Яшчэ ў 20-я гады ХХ стагоддзя заснавальнік біядынамічнага земляробства Рудольф Штайнер казаў, што забруджванне наваколля хімічнымі рэчывамі нясе цяжкія наступствы для будучых пакаленняў і біяразнастайнасці. Сёння ж ідэі роданачальнікаў арганічнага руху — неад'емная частка нацыянальнага заканадаўства ў многіх краінах свету, у тым ліку і ў Беларусі.
Фота Анатоля КЛЕШЧУКА
У лістападзе мінулага года ў Беларусі быў прыняты закон «Аб вытворчасці і звароце арганічнай прадукцыі». Яго палажэнні ўступяць у сілу ў сярэдзіне цяперашняй восені. І пакуль урад працуе над стварэннем неабходных нарматыўных дакументаў для рэалізацыі прынятага заканадаўства, спецыялісты абмяркоўваюць перспектывы развіцця арганічнага земляробства ў нашай краіне.
Пытанне не такое простае, як здаецца на першы погляд. З аднаго боку раскручаны брэнд і попыт на арганічную прадукцыю, які расце, дае ёй адназначную перавагу не толькі на нашым айчынным рынку, але і за мяжой. Па дадзеных Міністэрства сельскай гаспадаркі і харчавання, Беларусь можа атрымліваць дадаткова каля 1 мільёна долараў ад экспарту такіх прадуктаў харчавання.
Іншы бок пытання — якія рызыкі неабходна ўлічыць беларускім вытворцам, пераходзячы на рэйкі арганічнай вытворчасці?
Сусветная практыка
На сусветным рынку вытворчасць арганічных прадуктаў харчавання займае каля 10% ад агульнага аб'ёму вытворчасці сельскагаспадарчай прадукцыі. Штогод павялічваюцца плошчы, на якіх вырабляюцца экалагічна чыстыя прадукты харчавання. Зараз гэта 47 мільёнаў гектараў, большая частка іх знаходзіцца ў цёплых краінах — Аўстраліі (30%) і Аргентыне (12%).
Аб'ём рэалізацыі арганічнай прадукцыі на сусветным рынку цяпер перавышае 100 мільярдаў долараў. У 2004 годзе быў створаны «Еўрапейскі план дзеянняў па арганічным харчаванні і арганічным земляробстве», які стаў ключавым інструментам еўрапейскай палітыкі ў галіне арганічнай сельскай гаспадаркі. Але, нягледзячы на рост аб'ёмаў вытворчасці арганічнай прадукцыі ў краінах Заходняй Еўропы, яе доля ў агульным аб'ёме продажаў прадуктаў харчавання складае ўсяго толькі ад 1 да 10 адсоткаў.
Ні для каго не сакрэт, што арганічная вытворчасць досыць працаёмкая і выдаткоўная. Напрыклад, толькі для таго, каб прывесці ў адпаведнасць з міжнароднымі патрабаваннямі 1 гектар зямлі для вытворчасці арганічнай прадукцыі жывёлагадоўлі, патрабуецца на працягу трох-пяці гадоў выдаткаваць як мінімум каля 900 еўра. А калі ўлічыць усе рызыкі, звязаныя з неўраджаем, і працаёмкасць працэсаў вырошчвання, то становіцца зразумелым, чаму заходнееўрапейскія фермеры, нягледзячы на попыт, які расце, ідуць на вытворчасць такой прадукцыі, старанна ўзважыўшы ўсе "за" і "супраць".
Што маем у Беларусі?
У Нацыянальнай стратэгіі ўстойлівага сацыяльна-эканамічнага развіцця Беларусі на перыяд да 2030 года ў якасці аднаго з прыярытэтаў вытворчасці АПК прадугледжаны рост долі зямель для вытворчасці арганічнай прадукцыі ў агульнай плошчы сельскагаспадарчых угоддзяў да 3-4%. Развіццё вытворчасці арганічнай прадукцыі прадугледжана і Праграмай сацыяльна-эканамічнага развіцця Рэспублікі Беларусь на 2016-2020 гады. Пра гэта ідзе гаворка і ў Дактрыне нацыянальнай харчовай бяспекі Беларусі да 2030 года.
Закон «Аб вытворчасці і звароце арганічнай прадукцыі» адкрые новыя магчымасці для развіцця гэтага напрамку ў нашай краіне.
На думку старшыні Пастаяннай камісіі Савета Рэспублікі па рэгіянальнай палітыцы і мясцовым самакіраванні Аляксандра Папкова, прыняцце закона своечасова і неабходна.
— Мы адказваем на запыт насельніцтва і даем магчымасць аграрыям вырабляць прадукцыю, якая будзе запатрабавана як на айчынным рынку, так і за межамі Беларусі. Пакуль гэтай справай могуць займацца невялікія сельгаспрадпрыемствы і фермерскія гаспадаркі. Для глабальнага пераходу АПК на вытворчасць арганічнай прадукцыі неабходны пэўны прамежак часу і рэалізацыя сістэмы мер. У першую чаргу патрабуецца прыцягнуць інвестыцыі ў мадэрнізацыю вытворчасці, у механізаванне працоўных працэсаў, у збудаванні па захоўванні і перапрацоўцы арганічных угнаенняў і гэтак далей. Важны напрамак — падрыхтоўка кадраў: без высокакваліфікаваных спецыялістаў рэалізаваць пастаўленыя задачы будзе немагчыма.
Па словах Аляксандра Папкова, неабходна ўлічваць і асаблівасці вытворчасці такой прадукцыі на тэрыторыі Беларусі, прымаючы да увагі фактары, якія ўплываюць на фарміраванне ўраджаю: тэмпературу паветра, ападкі, магутнасць сонечнай радыяцыі. Напрыклад, аналіз параметраў асноўных метэафактараў па геаграфічнай шыраце сталіц Беларусі, Германіі, Францыі і Польшчы паказвае, што перыяд вегетацыі ў гэтых краінах на два месяцы больш, а тэмпература паветра на 10 градусаў вышэй.
Да таго ж, на нашых дзярнова-падзолістых глебах вельмі нізкі ўзровень натуральнай урадлівасці: 23% глебаў з нізкім утрыманнем фосфару, 31% — з нізкім утрыманнем калія, 11% глебаў — з нізкім утрыманнем гумусу. Гэтыя і іншыя прыродна-кліматычныя ўмовы аказваюць вырашальны ўплыў на ўраджай.
У той жа час прыняцце закона «Аб вытворчасці і звароце арганічнай прадукцыі» будзе садзейнічаць занятасці сельскага насельніцтва па вытворчасці экалагічна чыстых прадуктаў харчавання, у тым ліку і па стварэнні фермерскіх гаспадарак.
Арганічная сельская гаспадарка, безумоўна, новая і досыць перспектыўная рынкавая ніша для беларускіх вытворцаў. Зараз у нас сертыфікавана каля 1,5 тысячы гектараў сельскагаспадарчых земляў. Вытворчасцю арганічных прадуктаў займаюцца больш за 20 айчынных суб'ектаў гаспадарання, уключаючы фермерскія і асабістыя падсобныя гаспадаркі.
Што ж датычыцца наяўнасці попыту насельніцтва на арганічную прадукцыю, то аналіз сацыялагічнага апытання, праведзенага рабочай групай грамадскага аб'яднання «Экадом», паказаў, што 95% жыхароў буйных гарадоў нашай краіны хацелі б яе купляць, пры гэтым больш за 71% апытаных гатовыя плаціць за яе на 20% даражэй, чым за звычайныя прадукты харчавання.
Што прадугледжвае прыняты закон?
Цяпер у адпаведнасці з законам «Аб вытворчасці і звароце арганічнай прадукцыі» на прадукты харчавання, якія прайшлі сертыфікацыю, будзе наносіцца знак «Арганічны прадукт». Парадак яго нанясення будзе вызначацца Дзяржаўным камітэтам па стандартызацыі Республікі Беларусь. Знак «Арганічны прадукт» на тэрыторыі Беларусі будзе выкарыстоўвацца толькі пры выкананні патрабаванняў адпаведных артыкулаў прынятага закона.
Вытворчасць арганічнай прадукцыі мяркуе адмову ад выкарыстання сінтэтычных мінеральных угнаенняў, хімічна сінтэзаваных пестыцыдаў, сінтэтычных гармонаў і рэгулятараў росту. Дапускаецца выкарыстанне прэпаратаў, вырабленых з раслін і біядынамічных прэпаратаў. Угнаенне і аднаўленне ўрадлівасці глебы ажыццяўляецца шляхам выкарыстання арганічных угнаенняў, сяўбазвароту, зялёных угнаенняў.
Законам вызначана, што фінансаванне вытворчасці і зварота арганічнай прадукцыі можа ажыццяўляцца за кошт сродкаў вытворцаў арганічнай прадукцыі, а таксама за кошт сродкаў рэспубліканскага і мясцовых бюджэтаў у рамках выканання дзяржаўных праграм, у тым ліку тых, што змяшчаюць падпраграмы ў галіне вытворчасці і зварота арганічнай прадукцыі і іншых крыніц, не забароненых заканадаўствам.
Міністэрства сельскай гаспадаркі і харчавання Рэспублікі Беларусь у сапраўдны момант удакладняе пералік кармавых дабавак мінеральнага паходжання, мікраэлементаў, тэхналагічных кармавых дабавак, дазволеных для кармлення жывёл пры вытворчасці арганічнай прадукцыі. Таксама прыводзіцца ў адпаведнасць пералік дазволеных да ўжывання пры вытворчасці арганічнай прадукцыі рэчываў расліннага або жывёльнага паходжання, якія маюць фармакалагічную або біялагічную актыўнасць, для ветэрынарнага абслугоўвання.
Міністэрству аховы здароўя Рэспублікі Беларусь даручана ўдакладніць пералік харчовых дабавак, араматызатараў і тэхналагічных дапаможных сродкаў, дапушчальных для прымянення ў вытворчасці арганічнай прадукцыі.
Прыняцце закона «Аб вытворчасці і звароце арганічнай прадукцыі» дасць магчымасць не толькі наладзіць вытворчасць экалагічна чыстых прадуктаў харчавання і забяспечыць патрэбы жыхароў нашай краіны, але і захаваць рацыянальнае выкарыстанне прыродных рэсурсаў пры вытворчасці і звароце арганічнай прадукцыі.
Наталля БІТЭЛЬ
У Беларусі прапануюць абмеркаваць парадак фарміравання рэестра вытворцаў арганічнай прадукцыі.
Праект пастановы Дзяржаўнага камітэта па стандартызацыі «Аб фарміраванні і вядзенні рэестра вытворцаў арганічнай прадукцыі» вынесены на грамадскае абмеркаванне на Прававым форуме Беларусі, паведамляе БелТА.
Згодна з праектам дакумента, вядзеннем рэестра будзе займацца Беларускі дзяржаўны інстытут стандартызацыі і сертыфікацыі (БелДІСС). Рэестр будуць фарміраваць і весці на аснове інфармацыі рэестра Нацыянальнай сістэмы пацвярджэння адпаведнасці. У яго будуць уключаны найменне і месцазнаходжанне вытворцы арганічнай прадукцыі, які з'яўляецца юрыдычнай асобай; прозвішча, імя, імя па бацьку (пры яго наяўнасці), месца жыхарства згодна з рэгістрацыяй фізічнай асобы (у тым ліку індывідуальнага прадпрымальніка), які ажыццяўляе вытворчасць арганічнай прадукцыі; найменне арганічнай прадукцыі; абазначэнне сертыфіката адпаведнасці і тэрмін яго дзеяння.
«Органы па сертыфікацыі забяспечваюць дакладнасць і своечасовасць падачы інфармацыі для ўключэння ў рэестр. Звесткі даюцца органам па сертыфікацыі ва ўпаўнаважаную арганізацыю (БелДІСС) па электронных каналах сувязі ў дзень рэгістрацыі сертыфіката адпаведнасці», — гаворыцца ў абгрунтаванні да праекта пастановы.
БелДІСС будзе ўключаць даныя ў рэестр і забяспечваць адкрыты доступ да іх. Звесткі з рэестра будуць размяшчацца на сайце Дзяржстандарта. Пастанова ўступіць у сілу адначасова з законам аб вытворчасці і абароце арганічнай прадукцыі — з 18 лістапада 2019 года.
Арганізатар грамадскага абмеркавання — Дзяржстандарт. Свае заўвагі і прапановы можна выказаць у адмысловай тэме на Прававым форуме Беларусі з 25 сакавіка да 5 красавіка ўключна.
У адрозненне ад інтэнсіўнай сельскай гаспадаркі, арганічнае земляробства мае шмат пераваг.
За кошт больш экалагічна дружалюбных практык сельгасвытворчасці захоўваецца і паляпшаецца ўрадлівасць глеб. Адмова ад выкарыстання пестыцыдаў і антыбіётыкаў прыводзіць да павышэння экалагічнага статусу тэрыторый. Дзякуючы вырошчванню розных відаў культур з улікам агратэхнічных умоў зніжаецца ўзровень дэградацыі глеб, а стварэнне буферных зон ці ветраахоўных палос дапамагае захоўваць дзікія віды раслін і жывёл.
— З развіццём арганічнай сельскай гаспадаркі зменіцца ў лепшы бок стан малога і сярэдняга прадпрымальніцтва ў сельскай мясцовасці, — упэўнены спецыяліст па арганічнай сельскай гаспадарцы Цэнтра экалагічных рашэнняў Любамір Клепач. — А гэта — стварэнне новых рабочых месцаў і павышэнне ўзроўню жыцця.
Умовы, створаныя дзяржавай для развіцця арганічнай сельскай гаспадаркі, прыцягнуць дадатковыя інвестыцыі ў краіну і асобныя рэгіёны. А паколькі арганічная прадукцыя карыстаецца высокім попытам у краінах Еўрасаюза і ЗША, гэта можа павысіць яе экспартны патэнцыял.
— Сёння арганічную прадукцыю вырабляюць у 179 краінах свету, гэтым займаюцца больш за 2,9 мільёна вытворцаў. Пры гэтым «арганіка» на сусветным рынку займае каля 7—10 % ад агульнага аб'ёму вытворчасці сельскагаспадарчай прадукцыі, — кажа дэпутат Палаты прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу, член Пастаяннай камісіі па аграрнай палітыцы Сяргей Літвін.
Прыняцце закона станоўча паўплывала на атмасферу сярод вытворцаў і грамадскасці, упэўнены Любамір Клепач. Аднак, на думку эксперта, патрэбны дадатковыя меры падтрымкі. Паколькі дакумент рэгулюе толькі ўнутраную вытворчасць і спажыванне, неабходна стымуляваць і экспарт арганічнай прадукцыі. Для гэтага важна прыняць эквівалентныя стандарты, якія дапамогуць выходзіць вытворцам на замежныя рынкі без сур'ёзных фінансавых укладанняў.
— Адзін з магчымых шляхоў, — лічыць Сяргей Літвін, — далучэнне Беларусі да Міждзяржаўнага стандарту СНД ДАСТ 33980-2016 «Прадукцыя арганічнай вытворчасці, перапрацоўка, маркіроўка і рэалізацыя», які дзейнічае ў Расіі, Кыргызстане і Таджыкістане. Цяпер гэты стандарт праходзіць экспертызу на адпаведнасць дырэктывам ЕС аб арганічнай сельскай гаспадарцы.
— Пасля ўзгаднення дакумента з Еўрасаюзам і ўступленнем у сілу «арганічнага закона» Беларусь таксама зможа далучыцца да стандарту. Гэта паскорыць шлях нашай арганічнай прадукцыі на знешнія рынкі ЕАЭС і ЕС, — адзначае Сяргей Літвін.
Законам прадугледжана правядзенне сертыфікацыі арганічнай прадукцыі і працэсаў яе вытворчасці. За распрацоўку стандартаў для прадукцыі адказвае Дзяржаўны камітэт па стандартызацыі, ён жа будзе весці рэестр вытворцаў. Пацвярджэннем жа чысціні прадукцыі стане знак «Арганічны прадукт».
Вераніка КОЛАСАВА
А разам з імі навучанне, сацпакет і нават жыллё.
Беларусь — адзін з сусветных лідараў у галіне здабычы і глыбокай перапрацоўкі торфу.
«Мы зацікаўлены, каб да нас прыязджалі».
