Дакументаліст эпохі

Строгая Ганна Ахматава, задуменны Сяргей Ясенін, малады Іосіф Сталін. Як зоркі мінулага стагоддзя выглядалі на фотаздымках Майсея Напельбаума?

Нацыянальны гістарычны музей Беларусі не перастае здзіўляць. На мінулым тыдні тут у межах Месяца фатаграфіі ў Мінску адбылося адкрыццё маштабнай фотавыстаўкі «Майсей Напельбаум. Партрэт эпохі», прымеркаванай да 150-годдзя з дня нараджэння выдатнага фотамайстра.

Нават калі вы ніколі не чулі гэтае імя, то яго фатаграфіі бачылі абсалютна дакладна. Яны ўпрыгожваюць падручнікі па гісторыі і фатаграфіі, многія сталі ўжо класікай. Грувасткім фотаапаратам Майсей Напельбаум ствараў партрэты як кіраўнікоў, палітычных дзеячаў, найлепшых прадстаўнікоў свету мастацтва, так і звычайных людзей. Дарэчы, сам апарат — фотакамера Acme, зробленая па спецзаказе ў Англіі, — таксама знаходзіцца ў экспазіцыі. Ёй 112 гадоў, і яна да гэтага часу тэхнічна спраўная. Менавіта гэтай камерай Напельбаум фатаграфаваў у 1918 годзе Леніна. Дарэчы, за гэты партрэт і атрымаў ад савецкай улады фотаатэлье побач з Крамлём.

Ураджэнец Мінска Майсей Напельбаум вядомы як майстар мастацкага і псіхалагічнага партрэта, фатограф савецкай культурнай і палітычнай эліты. Яго можна назваць дакументалістам эпохі. Дзякуючы яму сучаснікі могуць убачыць партрэты знакамітых пісьменнікаў і паэтаў, акцёраў, даследчыкаў, кампазітараў, палітычных дзеячаў мінулага стагоддзя. Упершыню ў Беларусі паказаны арыгінальныя здымкі творцы. Сярод іх — партрэты Ганны Ахматавай, Аляксандра Блока, Сяргея Ясеніна, Усевалада Меерхольда, Максіма Горкага, Аляксея Талстога, Дзмітрыя Шастаковіча, Барыса Пастарнака, Уладзіміра Леніна, Сямёна Будзёнага, Анатоля Луначарскага, Галіны Уланавай, Льва Ландау, Ота Шміта і многіх іншых.

Па словах куратара Кацярыны Аляксеевай, выстаўка мае характар не толькі гістарычны, але і адукацыйны. Яна дазваляе ўбачыць на ўласныя вочы асоб, якія назаўсёды залатымі літарамі ўпісаны ў летапіс сусветнай культуры. Адна справа — глядзець на ілюстрацыі ў кнігах, і зусім іншая — дакрануцца да рэальнай гісторыі. Пад кожнай фатаграфіяй прыведзена біяграфія, а дзе-нідзе — і цытаты майстра з успамінам пра тое, як ён здымаў гэты партрэт. Атрымліваецца як быццам дыялог з фатографам скрозь час. Узіраюся ў фатаграфіі Ганны Ахматавай, Барыса Пастарнака, Максіма Горкага альбо Сяргея Эйзенштэйна, адразу ж выразна акрэсліваецца характар асобы. Чапляе ўнікальны здымак Сяргея Ясеніна на канапе ў гасцініцы «Англетэр» з застылай грымасай смерці на твары.

Над падрыхтоўкай выстаўкі разам з Нацыянальным гістарычным музеем плённа папрацаваў Нацыянальны гістарычны архіў Беларусі, які прадаставіў на выстаўку цэнныя экспанаты ў выглядзе дакументаў, вокладак, фотаздымкаў.

— Выстаўка стала нагодай для нашага архіва знайсці розныя факты з жыцця Майсея Напельбаума, — расказвае намеснік дырэктара Нацыянальнага гістарычнага архіва Беларусі Дзяніс Лісейчыкаў. — Мы знайшлі завяшчанне дзеда фатографа, дзе ён адпісвае сваякам маёмасць. Ёсць прашэнне самога Напельбаума сваякам аб адкрыцці фотастудыі ў Мінску, ёсць план пабудовы шклянога павільёна, дзе ён праводзіў доследы. Ёсць і ўласны аўтограф фотамайстра. Знайшлі пяць работ Майсея Напельбаума. Яны вылучаюцца мастацкім густам, па іх відаць, з якім захапленнем ён працаваў. Архіў не мае права перадаваць на выстаўку арыгіналы, але ж мы падрыхтавалі копіі, каб у гледачоў была магчымасць убачыць унікальныя кадры.

Імя Майсея Напельбаума цесна звязана з яўрэйскай культурай. Таму пытанне ў беларусаў «наш ці не» застаецца адкрытым ужо не адзін год.

— Мне падаецца, у нашага сучаснага абывацеля існуе меркаванне, што можна прыпісаць чалавека да пэўнай культуры. Але гэта не так правільна, — упэўнены Дзяніс Лісейчыкаў. — Пра такіх асоб, як Адам Міцкевіч, Тадэвуш Касцюшка ці Майсей Напельбаум, сцвярджаць, што яны прадстаўнікі адной культуры, нельга — яны прадстаўнікі розных менталітэтаў і культур. Здымкі Напельбаума не дасягненне беларускай ці яўрэйскай культуры — дасягненне сусветнай цывілізацыі. Для мяне Майсей Напельбаум — знакаміты мінчанін.

На выстаўцы прадстаўлены арыгіналы фатаграфій з прыватных калекцый, Маскоўскага інстытута фатаграфіі і Borodulin Соllection. Экспазіцыю можна будзе ўбачыць у гістарычным музеі Мінска да 15 кастрычніка, а далей выстаўка адправіцца ў Цюрых і Санкт-Пецярбург.

Вікторыя АСКЕРА