У Чэнаі (колішні Мадрас) — шостым па велічыні горадзе Індыі з насельніцтвам каля 10 мільёнаў чалавек — катастрафічна не хапае вады, перадае Бі-бі-сі. У сталіцы штата Тамілнад жыццё фактычна замерла: закрылі дзяржаўныя ўстановы, многія кафэ, рэстараны і гасцініцы таксама былі вымушаны прыпыніць работу. Як паведаміў Метэаралагічны дэпартамент Індыі (ІMD), гарадскія службы скарацілі водазабеспячэнне амаль на 40 працэнтаў. Жыхары Чэнаі штодня праводзілі па некалькі гадзін пад пякучым сонцам у чаканні цыстэрнаў з пітной вадой, якія ўлады прывозілі з аддаленых раёнаў штата. Надзвычайная сітуацыя ўзнікла ў мегаполісе пасля таго, як з-за спякоты высахлі чатыры размешчаныя ў яго ваколіцах вадасховішчы. Урад штата не рабіў якіх-небудзь радыкальных захадаў, накіраваных на прадухіленне гуманітарнай катастрофы, спадзеючыся на хуткае наступленне сезона мусонных дажджоў. Як перакананы эксперты, сітуацыя ў Чэнаі адлюстроўвае сусветную тэндэнцыю. Як выйсці з глабальнага «воднага стрэсу»?
Паміж засухай і залевай
Мінулы месяц стаў адным з пяці самых засушлівых чэрвеняў у гісторыі мэтэаназіранняў у Індыі за апошнія 100 гадоў. Па ўсёй краіне ападкаў выпала на 35 працэнтаў менш за норму, паведамляе The Tіmes of Іndіa. Дагэтуль толькі чатыры разы ападкаў у чэрвені выпадала менш — у 1923-м, 1926-м, 2009-м і 2014-м гадах. Затрымка з прыходам фронту мусонных дажджоў узмацніла недахоп вады ў многіх частках Заходняй і Паўднёвай Індыі. Да крытычнага для сельскай гаспадаркі, вытворчасці электраэнергіі і пастаўкі насельніцтву пітной вады ўзроўню ўпалі запасы ў 90 рэзервуарах і вадасховішчах, якія кантралюе дзяржава. Анамальная спякота, якая пачалася ў Індыі яшчэ ў сярэдзіне мая, прывяла да маштабнай засухі, ахвярамі якой сталі дзясяткі чалавек. У сталіцы краіны Нью-Дэлі ў чэрвені быў устаноўлены новы тэмпературны рэкорд месяца — 48 градусаў Цэльсія ў цені. За некалькі дзён да гэтага ў горадзе Чуру на паўночным захадзе Індыі слупок тэрмометра падняўся вышэй за 50 градусаў.
Водны крызіс ударыў па ўсёй краіне, аднак, як адзначае ІMD, цяжэй за ўсё прыйшлося такім штатам, як Махараштра, Тамілнад, Карнатака, Талінгана і Андхра-Прадэш. Найбольшую трывогу экспертаў выклікае тэндэнцыя пачашчэння засушлівых перыядаў менавіта ў апошняе дзесяцігоддзе. Пры гэтым з-за глабальных змяненняў клімату сезоны дажджоў з кожным годам становяцца ўсё менш багатымі і працяглымі. Заклапочанасць спецыялістаў абгрунтаваная, адзначае The Tіmes of Іndіa, паколькі 60 працэнтаў пасяўных плошчаў у Індыі не забяспечана штучным палівам.
Між тым аўстралійскія кліматолагі прыйшлі да высновы, што глабальнае пацяпленне прывядзе да доўгіх засух і недахопу пітной вады ў шэрагу рэгіёнаў свету. Яны папярэджваюць, што ўжо да сярэдзіны ХХІ стагоддзя некаторыя рэгіёны Еўропы, Азіі, і Афрыкі акажуцца непрыдатнымі для жыцця. Адной з першых з незваротнымі зменамі можа сутыкнуцца Індыя. Галоўная ўразлівасць гэтай краіны — велізарнае насельніцтва. Па прагнозах Харчовай і сельскагаспадарчай арганізацыі ААН, глабальнае пацяпленне скароціць колькасць ападкаў на поўначы і ў цэнтры краіны, з-за чаго знізяцца ўраджаі. Пракарміць больш чым 1,3 мільярда чалавек за кошт павелічэння аб'ёмаў імпарту прадуктаў харчавання не атрымаецца. Праблемай можа стаць і характэрны для Індыі мусонны клімат, калі большая частка ападкаў прыходзіцца на лета і восень, а зімой і вясной доўжыцца засуха. Паколькі сітуацыя становіцца ўсё больш няўстойлівай, засухі могуць працягвацца даўжэй і змяняцца катастрафічнымі залевамі.
Куды бегчы?
Яшчэ адна небяспечная асаблівасць Індыі — канцэнтрацыя насельніцтва ў вялікіх гарадах. Дэлі і Мумбаі разам са спадарожнікамі налічваюць больш за 20 мільёнаў жыхароў, Калькута — 15 мільёнаў, Бангалор, Чэнаі і Хайдарабад набліжаюцца да планкі ў 10 мільёнаў. Уявіце сітуацыю: у шасці найбуйнейшых гарадах краіны жыве 85 млн чалавек. Нават у спрыяльных умовах забяспечыць 10—20-мільённы мегаполіс вадой і ачысціць каналізацыйныя сцёкі вельмі складана. А ў Індыі з яе перыядычнымі засухамі і слабай інфраструктурай — тым больш. Вада, прыдатная для піцця і паліву палеткаў, стала праблемай для большай часткі краіны. На сённяшні дзень істотны недахоп гэтага жыццёва неабходнага рэсурсу ў 1,3-мільярднай Індыі адчуваюць каля 600 мільёнаў чалавек.
У Чэнаі, паведамляе Бі-бі-сі, сем'ям, якія маюць доступ да водаправода, прыходзілася абыходзіцца 30—40 літрамі вады. Гэтага з цяжкасцю хапае нават для таго, каб прыгатаваць ежу і памыць посуд. Горад перасякаюць тры ракі, але яны занадта мяккія і брудныя для таго, каб вырашыць праблему Бангалор, які ператварыўся ў апошнія дзесяцігоддзі ў буйны тэхналагічны цэнтр, перажывае бурны будаўнічы бум і не спраўляецца з нагрузкай на сістэмы каналізацыі і водазабеспячэння. Старая водаправодная сістэма горада мае патрэбу ў тэрміновай рэстаўрацыі. Вялікая частка вадаёмаў у Індыі пакутуе ад забруджвання, і Бангалор тут не выключэнне: у ходзе даследавання гарадскіх азёраў было выяўлена, што 85 працэнтаў з іх маюць ваду, прыдатную толькі для арашэння або прамысловай сістэмы ахаладжэння. Ні ў адным з азёраў нельга купацца ці піць з яго ваду. Адметна тое, што Чэнаі і Бангалор знаходзяцца ў зоне, якая традыцыйна лічылася спрыяльнай для жыцця.
На поўначы краіны, дзе працякае Ганг — адна з найбуйнейшых рэк свету, — сітуацыя не нашмат лепшая. Бескантрольнае будаўніцтва і развіццё прамысловасці прывяло да экстрэмальна высокага ўзроўню забруджвання воднай артэрыі і яе прытокаў. Рака Ямуна, у даліне якой размешчана некалькі хімічных камбінатаў, час ад часу пакрываецца слоем пены таўшчынёй да двух метраў. У найбліжэйшыя дзесяцігоддзі нават такая вада можа здацца падарункам. Ганг і яго паўночныя прытокі сілкуюцца ў асноўным за кошт ледавікоў, размешчаных у Гімалаях. З-за росту тэмператур яны растаюць ужо ў два разы хутчэй, чым 20 гадоў таму, а да 2100 года могуць знікнуць амаль цалкам. Такім чынам, вады ў Гангу будзе станавіцца ўсё менш. Гэта пагражае стабільнасці не толькі Індыі, але і ўсяго свету. У басейне ракі жыве амаль 700 мільёнаў чалавек. Яшчэ 250 мільёнаў жыве ў даліне Інда, дзе сітуацыя аналагічная. Не выключана, што значная частка гэтых людзей у будучыні захоча перасяліцца ў больш камфортныя ўмовы. Але бегчы ім няма куды. Побач — Бангладэш, дзе на кожны кіламетр прыходзіцца больш чым 1100 жыхароў, пустынныя Афганістан і кітайскі Тыбет.
Татальны дэфіцыт
Нягледзячы на тое, што вада пакрывае каля 70 працэнтаў паверхні Зямлі, прэснай вады на планеце толькі тры працэнты. Агульны аб'ём — прыкладна 1,4 млрд куб. км. Большая частка запасаў засяроджана ў шматгадовых ільдах і снягах Антарктыды і Грэнландыі, а таксама ў глыбокіх ваданосных гарызонтах. Найбольш забяспечанай воднымі рэсурсамі з'яўляюцца Лацінская Амерыка, на долю якой прыпадае трэць сусветнага вадасцёку, і Азія. Затым ідуць краіны АЭСР — па сутнасці, найбольш развітыя (20 працэнтаў агульнага аб'ёму), дзяржавы Афрыкі на поўдзень ад Сахары і краіны былога Савецкага Саюза, на іх прыпадае па 10 працэнтаў. Найбольш абмежаваныя водныя рэсурсы краін Блізкага Усходу і Паўночнай Амерыкі (па адным працэнце). Найбольш буйнымі спажыўцамі вады з'яўляюцца Індыя, Кітай, ЗША, Пакістан, Японія, Тайланд, Інданезія, Бангладэш, Мексіка і Расія.
Больш за мільярд чалавек не маюць дастатковага доступу да вады, а яшчэ 2,7 мільярда адчуваюць яе недахоп па меншай меры на працягу аднаго месяца ў годзе. Згодна з адобраным ААН экспертным прагнозам, глабальны попыт на прэсную ваду ў 2030 годзе перавысіць прапанову на 40 працэнтаў з-за цэлага комплексу фактараў, у тым ліку змены клімату, дзейнасці чалавека і росту колькасці насельніцтва.
Таму наўрад ці можна лічыць нечаканасцю сітуацыю ў Індыі. Гэта толькі вяршыня айсберга. Буйныя гарады, схільныя да дэфіцыту вады, ёсць на ўсіх кантынентах. Па выніках спецыяльнага даследавання сітуацыі ў 500 найбуйнейшых гарадах свету, кожны чацвёрты з гэтых муніцыпалітэтаў знаходзіцца ў стане «воднага стрэсу». Па азначэнні ААН, гэта сітуацыя, калі запас вады складае менш за 1700 кубічных метраў на чалавека ў год. Летась першым сучасным буйным горадам свету, дзе запасы прэснай вады фактычна вычарпаліся, стаў паўднёваафрыканскі Кейптаўн.
Запасы прэснай пітной вады ўжо падыходзяць да канца. Згодна з даследаваннямі, да 2025 года больш за палову дзяржаў планеты адчуюць сур'ёзны недахоп вады, а да сярэдзіны XXІ стагоддзя ўжо 3/4 насельніцтва свету сутыкнецца з дэфіцытам. З найбольшай верагоднасцю першымі застануцца без вады Афрыка, Паўднёвая Азія, Блізкі Усход і Паўночны Кітай. Па прагнозах, толькі ў Афрыцы ўжо налета з-за змен клімату ў такой сітуацыі апынецца ад 75 да 250 мільёнаў чалавек, а востры недахоп вады ў пустынных і паўпустынных рэгіёнах выкліча імклівую міграцыю насельніцтва. Чакаецца, што гэта закране ад 24 да 700 мільёнаў чалавек. Недахоп прэснай вады апошнім часам адчуваюць і развітыя краіны: не так даўно моцныя засухі ў ЗША прывялі да дэфіцыту вады на вялікіх тэрыторыях Паўднёвага Захаду і ў гарадах на поўначы штата Джорджыя.
Айсберг на буксіры
У аўтарытэтным навуковым часопісе Nature Sustaіnabіlіty быў апублікаваны артыкул пра тое, што для скарачэння аб'ёмаў выкарыстання прэснай вады неабходна змяняць і вытворчасць, і сістэму спажывання прадуктаў харчавання. Эксперты з Аб'яднанага даследчага цэнтра Еўракамісіі пад кіраўніцтвам Дэйві Ванхэма заявілі, што пераход на збалансаваную мясную дыету зможа скараціць расход найважнейшага рэсурсу на 11—35 працэнтаў у залежнасці ад раёна. А пераход на рыбную або вегетарыянскую дыету захаваў бы ад 33 да 55 працэнтаў прэснай вады, якая цяпер затрачваецца на вытворчасць мясапрадуктаў. Навукоўцы з універсітэта Твэнтэ (Нідэрланды) высветлілі, што сама вадаёмістая вытворчасць ялавічыны: для вырошчвання аднаго кілаграма гэтага мяса неабходна 15 тысяч літраў вады. Для параўнання: для вытворчасці кілаграма свініны трэба 6 тысяч літраў вады, кураціны — 4,3 тысячы літраў.
Эфектыўныя шляхі барацьбы з водным крызісам ажыццяўляюцца краінамі Персідскага заліва. Яны сталі магчымыя з сярэдзіны XX стагоддзя дзякуючы нафтаваму буму. Зараз Саудаўская Аравія і ААЭ вылучаюцца самымі значнымі аб'ёмамі апраснення вады не толькі ў рэгіёне, але і ў свеце. Акрамя гэтага, усе краіны Заліва маюць развітыя ачышчальныя сістэмы для ўтылізацыі і паўторнага выкарыстання забруджаных водаў.
Сярод спосабаў наталіць смагу ёсць даволі экзатычныя. Напрыклад, днямі з'явілася інфармацыя аб тым, што велізарны айсберг з Антарктыды даставяць у Арабскія Эміраты. Ледзяную глыбу плануюць зрабіць турыстычнай «цікавінкай» ААЭ. І задаволіць недахоп пітной вады. Па падліках, аднаго айсберга будзе дастаткова, каб забяспечыць усё насельніцтва Эміратаў вадой на пяць гадоў.
Захар БУРАК
Фота з адкрытых крыніц
Цырымонія адкрыцця XXX Мінскага міжнароднага кінафестывалю «Лістапад» прайшла 1 лістапада ў Палацы Рэспублікі.
Для Блізнятаў падзеі на гэтым тыдні складуцца на іх карысць.
Эксперты адказалі на распаўсюджаныя пытанні аб зменах у пенсіённым забеспячэнні.