Без чаго няма «зоны душэўнага камфорту»

Самотны белакрылы птах панадзіўся напрыканцы ліпеня начаваць на вільчыку даху на суседняй дачы. Гэта добрая прыкмета: значыць, бусляняты жывыя-здаровыя, выраслі, сталі на крыло, а ў гняздзе ўжо ўсім не хапае месца, вось хтосьці з дарослых і вымушаны заставацца па-за хатай, шукаць начлег дзе давядзецца. («Зусім як у людзей», — калісьці мудра заўважыла пра гэта мая светлай памяці мама.) Бусел сёлета каля нас і прыжыўся, хадзіў сабе па-гаспадарску пад вокнамі, лавіў жаб, якіх пад нагамі аж кішэла: рэчка побач, дый дажджы колькі ішлі. Гарадская кошка, што прыехала на канікулы, паспрабавала наконт «хто тут гаспадар» паспрачацца, падкралася да птушкі, пэўна, хацела падскочыць ды хоць за што ўхапіць. Але бацян гэтага чакаць не стаў, проста лёгенька дзеўбануў дурное стварэнне ў галаву. Ляцела тая Клаўка куляй — спачатку на верхавіну яблыні, пасля, яшчэ хутчэй, уніз: тонкія галінкі не вытрымалі ўкормленага звера. Чорт тую кошку не ўзяў: звалілася ў мяккую траву, а сама мала таго што не худзенькая, дык яшчэ і пухнатая. Але з таго часу да бусла яна блізка не падыходзіла, а калі ён набліжаўся да ганку, рэціравалася ў хату, злосна падшыкваючы.

Усе астатнія насельнікі нашага падворка да нахабнага бусла ставяцца вельмі нават прыязна. Асабліва трое малых, якім цяпер ад трох да пяці (самы цікаўны і чуллівы ўзрост), — ужо прапраўнукі таго, хто дзевяноста гадоў таму будаваў нашу хату. Убачыўшы блізка птушку, яны радасна бягуць да яе са звонкім крыкам: «Аист!», а калі бусел, махаючы цяжкімі крыламі, ляніва ўзлятае проста ў іх з-пад носа (і правільна робіць, бо ніхто не ведае, што могуць выкінуць гэтыя юныя натуралісты), дзеці аж вішчаць ад захаплення і працягваюць крычаць яму ўслед: «Аист! Аист!», пакуль уцякач не знікне з вачэй.

І здаецца, толькі глядзець на гэта ды радавацца, бо свае ж дзеці, жыццё працягваецца, родная хата не стаіць пакінутая хоць летам, і буслы сюды па-ранейшаму прылятаюць і гадуюць птушанят, але... Але так рэжа вуха гэта «аист» — менавіта тут, на гэтым падворку, бо тут — і дзевяноста, і сто дзевяноста, і яшчэ трыццаць-сорак гадоў таму — велічная белая птушка, без якой ні гэтага падворка, ні роднай вёскі, ні сваёй краіны ўявіць нельга, звалася бусел. І ніяк інакш. «Аіст» на падворку таксама быў — чырвоны веласіпед мінскай вытворчасці, падораны мне на дванаццаць, здаецца, гадоў, — назва была серабрыстымі літарамі напісана ў яго на раме...

Дзіўна, але менавіта адно гэта слова, а не той факт, што малыя ўвогуле размаўляюць не па-беларуску, выбівае мяне на малой радзіме з «зоны душэўнага камфорту» (а давайце шчыра: менавіта дзеля гэтага камфорту мы з усіх дарог і курортаў на бацькаўшчыну і вяртаемся). Таму я кожныя выхадныя ўпарта іх перавучваю, як трэба называць іх любімую птушку на маёй (але ўжо не на іхняй — і гэта я выдатна ўсведамляю) роднай мове. Дзеля гэтага выцягваю з памяці дзіцячыя вершыкі — пра Светку, якую цыбаты палічыў за кветку («Я цябе не зачаплю, мілы, добры бусел, я сабе букет раблю — вось ён, палюбуйся») — у часы майго дзяцінства ў хаце было шмат дзіцячых кніг і на беларускай, і на рускай мове. Навучыла іх варажыць на надвор'е: «Бусел-бусел, вылі воду, закружыся на пагоду! Калі дождж, ты сядзі, калі сонца, ты ляці!» Праўда, толку пакуль няшмат — паўтарыўшы за мной гэтую замову, яны радасна крычаць: «Ура, аист взлетел, дождя не будет!» Але добра ўжо тое, што яны ведаюць: у іх «аиста» ёсць яшчэ адно імя (дасць бог, калі-небудзь зразумеюць, якое з іх на гэтай зямлі больш сапраўднае). Пакуль жа беларуская мова для іх — нейкая таемная гаворка, на якой размаўляюць цётка Лена з бабуляй Таняй, на якой бабуля спявае калыханкі, а за цёткай так весела паўтараць жартаўлівую песню пра куру-шчабятуру, якая па садочку ходзіць ды куранятак водзіць (як ні б'юся з малымі артыстамі, усё роўна спяваюць «ходит» і «водит»)... Але скончыцца лета, усе паедуць па дамах, і мова нават у такім сваім песенна-казачным (прывідным) статусе застанецца драмаць у вясковых сенцах да наступнага чэрвеня.

Ці будзе калі-небудзь неяк інакш? Маладая мама адной з нашых дзяўчынак напісала нядаўна ў сацыяльным сеціве такі вось крык душы: «Мая дачка, да майго сораму, не ведае мову. Таму што бацькі не размаўляюць на ёй (і не пытайцеся чаму, сама сабе не магу адказаць). Таму што яе бабулі-дзядулі таксама на ёй не размаўляюць (прынамсі з малой). Спрабую вучыць — нават слухаць не хоча. І я ў паніцы, бо разумею, што сама вінаватая, бо толькі калыханкі спявала, а трэба было размаўляць»... У каментарыях ёй шмат чаго нараілі — і кніжак па-беларуску, і мульцікаў, і — парадавалася за яе сяброў! — ніхто не папракнуў. Мяркуючы па колькасці каментарыяў, праблема існуе, хвалюе многіх маладых бацькоў. І гэта добры знак, як той адзінокі бусел на вільчыку суседскага даху.

Яго, дарэчы, ужо не відаць, пэўна, паляцеў з сям'ёй ды суродзічамі ў вырай. «Буслы сёлета рана паляцелі, зіма скора прыйдзе», — так па-роднаму, па-нашаму, як калісьці мама ці бабуля, уздыхнула ў трубку сястра.

Паляцелі. Але вернуцца. Яны заўсёды вяртаюцца. Вось толькі каб людзі не забыліся, як гэтых птушак у краіне пад назвай Беларусь завуць на самай справе.

Алена ЛЯЎКОВІЧ