Вы тут

Ці баліць камусьці так, як баліць нам?


Мае сябры ўчора прыляцелі з Германіі ў Мінск. У планах — вельмі вялікая культурная праграма: купленыя білеты на балет у Вялікім тэатры, на закрыццё Еўрапейскіх гульняў, зводзім дзяцей у цырк. І, канешне, галоўнае — парад на 3 ліпеня. Міхаэль, нямецкі муж сяброўкі, нам прамым тэкстам і кажа, што прыехаў у Беларусь найперш дзеля яго. Прычым робіць ён гэта не ўпершыню.


Мы з сяброўкай, яго беларускай жонкай, спачатку думалі, што гэта ў яго такі вытанчаны спосаб самабічавання — назіраць, як «мы» святкуем вызваленне ад «іх». Таму што Міхаэль — тыповы сучасны немец сярэдніх гадоў, ён з самага маленства атрымаў надзейную прышчэпку ад якіх бы то ні было праяў нацызму, у якую яшчэ дадалі і добрую порцыю пачуцця віны. Можа, дзеля таго, каб гэта пачуццё не знікла, каб яго падсілкаваць, ён і прыязджае сюды менавіта тады, калі наш агульны ўспамін пра падзеі амаль васьмідзесяцігадовай даўнасці праяўляецца ў асаблівым, канцэнтраваным, можна сказаць, выглядзе? Але цяпер, прагаварыўшы з ім і яго сябрамі ды калегамі доўгія гадзіны (мы ніколі не саромеемся гаварыць пра вайну, яна для нас не закрытая тэма), не аднойчы і не адзін дзень пабыўшы ў Германіі сама, я, здаецца, ведаю, чаго ён прыязджае сюды акурат на 9 мая ці на 3 ліпеня. Ён не спрабуе знайсці тут нешта, чаго ніколі не пакідаў, — ён спрабуе зразумець для сябе, што яна такое — наша з вамі памяць пра тую вайну. Бо для яго, як і для іншых — не толькі яго суайчыннікаў, але і для заходніх еўрапейцаў, ужо не кажучы пра жыхароў іншых кантынентаў, — наша памяць як ніколі не чытаная кніга, якая стаіць дзесьці высока на паліцы ў раздзеле «фантастыка».

Мы пра гэта рэдка задумваемся, але яно насамрэч так. Для нас гэтая памяць, гэтыя жудасныя ўспаміны, гэты боль сталі часткай жыцця, і мы, наіўныя, думаем, што астатняму свету баліць гэтаксама. Не, не баліць, а калі баліць, дык зусім па-іншаму. Бо тысячы мёртвых — закатаваных, спаленых, расстраляных — людзей праз некалькі дзясяткаў гадоў становяцца для нават зацікаўленых прыезджых усяго толькі прыгожым дагледжаным помнікам, а дакументальныя сведчанні пра тое, як яны паміралі, — старонкамі кнігі ці адкрытай спасылкай у сеціве. І не трэба ад іх, зацікаўленых прыезджых, чакаць большага, бо гэта толькі НАШЫ бабулі ды прабабулі кідалі ваеннапалонным хлеб і яблыкі, хавалі сваіх спаленых сваякоў, загарнуўшы ў прасцінку, гэта НАШЫХ бабуль і прабабуль ганялі пад аўтаматамі капаць магілу яўрэям, гэта яны цудам не апынуліся ў той магіле самі. Не яны, зацікаўленыя прыезджыя, а МЫ — унукі і праўнукі тых, хто выжываў на папялішчы роднай вёскі ў выкапаных зямлянках, збіраў па полі перамерзлую бульбу і пёк з яе аладкі-«пышкі», адбіваўся ўначы ад галодных ваўкоў і здзічэлых сабак. У кожнага насельніка гэтай зямлі вайна ў генах, у крыві, у падсвядомасці, гэта асабістая, сямейная гісторыя, і таму наша памяць — зусім адрозная ад памяці іншых, больш за тое — ім, іншым, абсалютна незразумелая, бо ў іх і ў іх старэйшых пакаленняў у біяграфіі была вайна (яна ж нездарма — Сусветная), але нічога падобнага — нават блізка падобнага, ды яшчэ на працягу трох гадоў — не было.

Я пра гэта задумалася, калі ўпершыню пагаварыла з маці Міхаэля, фрау Марыяй. Яна равесніца маёй мамы, абедзве нарадзіліся за два гады да вайны. Толькі адна жыла ў Заходняй Германіі на мяжы з Францыяй, а другая — каля Станькава, недалёка ад Мінска. У абедзвюх бацькі ваявалі (як вы разумееце, на розных баках). Усё. На гэтым падабенства заканчваецца. Бо фрау Марыі «было цяжка» ў дзяцінстве з-за перабояў з хлебам некалькі тыдняў, калі прыйшлі амерыканцы. А мама з братам ледзь не аслеплі — фашыст, які шукаў у хаце партызан, паласнуў з аўтамата па столі над галовамі дзяцей, і кастра, што пасыпалася адтуль, зацерушыла малым вочы (і гэта толькі адзін з эпізодаў, якія матуля, у той час трох-чатырохгадовая, запомніла на ўсё жыццё). А пазней адна дзяўчына расказала мне пра сваю швейцарскую бабулю, якая згадвала вайну толькі з адной нагоды — у горадзе, дзе яна жыла, часам з продажу знікаў шакалад...

А на старых могілках у той жа Заходняй Германіі я бачыла нямала сямейных пахаванняў, на якіх сярод іншых прадстаўнікоў роду выбітыя імёны маладых мужчын з датай смерці з 41-га па 44-ы год і надпісам у дужках «Russlаnd». Гэта значыць, што яны там не пахаваныя, а ляжаць недзе ў нашай зямлі, якую прыйшлі заваёўваць. Мы ж імёны тых, хто прапаў без вестак або згінуў невядома дзе на той вайне, на сямейных помніках не пішам. Мы ўпарта перакопваем сваю зямлю, шукаючы парэшткі ўсіх — і заваёўнікаў, і вызваліцеляў, каб пахаваць іх па-людску. Гаворым збітую ўжо фразу пра тое, што, маўляў, вайна не скончаная, пакуль не пахаваны яе апошні салдат. А яна і праўда для нас яшчэ доўга не скончыцца, бо пошукі ідуць, а знаходак менш не становіцца. І гэта таксама толькі НАША памяць і абавязак.

Я ўсё гэта да чаго перад святам вызвалення пішу. «Беларусь памятае» — гэта наша ўласная, асабістая справа. Не трэба чакаць вялікага захаплення гэтым, а тым больш далучанасці да яго ад далёкіх, дый нават ад блізкіх суседзяў. Яны проста павінны ведаць, што МЫ ПАМЯТАЕМ — калі ёсць некалькі мільёнаў сведак, паўтарыць злачынства наўрад ці хто наважыцца. Галоўнае, каб нас, носьбітаў памяці, тут, на гэтай зямлі, не менела.

Алена ЛЯЎКОВІЧ

Выбар рэдакцыі

Культура

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».