«Часта чую выраз «вскрытие покажет», і ў рускай мове ён мяне зусім не бянтэжыць, — піша спадарыня Марыя Хмара, — а вось у беларускай... Ці правільна казаць, што «пакажа ўскрыццё»?
І яшчэ дзве просьбы з таго ж канверта: растлумачыць, чым адрозніваецца «косць» ад «косткі» і што азначае бабуліна «дзень ада дня»?
Як заўжды, на моўныя пытанні чытачоў адказваюць стыльрэдактары «Звязды» Алесь Саламевіч і Леў Глушыцкі.
1. Тое, што па-руску называецца вскрытие (у медыцынскім сэнсе), у беларускай літаратурнай мове і мела, і мае назву анатамаванне (ад дзеяслова анатамаваць). Менавіта гэтыя словы мы і раілі б да выкарыстання. Што да згаданага чытачкай ускрыцця, то яно з'явілася пад уплывам рускай мовы і, на жаль, нават «прапісалася» ў некаторых слоўніках.
2. Словы косць і костка маюць у нашай мове роўныя правы. Але трэба ведаць і пра адрозненні. У анатоміі прыняты тэрмін косць. Таму, пішучы альбо разважаючы на медыцынскую тэматыку, трэба выкарыстоўваць гэтае слова. Адрознае ад яго костка выкарыстоўваецца ў выпадках, якія не патрабуюць трымацца тэрміналогіі альбо калі гаворка ідзе не пра чалавечыя косці. Прыгадаем, напрыклад, Купалаву «Паўлінку»: Дык чаго ж ты, тудэма-сюдэма, несвянцоная костка, рассеўся, як у сваёй хаце!
Тут варта яшчэ звярнуць увагу на ўстойлівыя выразы. Напрыклад, слановая косць (а не костка), скура ды косці (а не косткі), але: як костка ў горле (а не косць).
3. Слова дзень у нашай мове ўжываецца ў шматлікіх выразах. Многія з іх падобныя да рускіх адпаведнікаў: дзень за днём і дзень ада дня (з кожным днём, паступова), з дня на дзень ('у самы бліжэйшы час') і г. д. Але ёсць і цікавыя выпадкі, калі ў дзвюх мовах могуць выкарыстоўвацца адрозныя варыянты:
У абарону слоў
У Навагоддзе ў сувязі са шматлікімі святамі не раз гаварылася і пісалася пра адпраўленне і ўручэнне паштовак. Тэма як быццам добра вядомая, і ўсе словы, якія мы выкарыстоўваем, здавалася б, прывычныя. Але адно з іх апошнімі гадамі ўсё ж крыўдзяць: канверт, які доўгія дзесяцігоддзі служыў нам верай і праўдай, сёння часцяком замяняюць варыянтам капэрта, хоць рабіць гэта наўрад ці варта, бо канверт (у тагачасным напісанні канвэрт) фіксаваўся яшчэ ў дарэформенных (да 1933 года) слоўніках. Ёсць гэта слова і ў творах класікаў нашай літаратуры. Таму карыстаймася ім без сумненняў!
Фіналістка праекта «Акадэмія талентаў» на АНТ — пра творчасць і жыццё.
Амаль тысяча дзвесце чалавек сабраліся, каб вырашаць найважнейшыя пытанні развіцця краіны.
Аляксандр Курэц – самы малады народны выбраннік у сваім сельсавеце і адзіны дэпутат сярод сваіх калег па службе.