Ода «касманаўту»,
або Пра тое, як дзед Леўка пад небам пабываў
Што было — яно было,
Хоць даўным-даўно сплыло:
Леўка ў чоўне — бы ў ракеце —
«Пагасціў» у лепшым свеце.
...Ён прызнаны быў рыбак:
Ведаў, дзе ляшчоў касяк,
Дзе кучкуюцца язі,
Хоць вазамі іх вазі.
Бабе сома закарціць, —
Што раз плюнуць, што злавіць...
А часцей —
дык для забавы
Па Дняпры дзядуля плаваў.
...Неяк дно там паглыблялі,
Люду, тэхнікі нагналі,
Толу ўклалі.
Усё па плане —
Вось-вось шнур ужо падпаляць...
Бачыў люд: пабег агеньчык,
Каля «бомбы» ужо грабеньчык...
Там жа
раптам,
неспадзеўка —
З-за куста
на чоўне...
Леўка!
Хоць крычы,
хоць не крычы,
Дзеду ўжо не памагчы!
Ірванула дык рванула:
Вёску з лесам скаланула!
Рэчка выйшла з берагоў,
Ледзь не змыўшы «гледачоў»!
А дзе ж човен?!
Леўка дзе?!
Толькі трэскі па вадзе...
Бабы тут хрысціцца сталі,
Дзядзькі — шапкі паздымалі:
Яно ж трэба...
Жах дык жах:
Гэтак згінуць...
На вачах.
Люд знямеў...
Ды праз хвіліну
Нехта зоркі
ўбачыў... спіну:
Дзед?..
Жывы?!
І сам... грабе?!
Ты глядзі: не так сабе!
Усе насустрач:
«Дзе баліць?..»
«Што зламаў?..»
«Ці будзе жыць?»
Хтосьці мацаў:
«Ты ў парадку?»
Кажа:
«Трэскі ў азадку.
Я нажыў такі бяду...» —
«Дык падвезці!?» —
— «Сам дайду».
...З месяц дома
дзедка жыў
Як?
Ды хто там бачыў?
Тое месцейка лячыў,
Але ж не лайдачыў:
Неяк зноў з'явіўся з чоўнам,
Што старому быў не роўным —
Акаваны нос, карма...
Дзед стараўся нездарма.
На пытанне ж, ці жахліва
К богу злётаў у старым,
Той казаў:
«Адно меў дзіва —
Век не... пі́саў дагары,
Хоць на фронце ваяваў».
...Там наш дзед героем стаў.
Гонар мелі мужыкі
Пасядзець з ім ля ракі.
Ды і цяпер
сто грам кульнуць —
Добрым словам памянуць.
Соф'я Кусянкова, в. Лучын, Рагачоўскі раён
На чужы каравай...
У канцы мінулага стагоддзя ў нашу вёску прыслалі маладую настаўніцу рускай мовы і літаратуры. Гэта была цікавая дзяўчына. Фігуру мела не горшую, чым у Людмілы Гурчанкі, прычоску — амаль як у Алы Пугачовай. А вось тварык, на жаль, падгуляў: ён быў у вяснушках, якія здаваліся досыць мілымі, калі Тая ўсміхалася, а вось калі злавала (што здаралася куды часцей), выглядалі сапраўдным брыдкім рабаціннем.
Такая вось была неспадзяванка — першая, што кідалася ў вочы, але ж далёка не апошняя.
Другая атрымалася ў дзеўкі з жыллём. Справа ў тым, што пасялілі яе праз дзве хаты ад школы, у цёткі Пелагеі, якая раптам сказала, што грошай за кватэру з новай жылічкі браць не будзе, нават карміць яе згодна як родную дачку, але ж пры ўмове, што Таіса дапаможа ёй па гаспадарцы.
Сэканоміць грошай маладой настаўніцы, вядома ж, хацелася, лішняй работы яна не баялася, з чаго складаецца цётчына гаспадарка, не ведала і таму з ахвотай згадзілася. А далей...
Можа, любоў якая была, можа, цяжка з усім спраўляцца (у гаспадыні апроч вялікай хаты і «валочкі» зямлі былі дзве каровы, двое цялят, трое свіней, куры, гусі, трусы і авечкі), можа, сваёй сям'і захацелася... Факт, што ў хуткім часе і неяк раптам Тая распісалася з нашым участковым і пераехала да яго. Дом быў асобны, прасторны, з усімі выгодамі. Здавалася б, у такім толькі жыць ды дзяцей гадаваць. Але ж і год прайшоў, і два, і чатыры, а іх няма — нават почуту. Затое іншы — ёсць. Спачатку ўсе казалі, што ўчастковы да фельчаркі ездзіць у суседнюю вёску, потым — ён у горадзе раман закруціў...
Што там праўда было, што не, але ж дыму без агню, відаць, не бывае. У сям'і пачаліся сваркі і слёзы. Жонка разводам яшчэ не пагражала, але ж неяк пры мужу ляпнула, што калі ён гуляе, то можа і яна...
Не думаю, што Таіса на гэта пайшла б — не такія былі часы і не той характар, але ж родны муж яе, можна сказаць, «падштурхнуў», сказаў: «Ты?! Вось такая рабая? У люстэрка на сябе паглядзі. Каму ты патрэбна?»
Тая, вядома ж, паглядзела, чарговую ноч адплакаўшы, і нічога такога не ўбачыла: ну, талія ўжо не 70 сантыметраў. І вага не 55 кілаграмаў, але ж усё пры ёй. А тут яшчэ і пуцёўка.
...Карацей, настрой у жанчыны быў вельмі рашучы. Да таго ж у санаторыі і амаль адразу яна выпадкова пачула размову дзвюх пакаёвак, што, маўляў, у 21-ы нумар заехалі такія чыстаплюі... Асабліва яна — палкоўнічыха.
«Значыць, ёсць і палкоўнік?» — падумала Тая, і хутка ўбачыла, які ён — рана пасівелы, стройны, хударлявы, прыгожа адзеты... Мара, а не мужчына! Хоць і трохі разгублены... Ці прыгнечаны? «Усё з-за чыстаплюйкі», — пашкадавала чалавека Таіса. І тут жа вырашыла жонку палкоўніка, знешне падобную на Каробачку з «Мёртвых душ», — у разлік не браць. Тым больш што яна прывезла яго і праз суткі з'ехала.
А вось муж, як выглядала, адзіноты не чакаў — шукаў кампаніі. Не дзіва, што яны пазнаёміліся, сталі разам хадзіць на працэдуры, а па вечарах і ў кіно, пасля чаго Тая (а хай муж ведае!) ужо падумвала запрасіць палкоўніка да сябе...
Як тут і раптам з'явілася Каробачка: пераняўшы Таісу па дарозе ў сталоўку і адвёўшы ўбок, яна вельмі ветліва, як жанчына жанчыну, папрасіла саперніцу «пераключыцца на каго-небудзь іншага»: не дурыць галаву яе хвораму мужу.
Для Таі і гэта сустрэча, і просьба былі настолькі нечаканымі, што яна не прыдумала нічога лепшага, як загаварыць... пра каханне з першага позірку і пра тое, што якраз з ёй гэты сапраўдны мужчына, палкоўнік, можа, стаў бы пасапраўднаму шчаслівы...
Вось тут заклапочанасць жонкі як рукою зняло:
— Паслухайце, маці Тэрэза, — у твар ёй засмяялася Каробачка. — Мой муж усё жыццё працуе на аўтобусе. А палкоўнік у нашай сям'і (прычым палкоўнік юстыцыі) — гэта я. Так што вам, відаць, лепей было б з'ехаць.
...Трэба сказаць, што Таіса якраз гэта і зрабіла, але зусім не ад страху перад чужымі пагонамі. Па яе — ні села ні пала — прыехаў... муж, прывёз дадому. І, што, можа, яшчэ цікавей, ніякіх раманаў болей не круціў. Казаў: «Ды ну яго... Хто гуляе з агнём, дагуляецца да попелу».
А жонка яму толькі паддаквала.
А. Міхалевіч, г. Барысаў
Ад астрогу няма перасцярогу. Ад хваробы — таксама
У нашай вёсцы і пакуль яшчэ жыве традыцыя: жанчыны ў святы ці ў нядзелю збіраюцца недзе на лаўцы, сядзяць, гамоняць. Бо што яшчэ ў іх застаецца — з гаспадаркі хіба кот ці сабака, значыць, спяшацца няма куды... Ды і няма на чым, па шчырасці кажучы: ногі — аніякія, таму ў кожнай у руках па кійку, гэта на ўсякі выпадак, каб без прыгод дайсці да сябровак ды вярнуцца дамоў.
Затое памяць ва ўсіх — дай божа!
Самая гаваркая з жанчын — Станіслава Якімаўна. Пачне што ўспамінаць ды расказваць і быццам памаладзее: маршчынкі разгладзяцца, вясёлыя чорцікі ў вачах заскачуць... Здаецца, і сама зараз падхопіцца ды пабяжыць каровак даіць, прычым не дамоў і адну ці дзве, а на ферму ўсе дваццаць.
«Раней для работы там аніякіх умоў не было, — успамінае жанчына. — Дзверы пазачыняеш, — няма чым дыхаць, паадчыняеш — скразнякамі здзімае...
Неяк, помню, моцна прастудзілася, а бальнічныя браць моды не было. Не тое што цяпер: чуць дзе кальнула ці скрабянула, хутчэй у паліклініку — абы ад работы «адкасіць».
А я тады запусціла хваробу: што ні рабіла — нос залажыла начыста. Карову саджуся даіць (тады ўсё ручкамі, ручкамі...) і сабе на калена анучку кладу. Разоў колькі цыркану малаком у вядро, высмаркаюся і далей за дойку.
Толькі чую — начальства на ферме з'явілася... І не толькі сваё, а яшчэ і важнейшае — з раёна ці з вобласці... Ходзіць па кароўніку, глядзіць на парадкі, каля мяне, бачу, спыняецца — назірае, як працую. А потым той самы важны і кажа: «Женщина, так же нельзя работать! Вам надо срочно гайморит лечить».
Я то назву хваробы чула, але ж прыкладна як звон... А вось адкуль ён?.. «Так-так, трэба лячыцца, — згаджаюся з начальнікам, — бо дурная хвароба! Ні спасу ад яе, ні рады... І гляньце куды ўбілася: у людзей — туды, дзе ніхто не бачыць, а мне — дык проста ў нос...»
Начальства ў рогат — аж карову мне спудзіла. А потым заатэхнік і кажа, што тая хвароба, што ні самому паглядзець, ні людзям паказаць, называецца гемарой, а вось мая — гаймарыт. Словы падобныя, а хваробы не...
Сорамна мне стала за сваю недалёкасць: уткнулася галавой у каровін бок ды маўчу, думаю: не трэба было рот адкрываць.
— Яшчэ і як трэба, — адказала ёй суседка. — Бо калі б не адкрыла, можа, і сёння не ведала б, дзе той гемарой, а дзе гаймарыт. А так — заатэхнік «адукаваў» цябе, ты — нас. Галоўнае — ёсць што ўспомніць!»
...І хай жа бог дае, каб было каму расказаць — вечарам, у вёсцы, на лавачцы.
Галіна Нічыпаровіч, в. Магільна, Уздзенскі раён
Рубрыку вядзе Валянціна ДОЎНАР
Васілеўскія такія: на Зямлі і ў космасе ліхія!
Ідэнтычнасць праз спадчыну.
Беларусь — у тройцы лідараў па захваральнасці.
