Больш за 50 гадоў сталічны клуб самадзейных мастакоў злучае прыроду і фантазію

Мінчанін Аляксандр Лейко шмат гадоў кіруе клубам мастакоў-аматараў «Прырода і фантазія» — гэтаму творчаму аб'яднанню, дарэчы, летась споўнілася ажно 50 гадоў. А яшчэ ён ладзіць выстаўкі майстроў у дзясятках беларускіх гарадоў, вядзе фоталетапіс клуба, збірае і беражліва захоўвае прыродную скульптуру і біжутэрыю, вырабленую адной з былых удзельніц творчай суполкі, знакамітай актрысай Стэфаніяй Станютай.

— Мы пазнаёміліся са Стэфаніяй Міхайлаўнай у 1984 годзе на адной з выставак цалкам выпадкова, — згадвае Аляксандр Аляксандравіч. — Убачыўшы мае работы, зробленыя з каранёў, якія я знайшоў у тарфяніку, яна сказала: «Гэты чалавек павінен быць у нас у клубе». А на той час лясной скульптурай яшчэ ніхто ў клубе не займаўся, толькі разьбярствам, і мае творы, пакрытыя масцікай, усім спадабаліся, бо яны захоўваюць жывую структуру дрэва.

Паміж рамеснікамі і элітай

Секцыя «Прырода і творчасць» стала дзейнічаць пры сталічным Доме прыроды яшчэ ў 1968 годзе. А вось выстаўкі сваіх работ мастакі-аматары ладзілі не толькі ў Мінску і іншых беларускіх гарадах, але і на ВДНГ у Маскве, і ў галерэі Патсдама. З 1970 года адной з пастаянных удзельніц мастацкай суполкі, якая ў 1980-х ператварылася ў клуб, была і народная артыстка СССР і БССР Стэфанія Станюта, якая захаплялася вырабам біжутэрыі з прыродных матэрыялаў.

У 1990 годзе клуб ледзьве не спыніў існаванне — са 150 удзельнікаў у ім засталося ўсяго сем. «Тады Стэфанія Міхайлаўна сказала мне: «Шаноўны Алесь, бяры справу ў свае рукі і кіруй». — «Кім? — пытаюся. — Людзей амаль не засталося». — «Я восьмая, ты дзявяты, збяром пакрысе іншых. Трэба ісці да людзей і несці ім творчасць, тады майстры падцягнуцца». І сапраўды, падцягнуліся: сярод цяперашніх удзельнікаў клуба — звыш 50 майстроў ва ўзросце ад 17 да 85 гадоў, якія займаюцца рознымі відамі вышыўкі, вязаннем, стужкавым дэкорам, бацікам, выпальваннем па дрэве і тканіне, разьбярствам, керамікай, фларыстыкай, прыроднай скульптурай, жывапісам... Практычна ўсіх кіраўнік ведае пайменна і прасоўвае іхнія творы ў мастацкія экспазіцыі, што выстаўляюцца, напрыклад, у сталічных і раённых бібліятэках, дамах культуры, цэнтрах народнай творчасці, у школах і гімназіях. Мінск, Полацк, Івянец, Мар'іна Горка, Навагрудак, Мядзел, Лагойск, Бабруйск, Іўе... Толькі за апошнія дзесяць гадоў выстаўкі клуба «Прырода і фантазія» прайшлі ў 60 беларускіх гарадах і мястэчках.

Каралі з маісу і вікі

— Стэфанія Міхайлаўна пайшла з жыцця ў лістападзе 2000 года, але нават пасмяротна засталася ганаровым членам нашага клуба: на дзень яе нараджэння, 13 мая, штогод мы збіраемся і едзем на могілкі — прыносім кветкі, дзелімся ўспамінамі. І аднойчы зразумеў для сябе, што нельга, каб яе работы згубіліся (яна сама з задавальненнем насіла ўласнаручна зробленыя ўпрыгожанні, але шмат якія і дарыла). І я пачаў гэтыя рэчы збіраць. Хтосьці прыносіў проста так, адна жанчына, помню, папрасіла хоць шакаладку ўзамен. Цалкам бескарысліва перадала многія работы і напісала дароўную на іх нявестка Стэфаніі Станюты, Ірына Аляксееўна Міхайлава-Станюта. Больш за ўсё ў маёй калекцыі — біжутэрыі, зробленай з прыродных матэрыялаў, — 60 адзінак. Некаторыя з тых работ ужо рассыпаліся, бо ім больш чым 40 гадоў, а ўмоў для рэстаўравання і захоўвання асабліва ніякіх, так і ляжаць у адзіным куфры. Таксама ёсць сем лясных скульптур і 18 пластык прыродных формаў Стэфаніі Міхайлаўны. Не падумайце, што я збіраю гэтыя творы проста дзеля збірання і валодання, — калекцыя час ад часу выстаўляецца разам з рэдкімі фотаздымкамі і рэчамі, што належалі Стэфаніі Станюце. Амаль да канца гэтага года такая выстаўка, напрыклад, будзе праходзіць у Мар'інай Горцы.

З усіх паездак, гастроляў і водпускаў, згадвае Аляксандр Лейко, вялікая актрыса прывозіла не якія-небудзь дэфіцытныя тавары або ласункі, а матэрыялы для работы: карэньчыкі, карчакі, насенне экзатычных раслін, з якіх нараджаліся бранзалеты, каралі, завушніцы... Некаторыя работы даюць больш уяўлення аб прыродзе, чым урокі біялогіі: хто з нас без падказкі помніць, як выглядаюць каробачкі і насенне брызгліны альбо, скажам, зярняткі вікі? «Да ўсяго, што яна рабіла, падыходзіла з мяккім гумарам і цеплынёй і, магчыма, таму, што вырасла ў сям'і вядомага мастака, умела бачыць прыгажосць там, дзе многія іншыя прайшлі б і не заўважылі, — перабірае экспанаты калекцыі Аляксандр Лейко. — Яна любіла дарыць свае творы, каб тыя прыносілі радасць іншым. А на сходы нашага клуба, зноў жа дзеля радасці і кампаніі, часта прыносіла «Ленінградскія» тарты, каб жыццё было смачнейшае. Паэтычная натура Стэфаніі Станюты праяўлялася і ў арыгінальных назвах, якія яна давала сваім творам. Вось паглядзіце: тут у нас «Лежабока», «Сівы лунь», «Грацыя»... Кожны бачыць у іх нешта блізкае для сябе».

Не пра грошы, а пра душу

Адзінае, аб чым сумуе кіраўнік клуба — у «Прыроды і фантазіі» ёсць больш за 1,5 тысячы разнастайных твораў, ёсць мастацкі вопыт і жаданне перадаць яго іншым энтузіястам, але няма рэгістрацыі і пастаяннай «прапіскі». Абяцалі знайсці куток у сядзібе Лошыцкага парку, але пасля рамонту прапанавалі толькі ўзяць пакойчык у арэнду. Зразумела, што рыначны падыход, стасункі з гледачамі на ўмовах арэнды памяшканняў і выставачных залаў мастакі-аматары не пацягнуць. Вось і грукае Аляксандр Лейко ў дзверы розных інстанцый, спрабуючы знайсці прытулак для клуба. А ён тым часам працягвае існаванне і быццам па ланцужку перадае ўсё новым людзям натхненне і ўменне бачыць прыгажосць навокал. «Можа, у гэтым стагоддзі справа з месца і не зрушыцца — але раптам, калі я ўжо сыду на пакой, знойдзецца чалавек або арганізацыя, якія змогуць узяць наш клуб пад крыло? — дзеліцца марай кіраўнік клуба. — Калі хтосьці пажадае да нас прымкнуць, то мы заўжды гатовыя паказаць і навучыць, што такое піраграфія, прыродная скульптура альбо стужкавы дызайн. Галоўнае, я так лічу, трэба несці людзям прыгажосць, пакуль ты здольны гэта рабіць, пакуль не выпрацаваў свой рэсурс».

Ці мастацтва гэта? Безумоўна. Няхай наіўнае, але заўжды запатрабаванае, якое і мае не проста права на існаванне, а кола сваіх прыхільнікаў. А яшчэ, на маю думку, клуб «Прырода і фантазія» — з'ява сацыяльна-культурная, гэта не толькі адкрыццё новых мастацкіх самародкаў, але таксама своеасаблівая арт-тэрапія і прафілактыка адзіноты сучаснага чалавека, не важна, у малым ці вялікім горадзе. І вельмі хацелася б, каб на 50 гадах існавання гісторыя клуба не скончылася, а працягнулася з новай старонкі.

Вікторыя ЦЕЛЯШУК

Фота аўтара