумбы ўсё-такі ўсталяваныя на месцы спілаў дрэў. Хоць бы тое прыемна, што пасля столькіх высілкаў мужчыны свайго дамагліся!
Яшчэ праз колькі часу клумбы аздобілі кветкамі, а невялічкія кавалачкі зямлі, што заставаліся вакол іх, старанна ўскапалі і засеялі травой. Прайшоў тыдзень ці два — і побач з бетоннымі кветнікамі з'явілася і некалькі навясных, шмат'ярусных. Мінула пару наступных тыдняў — і вакол з'явіліся прыгожыя бліскучыя парэнчы — акурат такія ж знаходзяцца непадалёк. Усё стала выглядаць быццам ідэальна. І ўжо ніхто не здагадаўся б, што калісьці на гэтых месцах раслі два дрэвы... Памяць жыве толькі на маіх фотаздымках і на нейчых паштоўках, акуратна зробленых у гэтым прыгожым месцы сталіцы.
Цікава, што ж насамрэч адбылося? Можа быць, гэта проста разыгралася мая фантазія, дамалёўваючы гісторыю спілаваных дрэў? Ці сапраўды супрацоўнікі камунальных службаў спалохаліся, зразумелі, што не варта проста так пілаваць дрэвы, і паспрабавалі схаваць зробленае? На наступную раніцу пасля гэтага спілу ў прэсе пачалі цытаваць словы кіраўніка краіны аб тым, што нельга знішчаць зялёныя насаджэнні. «Не ты садзіў гэтыя дрэвы — не табе іх спілоўваць. Паспрабуй вырасціць новае!» — гэтыя сказы сталі амаль крылатымі. Аднак зробленага ўжо не вернеш.
Два дрэвы — не такая і вялікая страта. Хоць і гэта важны акцэнт, ён быў ключавым у стварэнні зялёнага ландшафту. А што рабіць, калі паспяшаліся і высеклі цэлы парк, кіруючыся нейкімі быццам бы лепшымі мэтамі? Замаскіраваць спілы і ўсе іх зрабіць суцэльнай вялікай клумбай будзе ўжо складана. А што, калі былі знесены будынкі мінулых эпох, сапраўды прыгожыя і вартыя таго, каб застацца?.. Дзякуй богу, удалося адстаяць сталічны раён Асмалоўку. Аднак пасёлак Трактарнага завода ўжо панёс істотныя страты. Прычым адметныя будынкі зносілі проста так — «бо пустую пляцоўку больш ахвотна набудзе інвестар». Што рабіць на іх месцы, калі стане зразумелым: знеслі памылкова. Закатаць асфальтам тэрыторыю (гэта таксама немалыя грошы)? Аддаць хоць каму-небудзь і сказаць: «Зрабіце там хоць што-небудзь»?
Два спілаваныя дрэвы былі вартыя таго, каб пра іх напісаць, таму што адказнасць пачынаецца з невялікага. З аднаго кусціка, пасаджанага ў двары каля дома. І з нейчага кветніка, вытаптанага коламі машыны. З таго, каб кожны год садзіць маленькія дрэўцы на пустцы ў Каменнай Горцы. І з таго, каб дазваляць сваім дзецям іх штогод ламаць, каб быццам незнарок чапляць. Адказнасць палягае ў тым, каб знайсці спосаб і законныя абгрунтаванні, каб захаваць будынак з доўгай гісторыяй (хоць ён табе і не належыць). І ў тым, каб у адзін момант скарыстацца сваім правам на рашэнне, а не на ўласнасць — і аддаць распараджэнне аб яго зносе. Ці не?...
Ніна ШЧАРБАЧЭВІЧ
А разам з імі навучанне, сацпакет і нават жыллё.
Беларусь — адзін з сусветных лідараў у галіне здабычы і глыбокай перапрацоўкі торфу.
«Мы зацікаўлены, каб да нас прыязджалі».
