Князь-мецэнат прагне задавальненняў. Пра помсту марыць злапамятны адвакат, які пабываў аднойчы на балі ў касцюме Лятучай мышы і потым раніцой ішоў праз увесь горад з-за таго, што сябра яго пакінуў. Сябра-банкір шукае любоўных прыгод, нягледзячы на тое, што ёсць жонка. Ды і яна не супраць прыняць дома закаханага юнака, пакуль няма мужа... Гэта бліскучая Вена, спадарства! Штраус пісаў сваю аперэту «Лятучая мыш», ведаючы элітны свет знутры: норавы знатных ды заможных асоб могуць шакаваць цынізмам. Ды няўжо?!
Усяго нейкія паўтара стагоддзя — і акалічнасці справы Генрыха фон Айзенштайна падаюцца мілай прыгодай (у параўнанні з тым, што чуе і бачыць штодня сучасны чалавек з адкрытых крыніц), не вартай асаблівай размовы. Ну, хіба што аперэты...
Яе чакалі аматары Вялікага тэатра Беларусі з пачатку сезона, калі прэм'ера толькі анансавалася. А тыя, хто ходзіць у Нацыянальны акадэмічны тэатр оперы і балета Беларусі больш за паўвека, маглі чакаць новую пастаноўку, каб параўнаць спектаклі сярэдзіны мінулага стагоддзя і пачатку ХХІ, — і мелі падставу ўзрадавацца таму, што рэінкарнацыя магчымая (што само па сабе ўжо добрая навіна). Сапраўды, «Лятучая мыш» ішла на гэтай сцэне ў 60-я гады мінулага стагоддзя. Але тады ў Беларусі яшчэ не было дзяржаўнага акадэмічнага музычнага тэатра, які ўзяў на сябе пастаноўкі ў гэтым жанры, пакінуўшы Вялікаму больш элітную музыку высокага стылю — оперы і балеты. Але як музычнаму тэатру захацелася выйсці за межы, і там сталі з'яўляцца, напрыклад, балеты, так цяпер і оперны, здаецца, вырашыў своеасаблівым чынам паспрачацца з музычным. З пункту гледжання аматара тэатра ў гэтым была нават інтрыга, бо калі тут бяруцца за «класіка жанру» Іагана Штрауса, то гэта павінна быць такая пастаноўка, каб ні ў кога не ўзнікала пытанняў: а навошта гэта трэба нашаму Вялікаму?
Гэтае пытанне засталося пасля прагляду спектакля, у якім нечакана спраўдзіліся ўсе звычайныя чаканні, з якімі звязваецца ў свядомасці як сам «лёгкі жанр», так і яго існаванне ў Беларусі. Бо тая ж «Лятучая мыш» у Вялікім тэатры Расіі гадоў дзесяць таму ўсё-такі паспрабавала вырвацца з класічнай мышалоўкі і прапанавала іншы погляд на жыццё эліты, якая патанае (сцэнографам таго «Тытаніка», дарэчы, быў наш Зіновій Марголін). Праўда, рабіць інтэрпрэтацыю заўсёды больш рызыкоўна, чым прапанаваць класічны варыянт, і там у выніку засталося пытанне: навошта?..
І калі ўжо пасля скандалаў вакол пастаноўкі ў расійскім Вялікім наш тэатр узяўся за гэтую работу, прыцягнуўшы замежную каманду пастаноўшчыкаў, то думалася, што варта чакаць калі і не разрыву шаблону, то хоць бы парушэння звыклага ўяўлення пра аперэту (у тым варыянце, што даступны айчыннаму гледачу), уяўлення пра жанр, які асацыюецца з легкадумнасцю, бесклапотным і ненапружным баўленнем часу.
Калі хто чакае (ці баіцца) высокадумнай інтэрпрэтацыі, то можна расслабіцца: яе няма. Ёсць класічная аперэта, вырашаная ў класічным падыходзе. Рэжысёр-пастаноўшчык з Венгрыі Міклаш Габар Керэньі, звярнуўшыся да першакрыніцы, пайшоў зададзеным Штраусам шляхам. А дзеля чаго, калі не дзеля хітовай музыкі яшчэ ставяць «Лятучую мыш»? Наўрад ці дзеля інтрыг ды жарсцяў вакол сужэнскай здрады, пра што спяваюць і гавораць героі, — гэта ўсё цяпер даступна дзякуючы танным тэлесерыялам, і нават не трэба нікуды хадзіць за грошы.
Гавораць тут шмат (часам занадта). Але з драматычнымі задачамі артысты оперы спраўляюцца (не горш за артыстаў музычнага тэатра), часам падаецца, што яны вельмі захопленыя ігрой на сцэне паводле задумы рэжысёра: трэба выйсці негліжэ — можам, трэба сесці ў ванну — не пытанне, трэба бегаць уверх-уніз па прыступках — зроблена. Праўда, яны яшчэ і спяваюць, імкнучыся трымаць планку выканальніцкага майстэрства, як гэта робіць народная артыстка Беларусі Настасся Масквіна — яе Разалінда гарэзлівая, ганарлівая і кемлівая. Іх дуэт з Аляксандрам Гелахам (выканаўца ролі закаханага Альфрэда) гучаў даволі рамантычна, але думкі пра пачуцці калі і ўзніклі, то ненадоўга. Бо тут жа на сцэне з'явілася «падтанцоўка» — дзяўчаты ў шорціках і панчохах у сетачку (згодна са стэрэатыпамі жанру). Гэтая падтанцоўка (няўжо без яе легкадумнасць герояў невідавочная?) будзе шмат дзе — і дома ў Айзенштайнаў, і на балі ў князя Арлоўскага. Гэта яшчэ адзін цікавы персанаж: з голасам мецца-сапрана (Кацярына Міхнавец) — ох, гэтыя рускія мецэнаты, якія калісьці скаралі Еўропу... Але ў нейкі момант князь паказваецца ў сукенцы. Рускі князь — вялікі арыгінал і ў тым, як ладзіць баль. Відаць, уяўленне сучасных еўрапейцаў пра магчымыя балі рускіх мецэнатаў непахіснае. Разалінда ў чырвонай сукенцы ды яе муж (Васіль Мінгалёў) для нас — фактычна героі задуманага рэаліці-шоу. Але ў якасці масоўкі на гэтым балі пастановачная група прапанавала балетных мышак ды... мядзведзяў — стэрэатып, які, здавалася б, у ХХІ стагоддзі ўжо трэба забыць. Але артысты з галовамі мядзведзяў зрабілі мой вечар: не, ну на дзіва арыгінальнае рэжысёрскае рашэнне, рэальна «аперэтачнае». Пасля гэтых персанажаў нічога асаблівага чакаць не выпадала, бо ўсё было зразумела, усё ўжо здарылася. І нават венгерскі нумар Разалінды з дзяўчатамі ў фальклорных строях з блакітнымі арнаментамі (якія больш падобныя не на яркія венгерскія, а на стрыманыя беларускія) не здолеў перакрыць папярэдняе ўражанне ад духу на гэтым балі, зладжаным «па-багатаму».
Для таго каб перадаць бляск і маральную нікчэмнасць вечарынак для заможных асоб, зроблена канструкцыя, якая круціцца і стварае ўражанне вялікага палаца (мастак-сцэнограф Тамаш Ракаі), адпаведна і строі герояў павінны былі працаваць на гэта (мастак па касцюмах Агнеш Ева Дзермаці): усё-такі эліта гуляе, прычым венская, да якой належаць банкіры Айзенштайны. Але ў добры густ Разалінды, якая можа дазволіць сабе ўсё самае лепшае, чамусьці не верыцца пасля таго, як яна называе прыгожай стракатую сукенку, у якой потым паедзе на баль яе служанка Адэль (пры тым, што сама Разалінда яе замаўляла не для балю і наогул туды першапачаткова не збіралася). Зрэшты, падазраю, што знойдуцца і тыя, хто пагодзіцца з гераіняй і назаве яе густ элітным, а саму гісторыю ўспрыме як забаўны розыгрыш.
Верагодна, на іх і разлічаны спектакль, які атрымаўся эклектычным і прадказальным (я цяпер не пра сюжэт, які і так даволі добра вядомы). Дык навошта тады? Магчыма, каб тэатр прыцягнуў новую для сябе публіку — тую, якая ніколі не была ў Вялікім і баіцца, што можа не зразумець такіх мастацтваў, як опера ці балет. У той час як аперэта асаблівага разумення не патрабуе, дыялогі чаргуюцца са спевамі, ды і музыка дае адчуванне, што нібыта ты сам пабываў на балі (калі проста слухаць нумары). Але той варыянт «Лятучай мышы», што прапанавала пастановачная група з Венгрыі, разлічаны хутчэй на немаладых людзей, якія разумеюць, што такое тэатр оперы і балета, і калі з'яўляюцца яго гледачамі, то робяць гэта свядома.
Такая пастаноўка магла з'явіцца і 50, і 100 гадоў таму, і цяпер я не пра тэхнічныя магчымасці сцэны, якая добра круціцца, а пра сам падыход да ўвасаблення матэрыялу. Адкрыцця наконт магчымага развіцця жанру аперэты ў наш час не адбылося. Напэўна, не вельмі і патрабавалася. Таму што калі разлік выключна на «касу», то ўсе папярэднія пытанні здымаюцца адразу. Тут калі больш эклектычна, ярка і страката, тым проста больш. Як бы падыход да жыцця цынічнай эліты з «Лятучай мышы», норавы якой мы нібыта развенчваем, не апынуўся заразным, ды тэатр не патрапіў у пастку...
Ларыса ЦІМОШЫК
Фота БелТА
А разам з імі навучанне, сацпакет і нават жыллё.
Беларусь — адзін з сусветных лідараў у галіне здабычы і глыбокай перапрацоўкі торфу.
«Мы зацікаўлены, каб да нас прыязджалі».
