Вы тут

Маленькі абрывак дарэвалюцыйнага дакумента распавёў пра злачынства канца 19 стагоддзя


Незвычайныя знаходкі будаўнікоў на гарышчы Слонімскай бібліятэкі прыадкрылі таямніцы мінулага.


Падзеі, пра якія мы раскажам, адбываліся 18 ліпеня гэтага года. Майстры, якія рамантавалі дах Слонімскай раённай бібліятэкі імя Я.Коласа, разбіралі смецце. Сярод іншага, ім на вочы трапіліся фрагменты костак і абрыўкі старадаўніх дакументаў, якія былі раскіданыя па гарышчы. Як і патрабуецца ў падобных выпадках, будаўнікі праінфармавалі пра знаходкі праваахоўныя органы.

Следчы Арцём Нікалайчык, які прыбыў на месца здарэння, грунтоўна падышоў да справы. Канфіскаваў усе фрагменты костак, дакументы і іх часткі, далучыў да матэрыялаў праверкі яшчэ адзін знойдзены папяровы абрывак з запісамі.

Асноўная задача следства ў такіх выпадках – высветліць прыналежнасць касцяных парэшткаў. Калі гэта косці чалавека, перш за ўсё даведацца даўнасць яго смерці, каб вызначыцца з наяўнасцю або адсутнасцю факту крыміналу. Менавіта так і паступіў Нікалайчык, якi назначыў экспертам правядзенне судова-крыміналістычнай экспертызы. Падобныя высновы робяцца з упорам на яе вынікі. Адначасна следчы апытаў будаўнікоў і работнікаў бібліятэкі, якія і самі былі здзіўленыя знаходкам і не змаглі праліць святло на сітуацыю.

Будынак бібліятэкі быў пабудаваны ў сярэдзіне ХVIII стагоддзя. Да пачатку ХХ стагоддзя ў ім размяшчалася гарадское самакіраванне. А ў ваенны перыяд, паводле інфармацыі краязнаўцаў, у гэтых сценах утрымліваліся зняволяныя. Таму на гарышчы маглі знаходзіцца «аскепкі» розных эпох.

Паколькі прыналежнасць касцяных парэшткаў была не вызначана, праводзіць паралель паміж імі і папяровымі пасланнямі з мінулага ў следства не мелася. Да таго ж ні ў гісторыкаў, ні ў грамадскасці паперы і іх абрыўкі не выклікалі павышаную цікавасць. Да рэліквій не адносяцца, значыць, не заслугоўваюць увагі. Аднак следчы Нікалайчык разам з аўтарам гэтых радкоў вырашылі скрупулёзна вывучыць і даследаваць усе тэксты. У выніку не толькі прыадчынілі старонкі кнігі мінулага, але і ўгледзелі ў абрыўках ліста крымінальны падтэкст.

Распавялі паперы

З гарышча было канфіскавана з дзясятак папяровых лістоў і фрагментаў, але цікавасць уяўляюць чатыры. Прычым два з іх аказаліся поўнасцю ацалелымі.

Першы – папярэдняе сведчанне страхавога таварыства «Саламандра». Яго фірмовы бланк захаваўся добра. А вось рукапісны тэкст у пасведчанні месцамі выцвіў, таму разабраць яго было цяжка. Зразумела было, што страхуецца ад пажару нерухомая маёмасць – а менавіта кватэра, размешчаная ў доме Школьнага двара г.Слоніма, – якая належыць нейкай грамадзянцы з доўгім і разнастайным прозвішчам на літару "Д". Падзея адбывалася ў 1904 годзе. Страхавая сума – 800 з лішнім рублёў. Прычым па полісе відаць, што нерухомасць страхуецца не ў першы раз.

Разам з тым, цікавасць выклікаў не столькі факт страхавання, колькі кампанія-страхоўшчык. Справа ў тым, што страхавое таварыства «Саламандра» з'яўлялася найбуйнейшай кампаніяй дарэвалюцыйнай Расіі, сімвалам надзейнасці і эканамічнай свабоды на ўсёй тэрыторыі імперыі. Яна была зацверджана «Указом Его Императорскаго Величества въ 26 день Января 1846 года». Назву таварыству даў брат заснавальніка кампаніі Антоній Пагарэльскі. Той самы, які напісаў знакамітую казку «Чорная курыца, або Падземныя жыхары». Менавіта ён прыдумаў ўдалы дэвіз таварыствы – «гару, але не згараю». У той час верылі, што ў саламандры незвычайна халоднае цела, якое дазваляе ёй знаходзіцца ў агні і не згараць, і нават тушыць любое полымя.

Да канца ХIX стагоддзя гэта страхавое таварыства вяло сваю дзейнасць ад Алтая да берагоў Чорнага мора. А ў пачатку мінулага стагоддзя адкрыла прадстаўніцтва і даччыныя кампаніі ў Амерыцы, Скандынавіі, Цэнтральнай Еўропе і на Балканах, стаўшы лідарам рускага бізнесу за мяжой. Адпаведна можна зрабіць выснову – кліенты ў кампаніі былі сур'ёзныя і кали працаваў філіял у Слоніме, значыць, народ тут пражываў з дастаткам.

Другі дакумент – адкрыты ліст, падобны на паштоўку. Адрасавана нейкаму спадару І.Зелікоўскаму – агенту таварыства «Саламандра» па г.Слонім. Цікава, што філіял страхоўшчыкаў размяшчаўся не ў паказаным горадзе, а ў суседнім – Наваградку, што вынікае з кутняга штампа ліста. Дата адпраўкі – 2 чэрвеня 1898 гады. Змест паслання зводзіцца да таго, што яго адпраўнік дапусціў памылку пры страхаванні. Адзначыў у полісе замест 400 рублёў меншую суму. Таму прасіў вырабіць праўку, спадзеючыся, што дакументы яшчэ не сышлі ў праўленне.

Трэці папяровы артэфакт самы маленечкі. Гэта маленькі абрывак карткі, які захаваў найважнейшую інфармацыю. На бланку застаўся надпіс «Купонъ» і паштовы штамп 1899 гады з указаннем двух населеных пунктаў – Любчы (цяпер гарадскі пасёлак у Навагрудскім раёне – заўв. Аўт.) і Мінска. На жаль, але ў графе «отъ» перавод ацалелі толькі чатыры першыя літары – «Бейт». Затое захавалася сума паштовага перакладу – «10 руб. ».

Каб зразумець важкасць гэтага грашовага пераводу, прывяду цэны на розныя тавары, якія дзейнічалі ў той перыяд. Кілаграм цяляціны каштаваў 70 кап, асятра – 90 кап, чорнай крупчастай ікры – 3,2 рубля. Дзелавы касцюм абыходзіўся ў 8 рублёў, а лёгкія чаравікі – 2 рублі. За 1 рубель можна было паабедаць у прыстойным рэстаране або пасяліцца на суткі ў гасцініцы.

Загадкавы ліст

Усе тры апісаныя дакументы даволі цікавыя ў інфарматыўным плане. Разам з тым, з прававога пункту гледжання куды большую ўвагу заслугоўваў чацвёрты папяровы фрагмент. Гэты абрывак ліста і, мяркуючы па ўсім, даволі вялікага. Аднак незалежна ад таго, якая інфармацыя адышла ў нябыт, кавалачак, які застаўся, апавядае пра вельмі цікаўныя факты. З добра захаванага тэксту вынікае, што ліст 13 кастрычніка 1888 года пісаў нехта Аляксандр Андрэевіч Зубаў. Ён пражываў у г. Масква ў доме Гофмана на Арбацкай вуліцы, 26 у 7-й кватэры. Адсюль можна зрабіць выснову, што Зубаў з'яўляўся не бедным чалавекам, бо простаму люду жыллё ў прыбытковых дамах Гофмана было не па кішэні. У суседнім 13-м доме Гофмана на Арбацкай вуліцы жыллё здымала знакамітая оперная спявачка Э. К. Паўлоўская і вядомы мастак А.В. Мараваў. Акрамя таго, пра ўзровень даходаў аўтара ліста А.Зубава кажа той факт, што ў тэксце ён сам сябе просіць зваць «Яго благароддзе». Такая форма звароту ўжывалася ў дарэвалюцыйнай Расіі да асоб, якія валодалі правам на асабістае дваранства і правам атрымання нашчадкавага ганаровага грамадзянства іх нашчадкамі. Па «Зборы статутаў пра службу грамадзянскую» 1842 года гадавое ўзнагароджанне тытулярнага саветніка складала 75 рублёў срэбрам ці 262 з паловай рубля асігнацыямі.

Відавочна спадар А.Зубаў меў неасцярожнасць звязацца з чалавекам, які аказаўся махляром і шантажыстам. «Аляксандр Андрэевіч! Памятайце, што ваш пазыковы ліст, квітанцыя і грошы ў мяне», – цытаваў Зубаў невядомага адрасата. Пры гэтым падкрэсліў: «... чакаю, што вы вернеце ўсё, што патрэбна». У адваротным выпадку мы будзем вымушаныя «... заявіць пра ўсё, каму патрэбна».

З улікам такога раскладу найбольш верагоднымі былі дзве версіі падзей тых гадоў. Першая – Зубаў афіцыйна аформіў грашовую пазыку, але па нейкіх прычынах усе дакументы і атрыманыя грошы аказаліся ў яго знаёмага. А той усё прыкарманіў, пакінуўшы Аляксандра Андрэевіча ні з чым.

Другая – Зубаў рабіў праз знаёмага зварот раней узятай пазыкі, перадаўшы таму грошы і дакументы. Сябар абяцаў ўсё вырашыць, але словы разышліся са справай. Пры гэтым не выключана, што ласы да чужога прыяцель працаваў у тым самым банку ці іншай установе, якi выдаў Зубаву пазыку. І мяркуючы па яго інтанацыі, нават шантажаваў Зубава.

Цікавы яшчэ адзін факт. Ва ўмовах, калі яго папросту абабралі, Аляксандр Андрэевіч ці то з высакароднасці, ці то яшчэ па якой прычыне выяўляў памяркоўнасць і стрыманасць. Замест таго, каб заклікаць прайдзісвета да адказу і звярнуцца ў паліцыю, ён уступіў з ім у перапіску. Выраз «калі вы вымусілі мяне» кажа, што яго чаша цярпення яшчэ не перапоўнілася. А выраз Зубава: «... магу быць вам карысным, ды і не адмовіў бы даць на абарот, калі б вы цяпер паступілі са мной добра» прымушае здзіўляцца. Тое, што адбылося, відавочна знаходзілася па-за прававым полем. Прычым з улікам месца жыхарства Аляксандра Андрэевіча цяжка ўявіць, чаму гэтакі важны ліст аказаўся ў г.Слоніме. Ці жыў у ім атрымальнік паслання або яно даляцела сюды выпадкова? Хутчэй за ўсё гэта так і застанецца таямніцай. Такі ж, як і фінал разборкі Зубава з яго таямнічым адрасатам.

Ці тое яшчэ будзе?

Зрабіўшы гістарычны экскурс па ходзе вывучэння дакументаў і іх фрагментаў, следства вярнулася да галоўнага. Праверка па факце выяўлення касцяных парэшткаў была працягнутая. Кропку ў ёй паставілі пасля высноваў экспертаў. Пры анатама-параўнальным даследаванні спецыялісты ўстанавілі, што касцяныя астанкі з гарышча бібліятэкі належаць жывёлам. А значыць, гаворка пра крымінал не ідзе. І ўсё ж знаходкі з мінулага могуць быць вельмі загадкавымі і пакрыты таемнымі завесамі ...

Сяргей ШАРШАНЕВІЧ

фота аўтара

Выбар рэдакцыі

Культура

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».

Грамадства

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Выбар саджанца для садавода — той момант, значнасць якога складана пераацаніць.

Культура

Вольга Здзярская: Для мяне мая прафесія — жыццё

Вольга Здзярская: Для мяне мая прафесія — жыццё

Актрыса НАДТ імя М. Горкага — пра шлях да сцэны і натхненне.

Грамадства

«Любоў — галоўнае, што бацькі павінны даць сваім дзецям»

«Любоў — галоўнае, што бацькі павінны даць сваім дзецям»

Тата і мама — два самыя важныя чалавекі ў жыцці кожнага дзіцяці.