Памяць сэрца

Я як адчувала гэту бяду, калі перад сёлетнім вечарам сустрэчы напісала: «Пакуль на зямлі стаіць твая школа, да таго часу ты адчуваеш сябе вучнем»... Усё скончылася. Наша старая школа згарэла ў ноч з нядзелі на панядзелак. Пыхнула свечкай на высокай гары, адляцела з іскрамі да неба. Школы ў нас — ва ўсіх маіх землякоў, што атрымлівалі сярэднюю адукацыю ад пасля вайны да пачатку 90-х, цяпер няма. Мы — усе пакаленні: і зусім ужо старыя, і маладзейшыя — сталі ў тую лістападаўскую ноч абсалютна і назаўсёды дарослымі.

Здавалася б, усяго толькі стары будынак. І плакаць па ім няёмка — ёсць у жыцці значна большыя страты, не чалавек жа блізкі памёр. Чаму ж тады апошнія дні ўсе тэлефонныя размовы з людзьмі, якіх гэта навіна таксама асабіста датычыць — а гэта і сваякі, і аднакласнікі, і суседзі, — пранізаныя невыказаным жалем, чаму так цяжка ўздыхаем у трубку, чаму надоўга замаўкаем, бы стараючыся ўспомніць нешта вельмі важнае ці падабраць патрэбныя словы, а не атрымліваецца?

Можа, таму што кожнаму з нас часта сніцца дзяцінства — не нафантазіраванае, а тое, якое насамрэч было, і пацвярджэннем гэтай сапраўднасці якраз і паўстае заўсёды гэты драўляны будынак на высокай гары каля касцёла, пафарбаваны то ў строгі цёмна-зялёны, то ў легкадумны блакітны колер. Ты ідзеш або бяжыш па яго вузкіх цемнаватых і заўсёды прахалодных калідорах, зазіраеш у класы з пафарбаванымі ў серабрысты колер грубкамі, адчуваеш, як пахне ў кабінеце хіміі, а як — у бібліятэцы, прыцішваеш крокі каля настаўніцкай, употай з асцярогай зазіраеш у ваенны кабінет — там заўжды вучацца старшакласнікі. Або зімой на перапынку выбягаеш са школы на вуліцу і нясешся з крутой абледзянелай і раскоўзанай гары — на нагах, на санках, на прыхопленай з сабой кніжцы ў цыратовай вокладцы — уніз, да рэчкі на шалёнай хуткасці, і толькі сівер свішча ў вушах і апякае шчокі. Ці проста задыхаешся ў сне ад даўкага водару чаромхі, якую, нарваўшы на той жа гары цэлы ахапак, валачэш у клас проста праз расчыненае акно...

Школа наша, калі меркаваць па сучасных стандартах, была для навучання прыстасаваная вельмі ўмоўна. Яна была пабудаваная да вайны, яшчэ «за польскім часам» як дом для ксяндза (касцёл зусім побач). Пасля вайны касцёл перастаў быць храмам (былі ў ім то збожжасховішча, то спартзала, то клуб), а ксяндзоўскі дом аднойчы і на дзесяцігоддзі зрабіўся школай. Усе выгоды былі на вуліцы, майстэрня і сталовая — у асобных будынках. Ацяпленне было пячное, кацельня з паравым з'явілася ў 70-х. Месца не хапала (цяпер нават складана ўявіць, што ў вясковай школе на адной паралелі вучылася па некалькі класаў), займаліся ў дзве змены. Некаторыя класы былі прахадныя, геаграфічныя і гістарычныя карты захоўваліся ў шафе на калідоры. Але менавіта ў гэтай цеснаце і было нешта цёплае, утульнае, сямейнае. І з гэтай звычайнай вясковай школкі выпускнікі паступалі ў ВНУ, прычым у самыя прэстыжныя — і ў «наргас», і ў «ін'яз», і ў БДУ (і на матэматыку, і на фізіку, і на філалогію), — без ніякіх рэпетытараў. Можа, таму, што гэта сямейная атмасфера не дазваляла нікому халтурыць — ні вучням, ні настаўнікам?

У 1990-м мы перасяліліся ў новы будынак — з прасторнымі класамі, майстэрняй, спартыўнай залай і нават цірам у сутарэнні. Апошнія паўтара года давучваліся ўжо там — у ружовым цагляным будынку з белай акантоўкай, які стаіць у нізіне на ўскраіне вёскі і здалёк вока не прыцягвае, бо асабліва ніадкуль не відаць. Старая школа ў той постсавецкай неразбярысе некалькі разоў мяняла гаспадароў, але заставалася непарушна стаяць на высокай гары, нібы падміргваючы здалёк сваімі шматлікімі вокнамі, — сведка і саўдзельніца ўсіх тваіх вучнёўскіх перамог і падзенняў, усіх тваіх першых чалавечых учынкаў — добрых і не вельмі...

Я з таго часу, як школа перастала быць школай, ні разу ў яе не заходзіла, нават не спрабавала трапіць туды. Бо разумела, што там ужо ўсё па-іншаму, а хацелася думаць, што там — як было заўсёды. Што варта толькі зайсці на высокі ганак у зацені старых клёнаў — і пацягне прахалодай з калідора каля настаўніцкай, адкуль на перапынку чуваць галасы і смех, і будзе вісець на сцяне наша насценгазета, і будуць прыадчыненыя дзверы ў бібліятэцы, і адтуль будзе прасочвацца таямнічы водар паперы і друкарскай фарбы...

Пакуль стаялі на зямлі гэтыя старыя сцены — верылася: так яно і ёсць. Трэба толькі збочыць у двор, прайсціся па старой алеі... Цяпер сцен не засталося — тыя, хто бачыў, казалі, што згарэла амаль усё, нягледзячы на намаганні пажарных. Мясцовай уладзе давядзецца вясной думаць, што рабіць на той гары, якая відаць адусюль, — не пакідаць жа на ёй папялішча. Магчыма, там з'явіцца новы сучасны будынак, а можа, пасадзяць дрэвы...

Але ва ўспамінах і ў снах некалькіх соцень людзей — розных узростаў, лёсаў, прафесій, раскіданых па ўсім былым Саюзе — на тым месцы застанецца старая драўляная школа. Будынкі — яны як людзі: не сыходзяць у небыццё, пакуль жывуць тыя, у каго яны ў памяці і ў сэрцы.

Алена ЛЯЎКОВІЧ