З іешывы пачынаецца свет

Тэма яўрэйскай спадчыны ў Беларусі вельмі шырокая, адразу пра яе не распавядзеш. Калісьці яўрэі складалі даволі значную частку нашага насельніцтва. Але лёс распарадзіўся так, што многія з іх загінулі падчас Вялікай Айчыннай вайны або вярнуліся на сваю гістарычную радзіму ў Ізраіль. Затое іх архітэктурная спадчына засталася тут. І цяпер мы нясём за яе адказнасць.

У Беларусі можна было б зрабіць цэлыя гістарычныя цэнтры яўрэйскай культуры. Бо мы маем па-сапраўднаму знакавыя для гэтага народа помнікі. Напрыклад, іешыву ў Валожыне — колішнюю вышэйшую духоўную навучальную ўстанову, таксама дом у Вішневе (Валожынскі раён), дзе жыў дзявяты прэзідэнт Ізраіля Шымон Перэс, можна згадаць і Вялікую харальную сінагогу ў Гродне, унікальную барочную сінагогу ў Слоніме. Гэта, як той казаў, толькі вяршкі, і тое павярхоўны іх пералік.

Эксперты сцвярджаюць, што калі б у тую ж валожынскую яўрэйскую спадчыну ўкласці пару мільёнаў долараў — на акуратную, кваліфікаваную рэстаўрацыю, на стварэнне зручнай інфраструктуры і наладжванне пэўнай праграмы — сюды б літаральна пацяклі цэлыя плыні наведвальнікаў-яўрэяў. Прыклад ёсць: у суседняй Украіне маюцца меншыя па значнасці помнікі — але там ладзіцца добра арганізаваны фестываль, таму колькасць турыстаў вельмі істотная. У нас жа, з нашым багаццем, гэтыя лічбы дакладна былі б у разы большыя! І ўсе ўкладзеныя сродкі вярнуліся б даволі хутка. А пасля — такі турыстычны брэнд толькі ўзмацняўся б, прыносячы краіне і прыватным асобам добрыя грошы.

Аднак я не толькі пра фінансавы складнік. Яшчэ пра памяць. Мае знаёмыя набылі неяк сядзібу ў Ашмянскім раёне (гэта не яўрэйская спадчына, проста прыйшлося да слова). І вось кожнае лета, у адзін і той жа дзень, калі раптам знаходзішся ў іх у гасцях, не трэба палохацца, што па тэрыторыі раптам пачынае хадзіць цэлы натоўп упэўненых у сабе людзей, якія пачуваюцца даволі па-гаспадарску. Не, міліцыю выклікаць не трэба, усё ў парадку. Проста родавую сядзібу ў свой час прадалі, але кожны год сваякі збіраюцца разам, прыязджаюць на гістарычную радзіму. Каб наведаць сваё месца сілы, адчуць яго жыццядайную энергію, моц каранёў. І гэтага хопіць на цэлы доўгі год — такія наведванні іх сям'я ніколі не прапускае.

Ступень гістарычнай, нацыянальнай, родавай самасвядомасці ў кожнага розная. Вось у яўрэйскага народа яна надзвычай высокая. І калі б было што паглядзець — прыязджалі б дакладна. Шмат у нас і старых яўрэйскіх могілак, аднак на свае вочы ўбачыць дзе-нідзе занядбанасць — такое вытрымаюць нервы не кожнага замежніка. Трэба зрабіць яшчэ адну важную рэмарку: у Беларусі паступова пачынаецца хваля «добраўпарадкавання» старых могілак: пачынаючы ад Вайсковых у Мінску, яна паступова перабіраецца і ў іншыя рэгіёны. Дык вось, прыборка крышку нахіленых помнікаў, таго, што акурат «дыхае» мінулым і даўнім часам, пра які хочацца ўспамінаць, і замена іх на аднатыпныя падгалоўнікі (характэрныя толькі для новых вайсковых пахаванняў) нічога агульнага з захаваннем гістарычнай памяці не мае. Вельмі не імпануе, калі атрымаецца як у старой прыказцы: хацелі як лепш, а атрымалася... Спрабавалі добраўпарадкаваць, а ў выніку знішчаюцца памятныя адрозненні. Так не павінна быць і, верыцца, што не будзе.

Акрамя фізічнага складніка (грошы), душэўнага (памяць), ёсць яшчэ і духоўны. Згодна з Бібліяй, аднойчы ўсе народы будуць судзімыя згодна са сваім стаўленнем да «народу Божага». Мне думаецца, што ў беларусаў з гэтым праблем не будзе — хутчэй пахвала. Але вось прыгадалася яшчэ раз пра важнае. Расставіліся некаторыя акцэнты.

Ніна ШЧАРБАЧЭВІЧ