Лукашэнка: У спісе сучасных выклікаў чалавецтву дамінуюць пагрозы бяспецы

Прэзідэнт Беларусі прыняў удзел у пленарнай сесіі высокага ўзроўню Форуму «Мінскі дыялог». Тэма сесіі: «У пошуках міру і супрацоўніцтва для Еўропы». Акрамя кіраўніка беларускай дзяржавы, у сесіі ўдзельнічаюць Прэзідэнт Грузіі (2013 — 2018) Георгій Маргвелашвілі, Прэзідэнт Харватыі (2000 — 2010) Сцяпан Месіч, кіраўнік праграмы «Глабальная Еўропа» ў Цэнтры Вудра Вільсана, экс-вярхоўны прадстаўнік Еўрапейскага саюза па знешняй палітыцы і палітыцы бяспекі і першы віцэ-прадстаўнік Еўрапейскай камісіі баранэса Кэтрын Эштан (Вялікабрытанія), старшыня Часовай камісіі па інфармацыйнай палітыцы і ўзаемадзеянню са СМІ Савета Федэрацыі Федэральнага сходу Расійскай Федэрацыі Аляксей Пушкоў, старшы навуковы супрацоўнік Атлантычнага савета, экс-намеснік Генеральнага сакратара НАТА Аляксандр Вершбоў (ЗША).

---

Спыніцца ля прорвы

Аляксандр Лукашэнка ў сваім выступленні заўважыў, што першы экспертны форум такога маштабу па праблемах бяспекі, які адбыўся летась у Мінску, не згубіўся сярод іншых мерапрыемстваў, а наадварот заслужыў высокія ацэнкі, прыцягнуў увагу шырокай грамадскасці. І атрымаў свой працяг.

«Рады, што вы зноў знайшлі магчымасць узяць удзел у дыскусіі, якая хвалюе ўсіх у міжнародным парадку дня, які, на жаль, дапаўняецца новымі выклікамі, — звярнуўся ён да ўдзельнікаў сесіі. — Пошук адэкватных і своечасовых адказаў на іх з’яўляецца на дадзеным этапе адной з найважнейшых задач экспертнай суполкі, а таксама нас, палітыкаў. Пра гэта ў тым ліку сведчаць праведзеныя ў апошні час ў Беларусі знешнепалітычныя форумы па шырокай тэматыцы ад інфармацыйнай бяспекі да тэрарызму. Гэта кажа пра відавочны рост інтарэсу заходняй і ўсходняй аўдыторый да Мінску як пляцоўкі для дыялогу».

«Словы «Адысці ад краю бездані» ў тэме нашай канферэнцыі надзвычай дакладна выказваюць сутнасць галоўнай праблемы ў сусветнай суполцы, — падкрэсліў Аляксандр Лукашэнка. — Беспрэцэдэнтная напружанасць у міжнародных адносінах, расхістванне асноў інтэрнацыянальнай бяспекі, рост колькасці рэгіянальных канфліктаў закранаюць большасць кантынентаў».

Беларусь, па словах яе лідара, ужо пачала біць ў набат, заклікаючы спыніць супрацьстаянне. «Апошнім часам асабліва шмат кажам пра неабходнасць дыялогу, умацаванне мер даверу і пошуку кампрамісаў. Але свет, на жаль, лепш не становіцца, — заўважыў Прэзідэнт. — Больш за тое, мы з’яўляемся сведкамі новага вітку стратэгічнага саперніцтва так званых „вялікіх дзяржаў“, „полюсаў сілы“, як вы іх там яшчэ назвалі. Гандлёвыя войны і санкцыйнае супрацьстаянне набіраюць усё большыя абароты. Абвастраецца барацьба за энерганосьбіты і сыравінныя рэсурсы».

Аляксандр Лукашэнка нагадаў пра тое, што шматлікія ўзброеныя і замарожаныя канфлікты на Бліжнім Усходзе, у Азіі, Лацінскай Амерыцы і Еўропе не вырашаюцца. «Новым, раней невядомым прэцэдэнтам сталі атакі з дапамогай беспілотнікаў на нафтавыя аб’екты Саудаўскай Аравіі. Свет убачыў новую зброю, танную і даступную, але якая можа прынесці незаменную страту не толькі адной дзяржаве, але і планеце ў цэлым, — сказаў ён. — Цалкам відавочна, у спісе сучасных выклікаў чалавецтву дамінуюць пагрозы бяспекі».

«Пры гэтым, шматбаковыя пляцоўкі, уключаючы ААН, АБСЕ, становяцца месцам высвятлення адносін, а не вырашэння праблем, — заўважыў Прэзідэнт. — Сістэма ваенна-палітычных стрымліванняў і супрацьвагаў разбураецца на вачах, а міжнародныя арганізацыі пакуль не могуць спыніць гэты працэс. Можа быць, не жадаюць, а можа быць, тыя, хто дамінуе ў гэтых арганізацыях, зацікаўленыя ў гэтым».

Нас не можа не хваляваць той факт, што градус недаверу і канфрантацыі паміж Расіяй і Захадам дасягнуў мяжы, сказаў беларускі лідар. Эксперты ў галіне бяспекі і раззбраення з абодвух бакоў ужо малююць жахлівую ў сваім праўдападабенстве карціну.

«Усяго за некалькі хвілін Расія і НАТА могуць прайсці шлях ад ненаўмыснага лакальнага канфлікту да ядзернай вайны, — папярэдзіў Аляксандр Лукашэнка. — Пасля нядаўняга выхаду з Дамовы аб ліквідацыі ракет сярэдняй і меншай далёкасці двух ключавых яго ўдзельнікаў працэс разбурэння архітэктуры кантролю над узбраеннямі фактычна выйшаў на фінішную прамую. Апошні рубеж — Дамова па стратэгічных наступальных узбраеннях. Калі бакі не дамовяцца аб яго падаўжэнні, усяго праз два гады (ў 2021 годзе) свет апынецца ў сітуацыі, калі адносіны ў сферы ядзерных ўзбраенняў наогул не будуць нічым рэгулявацца!»

Чалавецтва сямімільнымі крокамі рухаецца да рысы, за якой, на думку Прэзідэнта — прорва. «На жаль, даводзіцца прызнаць, што ў вялікіх дзяржаў ёсць падставы ставіцца адзін да аднаго з недаверам. Недружалюбныя і нават агрэсіўныя дзеянні ў мінулым ўкараняюць узаемныя падазрэнні і асцярогі на доўгія гады наперад».

Архітэктура еўрапейскай бяспекі можа быць адноўлена

Ідэальным рашэннем актуальных задач Аляксандр Лукашэнка бачыць вяртанне да канцэпцыі еўрапейскай бяспекі, заснаванай на супрацоўніцтве, да каштоўнасцяў Хельсінскага заключнага акта і Парыжскай хартыі для новай Еўропы.

Беларускі лідар упэўнены: «Нам ўсім тэрмінова патрэбна моцная гісторыя поспеху, якая пераканае нават заўзятых скептыкаў і „ястрабаў“. Нягледзячы на глыбокія супярэчнасці і недастатковае разуменне, інтарэсы бяспекі ў Еўропе абсалютна сумяшчальныя».

Прыклад такога поспеху можа прадэманстраваць Беларусь, якая за апошнія два дзесяцігоддзі апынулася ва ўнікальнай сітуацыі. «З аднаго боку, мы — ваенна-палітычны саюзнік Расіі і ўдзельнік АДКБ. Ні ў адной дзяржавы няма такога ўзроўню адносін з Масквой, як у нас», — заявіў Лукашэнка. У той жа час, на думку кіраўніка дзяржавы, Беларусь заключыла міжнародныя дагаворы ў галіне бяспекі і мер даверу з усімі суседзямі, у тым ліку з дзяржавамі-членамі НАТА.

«Мы гатовыя напаўняць гэтыя двухбаковыя пагадненні новым зместам, удасканальваць іх. Сігналы, якія атрымліваем ад нашых партнёраў, гавораць аб тым, што і яны гатовыя да такога ўзаемадзеяння. Гэта ўнікальны рэсурс у цяперашняй сітуацыі. І мы ўсе абавязаныя ім скарыстацца. Каб мы, еўрапейцы, даказалі самі сабе і ўсяму свету, што архітэктура еўрапейскай бяспекі можа быць адноўлена. Што можа быць іншая мадэль стасункаў Расіі і НАТА, Кітая і ЗША і яе праекцыя на Еўропу. Не такая, як апошнія пяць гадоў», — адзначыў Аляксандр Лукашэнка.

Ён падкрэсліў, што Беларусь шмат у чым фарміруе гісторыю поспеху ў пытаннях рэгіянальнай бяспекі.

«Мы і далей будзем працягваць гэты курс, як бы камусьці ён быў не да спадобы. Мы чуем, бачым, што нехта падвяргае сумненню, камусьці шкада, што не ўсё Беларусь можа, а мабыць, і нічога не можа, а нехта проста ўхмыляецца: ды ну, ці ім вырашаць нейкія пытанні? Шаноўнае спадарства, мы нічога не збіраемся рашаць за кагосьці. Дай божа за сябе рашыць. Мы проста вам прапануем: давайце збірацца ў гэтым ціхім, спакойным — пакуль што — месцы і будзем абмяркоўваць нашы праблемы», — звярнуўся да ўдзельнікаў форума кіраўнік Беларусі.

Ён нагадаў, што рэспубліка прыкладае максімум намаганняў і мае намер гэтак жа дзейнічаць і надалей. Для гэтага ў нашай краіны ёсць усё неабходнае: геаграфічнае размяшчэнне, шматвяковыя духоўныя і культурныя традыцыі жыцця беларусаў, іх мірны ўклад і стваральная праца абумоўліваюць гэтую пазіцыю.

«Дадайце да гэтага яшчэ нашу гісторыю: мы наваяваліся як ні адзін іншы народ. Пры тым не мы ініцыятары былі гэтых войнаў і не за сябе ваявалі часам», — падкрэсліў Аляксандр Лукашэнка.

Беларусь з моманту атрымання незалежнасці і суверэнітэту ўжо больш за чвэрць стагоддзя выступае донарам стабільнасці, чыстым пастаўшчыком і еўрапейскай, і міжнароднай бяспекі. Таму гісторыя поспеху Беларусі як надзейнага партнёра, які карыстаецца даверам і Усходу, і Захаду, магла б стаць адказам на пытанне, ці магчыма зрабіць Усходнюю Еўропу трансгранічным поясам стабільнасці і канструктыўнага ўзаемадзеяння.

Еўропа без ракет

У якасці першага кроку ў рэалізацыі гэтай амбіцыйнай місіі афіцыйны Мінск аб’явіў, што, нягледзячы на разбурэнне Дагавора аб ракетах сярэдняй і меншай далёкасці, Беларусь, якая была паўнапраўным удзельнікам, працягне яго выконваць, калі не будзе адпаведных знешніх пагроз для нашай краіны.

«Сёння я са здзіўленнем прачытаў, што паўночнаатлантычны блок проста ля межаў Беларусі вясной будучага года збіраецца правесці шырокамаштабныя ваенныя вучэнні. Па колькасці я паглядзеў (тое, што заяўлена, што будзе па факце — гэта, напэўна, у два разы, а то і ў тры, больш): такіх вучэнняў каля нашых межаў не праводзілася. Якое ў сувязі з гэтым можна задаць пытанне рытарычнае, вы ведаеце. Не ведаю, каму гэта трэба», — не стаў хаваць пачуццяў Прэзідэнт.

Аб занепакоенасці ЗША і Расіі наконт бяспекі ва Усходне-Еўрапейскім рэгіёне сведчаць нядаўнія кантакты з амерыканскімі прадстаўнікамі і пасланне Прэзідэнта Расіі Уладзіміра Пуціна шырокаму колу краін аб мараторыі на разгортванне ракет ў Еўропе і іншых рэгіёнах свету.

«Магчыма, усё ж такі варта сабрацца і абмеркаваць гэту, бадай, самую актуальную на дадзены момант праблему. Калі жадаеце, у Мінску. Не хочаце — давайце ў нейкім іншым месцы. Тым больш што Беларусь ужо выступіла з прапановай прыняць шматбаковую палітычную дэкларацыю адказных краін аб неразмяшчэнні ракет сярэдняй і меншай далёкасці ў Еўропе. Гатовы нават ініцыяваць, узяць на сябе распрацоўку тэксту гэтага дакумента», — адзначыў Аляксандр Лукашэнка.

Такая дэкларацыя не з’яўляецца раўназначнай заменай Дагавора. Але яна магла б дапамагчы ў запаўненні прававога вакуума ў рэгуляванні дадзенага сегмента ўзбраення. Прэзідэнт Беларусі спадзяецца, што такі дакумент атрымае падтрымку многіх дзяржаў і стане практычным унёскам у рэалізацыю нашай ініцыятывы аб запуску міжнароднага дыялогу па бяспецы.

Сумесныя дзеянні па захаванні дасягненняў Дагавора аб ракетах сярэдняй і меншай далёкасці ў Еўропе могуць стаць важным крокам на гэтым шляху.

Лукашэнка выказаў упэўненасць, што сёння новую гісторыю поспеху еўрапейскай бяспекі трэба збіраць літаральна па крупінках. Малыя і сярэднія дзяржавы, такія, як Беларусь, могуць зрабіць рэальны ўнёсак у адраджэнне «духу Хельсінкі» на еўрапейскай прасторы. Рэалізацыя такога падыходу выгадна ўсім ключавым сусветным гульцам — і Расіі, і ЕС, і ЗША, і Кітаю.

Ключавое пытанне бяспекі ў Еўропе — рашэнне канфлікту ў Данбасе

Прэзідэнт не абмінуў у сваім выступленні сітуацыю на ўсходзе Украіны. Паводле слоў Лукашэнкі, рэгіён не можа выбрацца з багны сацыяльнага, эканамічнага і гуманітарнага хаосу. Ключавое пытанне бяспекі ў Еўропе — рашэнне канфлікту ў Данбасе, упэўнены ён.

Гэта праблема — свайго роду лакмусавая паперка для еўрапейскай супольнасці. «Калі мы можам нешта, давайце ў нашым доме разбярэмся і вырашым гэтую праблему. Украінскі канфлікт — гэта не проста нам выклік. Украінскі канфлікт патрабуе ад нас яго вырашэння. Калі мы яго вырашым — значыць мы на нешта здольныя. Калі не, то будзем збірацца і размаўляць не ў Мінску, дык у Маскве. Не ў Маскве, дык у Парыжы, Берліне і яшчэ дзесьці, але толку будзе мала», — адзначыў Прэзідэнт.

Ён нагадаў, што некалькі дзён таму вярнуўся з Жытоміра, дзе праходзіў чарговы беларуска-ўкраінскі Форум рэгіёнаў, які меў эканамічны фармат. Але і там не абышлося без палітыкі. Адбылася грунтоўная размова па шырокаму колу тэм з Прэзідэнтам Уладзімірам Зяленскім. Яго беларускі лідар назваў сапраўдным патрыётам сваёй радзімы, свядомым палітыкам, гатовым да складаных рашэнняў для дасягнення міру.

«У Беларусі рады, што ў працэсе вырашэння канфлікту з’яўляецца прагрэс — ажыццёўлены абмен затрыманымі асобамі, у Мінску на пасяджэнні Трохбаковай кантактнай групы таксама намеціўся нейкі працэс. Але калі нехта думае, што пасля прыняцця рашэнняў у Мінску (а там проста яшчэ раз былі канкрэтызаваны Мінскія пагадненні нармандскай чацвёркай) лёд скрануўся, то не. Ён не скрануўся і не кранецца, калі мы не падштурхнём працэс, які можа быць», — канстатаваў Аляксандр Лукашэнка.

Так адбываецца, таму што Прэзідэнта Украіны пакінулі адзін на адзін з праблемамі, лічыць Аляксандр Лукашэнка. Ён прызваў паглядзець на падзеі, што зараз адбываюцца ў Кіеве. «Там пэўныя сілы выкарыстоўваюць гэты працэс, каб увогуле прыціснуць новую ўладу і новага прэзідэнта.

І Еўропа маўчыць. Вы ведаеце пра каго я кажу. Не з Усходу, не з Захаду. Толькі камяні кідаюць у бок гэтага маладога чалавека, — сказаў Прэзідэнт. — Ды ачуніцеся вы ўжо у канцы канцоў. Вайна не толькі ва Украіне, яна вакол нас, у нашым доме. І вырашаць гэту праблему нам».

Прэзідэнт пазначыў, што калі нармандская чацвёрка нечага каштуе, тады трэба было сабрацца і нешта вырашаць. Але сам беларускі лідар у гэтым сумняваецца: «Я быў у гэтым працэсе. І ведаю, як вырашаецца. Кожны стараецца набраць там сабе палітычныя балы. На чым? На гібелі старых і дзяцей».

Аляксандр Лукашэнка ўпэўнены: без удзелу ЗША канфлікт ва Украіне ўрэгуляваць не атрымаецца.

Прэзідэнт нагадаў, што Беларусь ужо адчула, што такое канфлікт на Данбасе — 160 тысяч бежанцаў хлынулі на нашу тэрыторыю. Тут ён адзначыў, што Еўропа не можа за год 2-3 тысячы бежанцаў з Бліжняга Усходу падзяліць. Беларусь прыняла 160 тысяч і праз суткі прадставіла роўны з грамадзянамі статус.

«Беларусь, Расія, Украіна — гэта нешта адзінае. Я не хачу казаць, што адзін народ, гэта некага прыводзіць у вар’яцтва. А фактычна адзін народ. І мы ваюем, не можам разабрацца. Еўропа быццам бы дапамагае. Дык дапамагайце, каб быў вынік. Трэба не толькі спыніць вайну, трэба аднавіць Данбас», — паведаміў Аляксандр Лукашэнка і адзначыў, што Беларусь не рвецца ў пасрэднікі ці міратворцы. «І не называйце гэта так. Ніколі мы так не ставілі пытанне. Мы гатовыя як блізкія і родныя людзі, калі Украіна і Расія дамовяцца, сыграць тую ролю, якая імі будзе вызначана нам».

«І не трэба казаць, што гэта не канфлікт Расіі і Украіны, — працягнуў беларускі лідар. — Тут дасведчаныя людзі, і гэтыя заявы нікому не патрэбныя. Так, не трэба ігнараваць кіраўнікоў непрызнаных ЛНР і ДНР. Яны ёсць, іх пазбягаць нельга. Гэта пытанне дамоўленасцей. Але важна, каб галоўныя бакі ўвязаліся ў разгляд гэтага канфлікту і прынялі рашэнне», — дадаў ён.

Лёсавызначальныя тэмы

Імгненнага, універсальнага рэцэпту нармалізацыі сітуацыі ў свеце і Еўропе няма. Але ёсць універсальны інструмент, значэнне якога немагчыма пераацаніць, — гэта дыялог, дзякуючы якому можна адысці ад краю прорвы глабальнага канфлікту, у якім не будзе пераможцаў.

«Усё больш відавочная неабходнасць правядзення ў бліжэйшыя гады міжнароднага саміту ў рамках «новага працэсу Хельсінкі», — пад эгідай АБСЕ, а магчыма, пад эгідай ААН. Трэба прыняць дакумент стратэгічнага характару па ўмацаванні міжнароднай бяспекі ў Еўраатлантыцы, і ў больш шырокім маштабе. Сёння немагчыма вырашаць гэтыя пытанні без такога цяжкавагавіка, як Кітайская Народная Рэспубліка. Важна ўлічваць таксама меркаванне і іншых краін, чый уплыў у свеце сёння расце», — сцвярджае Прэзідэнт.

Беларусь гатова прасоўваць ідэю «Хельсінкі-2», дыялог Еўрасаюза і ЕАЭС, АДКБ і НАТА, спалучэнне з кітайскім праектам «Адзін пояс, адзін шлях», з ШАС і АСЕАН, стварэнне «пояса лічбавага добрасуседства».

«Будзем падтрымліваць усе канструктыўныя ідэі, накіраваныя на пераадоленне раздзяляльных ліній, захаванне міру», — акцэнтаваў увагу Аляксандр Лукашэнка.

Ён прызнаўся, што асаблівая надзея на пляцоўцы «Мінскага дыялогу» на аналітычныя дыскусіі. Эксперты (у адрозненне ад палітыкаў) не абмежаваныя ў сваіх меркаваннях і могуць дазволіць сабе сказаць усё, што лічаць патрэбным, пазначыць любыя нестандартныя ідэі, прапанаваць рашэнні, якія цяпер патрэбныя міжнароднай супольнасці.

Паважаць інтарэсы адзін аднаго

Экс-прэзідэнт Грузіі Георгій Маргвелашвілі ў сваім выступленні запэўніў, што яго краіна як дзяржава гатова для новых дыскусій, гатова выслухоўваць, чуць і ўдзельнічаць у такога роду дыялогах, які праходзіць зараз у Мінску.

«Мяркуем, што павінна быць больш арганізавана такіх форумаў, больш магчымасцяў абмену думкамі, прызнання таго, што, калі не будзе рашэння такіх праблем, як у Грузіі, ва Украіне, не будзе бяспечнага свету заўтра і паслязаўтра, — лічыць палітык. — Мы гатовы пачынаць гэтыя абмеркаванні, гатовы імправізаваць, гатовы разумець, што нешта можа разглядацца як рабочае рашэнне, да чаго заклікаў Прэзідэнт Лукашэнка літаральна зараз».

Георгій Маргвелашвілі заўважыў пры гэтым, што пры абмеркаванні новых праблем, трэба вырашаць і старыя. «Гэтыя канфлікты ў нас з’явіліся ў выніку парушэнняў базавых правілаў гульні, якія звязаныя з забеспячэннем еўрапейскай бяспекі. Для запуску шчырага дыялогу і абмеркавання мы павінны пачаць з прызнання таго, што меліся факты парушэння прынцыпаў бяспекі ў Грузіі, ва Украіне і іншых мясцінах. Пачынаючы прызнаваць гэта як парушэнне правіл, мы павінны будаваць новую сістэму. Мы павінны пачаць будаваць рабочае рашэнне пасля прызнання таго, што не можам пакідаць старыя праблемы нявырашанымі», — лічыць ён.

Трэба абапірацца на прынцып суверэннасці суседзяў, на ўзаемную павагу адзін да аднаго, лічыць грузінскі палітык. Па яго словах, Грузія спрабуе будаваць новую сістэму бяспекі праз Еўрапейскі і Еўраатлантычны працэс. «І мы мяркуем, што нашы калегі, нашы партнёры стануць яшчэ больш актыўныя ў спробе пабудовы новых сістэм бяспекі і іх прызнання, уключаючы еўрапейскую і рэгіянальную», — дадаў Маргвелашвілі.

Ён спаслаўся на словы Аляксандра Лукашэнкі пра мадэлі поспеху і падзяліўся мадэллю поспеху, якую пабудавалі, па яго меркаванню, Грузія і Беларусь на палітычнай волі лідараў.

«Мы змаглі дамовіцца па прынцыповых рашэннях па партнёрстве і развіцці, — сказаў Георгій Маргвелашвілі. — Цяпер нашы дзве дзяржавы супрацоўнічаюць і развіваюцца вельмі актыўна і дынамічна. Як стала магчымым, каб член Саюзнай дзяржавы з Расіяй, які мае з ёй такія цесныя адносіны, можа знайсці спосаб і магчымасць развіваць адносіны з Грузіяй? Адказ відавочны: мы проста паважалі інтарэсы адзін аднаго і такім чынам знайшлі агульную платформу для сумеснага развіцця».

Георгій Маргвелашвілі заклікаў усіх палітычных лідараў выказаць добрую волю для пошуку рашэнняў, падобна таму, як гэта параўнальна нядаўна зрабілі Беларусь і Грузія.

У пошуках згубленага міру

Меркаванне кіраўніка Беларусі аб тым, што спачатку трэба зразумець, з чым палітыкі сёння сутыкнуліся, раздзяляе былы прэзідэнт Харваціі Сцепан Месіч. Ён назваў еўрапейскую сучаснасць «хворымі часамі». А каб хваробу можна было лячыць, перш за ўсё неабходна паставіць дыягназ, а потым вызначыць і выкарыстаць тэрапію. У сваёй прамове экс-прэзідэнт разважаў, як і чаму Еўропа наблізілася да небяспечнай мяжы, якая аддзяляе вайну ад міра, канфрантацыю ад супрацоўніцтва, безнадзейнасць ад надзеі на будучыню.

«Сёння ў Еўропе пануе мір. Але які гэта мір і да якога часу? Падманлівы і нестабільны, часовы мір. А дакладней — зацішша перад бурай, перадышка паміж войнамі, а не ўстойлівы стан. Усё гэта — пасля Хельсінскай канферэнцыі, якая заклала асновы стабільнасці і супрацоўніцтва на кантынеце, траўмаваным дзвюма сусветнымі войнамі», — адзначыў спікер.

Ён лічыць, што ў апошняе дзесяцігоддзе мінулага стагоддзя, калі пачалася эрозія ўсходняга, савецкага блока, зроблены памылковыя ацэнкі і вывады. Разбураны біпалярны свет, дамініраваць пачала адзіная сіла, мадэль «пераможца-пераможаны».

«Каб змяніць палітычную волю, трэба змяніць спосаб мыслення: знайсці розум, каб адысці ад логікі халоднай вайны, прыняць права кожнага народу вызначаць сваю будучыню. Іншага свету, чым той, у якім мы жывем, няма. Ключ да яго развіцця — не ў дамініраванні кагосьці над кімсьці. Будучыня — у супрацоўніцтве, рэалізацыі новых агульных мэтаў. Свет усё менш, нас усё больш, час мінае... Ці мы будзем шукаць выхад з крызісу (а сённяшні стан і ёсць крызіс), ці крызіс штурхне нас з краю ў прорву», — заключыў Сцепан Месіч.

Пры жаданні ўсіх украінскі канфлікт можна вырашыць

На пытанне мадэратара дыскусіі Яўгена Прэйгермана пра тое, якія Украіна мае рашэнні канфлікту на сваёй тэрыторыі і ці могуць такія невялікія па памеры краіны, як Украіна і Беларусь, разрульваць падобныя сітуацыі, Аляксандр Лукашэнка адказаў: «Гісторыя з нечага пачынаецца. Калі мы кажам пра тое, што павінны пачаць новую гісторыю поспеху, як мы яе прыгожа і, напэўна, правільна называем, мы павінны рабіць канкрэтныя крокі. Вы ведаеце маю пазіцыю. Я — чалавек кампрамісаў, дыялогу. Будзем лічыць, што гэта пачатак нашай гісторыі поспеху. Няхай гэты дыялог, нейкі іншы, але наступныя крокі павінны быць практычнымі».

Датычна Украіны, Прэзідэнт Беларусі зноў падкрэсліў: без ключавых гульцоў, у тым ліку без ЗША, гэты канфлікт не вырашыць. «Мы ж людзі дасведчаныя. Вы ведаеце, наколькі Злучаныя Штаты Амерыкі пагружаныя ва Украіне не толькі ў праблемы цэласнасці краіны, але ўвогуле ва ўсе палітычныя і эканамічныя працэсы. Ды амерыканцы гэта ўжо і не адмаўляюць. Я, магчыма, некалькі груба, але, абмяркоўваючы са сваім сябрам Уладзімірам Пуціным і іншымі, публічна казаў: мы, Савецкі Саюз, змагаліся супраць Захаду, супраць НАТА і гэтак далей, але сёння мы Украіну проста падарылі сваім ворагам, сваім сапернікам, сваімі рукамі аддалі, калі казаць у старым стылі. За гэта амерыканцы і НАТА павінны нам проста дзякаваць. Што, яны, напэўна, і робяць, калі размаўляюць паміж сабой».

Тым не менш, за ўсім гэтым трэба бачыць і наступствы, сказаў Прэзідэнт Беларусі. «Любыя дзеянні — гэта наступствы. Сёння яшчэ можна вырашыць гэту праблему. Бо дыягназ усталяваны. Як лячыць хваробу, таксама быццам бы ведаем. Толькі трэба пачынаць лячыць. І сённяшняя ўлада Украіны, яе Прэзідэнт, канешне ж, не ўсемагутныя, яму знутры і звонку не дадуць зрабіць тое, што ён хоча. Я ўпэўніўся, што ён хоча вырашыць праблему вайны на Данбасе».

Пры гэтым Аляксандр Лукашэнка заўважыў, што галоўная праблема Украіны — не вайна і не сітуацыя пасля вайны на Данбасе. Галоўная праблема па меркаванні кіраўніка беларускай дзяржавы ў тым, якую спадчыну цяперашні Прэзідэнт Украіны атрымаў з пункту гледжання эканомікі і грамадства. «Там столькі ліній размежаванняў, што Прэзідэнту аднаму з гэтым не справіцца, тым больш вы ж разумееце, што ён не мае тых паўнамоцтваў, якія мае Прэзідэнт Расіі або Прэзідэнт Беларусі, Прэзідэнт Казахстана і гэтак далей. Таму мы цалкам прыйшлі да адзінага меркавання, што гэтую праблему трэба вырашаць і што ў вырашэнне трэба як мага хутчэй уключаць усіх».

Беларускі лідар звярнуў увагу на тэлефонную размову кіраўнікоў Украіны і ЗША, дзе Дональд Трамп папракае Еўропу ў бяздзеянні. «Гэта скінуць праблему з хворай галавы на здаровую, — пракаментаваў ён. — Еўропа, калі Амерыка, якая вельмі ўцягнутая ў гэты канфлікт, не пачне варушыцца, нічога не зробіць. Як не зрабіла за гэтыя пяць гадоў. Ды яна і не збіралася нічога там рабіць».

Аляксандр Лукашэнка зноў нагадаў, як выказваў свой пункт погляду і прапановы па вырашэнні канфлікту на самым яго пачатку. «І павінен сказаць, што Расійская Федэрацыя гатова была дзейнічаць у гэтым кірунку. Але аказалася, што Еўропе гэта не патрэбна, — з горыччу напомніў Прэзідэнт. — Дзякуючы Ангеле Меркель сабраліся тут у Мінску, выпрацавалі нейкі план, магчыма некалькі спешна. Тут таксама трэба разумець: магчыма недзе памыліліся. Трэба зноў сабрацца, недзе нешта падкарэктаваць. Пяць гадоў прайшло, не трэба ўпірацца ў тое, што вырашылі тут у Мінску».

Трэба падкарэктаваць планы і дзейнічаць. Але, напэўна, «вялікім» не хочацца, заўважыў Прэзідэнт Беларусі.

«Вы вельмі важнае пытанне ўзнялі пра малыя і сярэднія дзяржавы, хоць такіх не бывае. Усе народы вялікія. Усе. Нават калі гэта літаральна тысяча чалавек. Але будзем карыстацца гэтым тэрмінам. Нас прыгожа падзяляюць. Нас жа большасць. Нас на адзін, на другі бок перацягваюць. Мы губляемся сярод гэтых гігантаў. Нам час неяк аб’яднаць свае галасы і сказаць „вялікім“, і паказаць ім, што яны не такія вялікія. Што ў сучасным свеце нават вялікія і багатыя вельмі ўразлівыя. Таму не трэба хавацца за шырму велічы і іншых падобных тэрмінаў. Трэба дамаўляцца. І, калі б мы змаглі аб’яднацца па-сапраўднаму (не купкамі нейкімі) на нейкай платформе, нас бы пачулі», — упэўнены беларускі лідар.

Але аб’яднацца сярэднім і малым дзяржавам перашкаджаюць вялікія дзяржавы, бо формула «падзяляй і ўладар» застаецца дзейнай, заўважыў Аляксандр Лукашэнка.

Ён яшчэ раз паведаміў, што пры нядаўняй асабістай сустрэчы з украінскім калегам упэўніўся, што ўлады Украіны ведаюць і разумеюць, як вырашыць канфлікт на сваёй тэрыторыі. «І калі Расія і Еўрасаюз (хаця б яны на першым этапе) дапамогуць, ды яшчэ Амерыка падключыцца з адным жаданнем — вырашыць гэты канфлікт, захаваць цэласнасць і незалежнасць Украіны, ён будзе вырашаны», — не сумняваецца Прэзідэнт.

Ён падкрэсліў, што не жадае раскрываць усе дэталі сваіх перамоў з Уладзімірам Зяленскім, бо не мае такіх паўнамоцтваў ад украінскага калегі, але Беларусь і Украіна адназначна будуць дзейнічаць як блізкія, родныя дзяржавы.

«Мая непахісная ўпэўненасць пасля гэтай сустрэчы: калі мы страцім няхай нявопытнага маладога гэтага Зяленскага і гэту ўладу ва Украіне (а гэта цалкам можа адбыцца: ва Украіне занадта вялікі супраціў унутры і звонку), мы ўзамен атрымаем такую ўладу, з якой увогуле будзе цяжка размаўляць. Падумайце пра гэта як эксперты», — рэзюмаваў Аляксандр Лукашэнка.

---

Аб’яднаць новае і старое для вырашэння праблем

«Адзін з аспектаў, які быў для мяне відавочным з дастаткова эмацыйнай прамовы Прэзідэнта Беларусі і былых кіраўнікоў іншых дзяржаў — праблемы могуць наспець у адным месцы, але не застаюцца там. Мы ўсе бачым прамыя або ўскосныя наступствы канфліктаў, якія пачынаюцца лакальна, але потым распаўсюджваюцца па ўсім свеце, — сказала ў сваім выступленні баранеса Кэтрын Эштан. — Таму нам абавязкова трэба думаць, як супрацоўнічаць у вырашэнні гэтых канфліктаў».

Няма ніводнага пытання, з якімі сутыкаецца дзяржава, якое яно можа вырашыць у адзіночку, лічыць былы Вярхоўны прадстаўнік Еўрапейскага саюза па знешняй палітыцы і палітыцы бяспекі. Змяненне клімату, кібербяспека, развіццё гандлёвых адносін, прыцягненне замежных інвестыцый, усе добрыя і дрэнныя пытанні патрабуюць узаемадзеяння паміж дзяржавамі і групамі дзяржаў. 

«Калі мы хочам знайсці ўстойлівае рашэнне, нам трэба падумаць, як працаваць разам», — сказала яна. 

Палітык дадала, што цяпер усё часцей мы назіраем рост ролі нефармальных груп тых арганізацый і дзяржаў, якія збіраюцца разам, каб вырашыць канкрэтныя праблемы. Часта яны называюцца імем месца, дзе дасягаюцца дамоўленасці. Некаторыя з такіх дамоўленасцяў не дасягаюць першапачатковых планаў. Некаторыя групы выконваюць найважнейшую ролю ў вырашэнні сучасных канфліктаў, але, на думку Кэтрын Эштан, яны нічога не дасягнуць, калі не будуць вырашаць праблему комплексна. 

Баранеса звярнула ўвагу, што часта мы займаемся лячэннем сімптомаў, але не звяртаем увагу на корань праблемы. 

«Мы павінны навучыцца думаць комплексна, — лічыць баранеса. — Вырашаць не частку праблемы, але ўсю яе цалкам. Гэта актуальна і для праблем еўрапейскага рэгіёна, і для праблем сусветнага маштабу».

Кэтрын Эштан лічыць, што сучасным палітыкам трэба навучыцца медыяцыі. «Прэзідэнт Лукашэнка заявіў, што нам трэба рэальна дзейнічаць. Я згодная з ім. Прымусіць людзей казаць пра праблему — гэта адна частка працэсу. Але проста абмеркавання недастаткова. Нарошчванне даверу і супрацоўніцтва — неад’емны элемент прагрэсу ў вырашэнні тых праблем, якімі мы займаемся. І мы павінны знайсці новыя падыходы ў выкарыстанні дыпламатычнага інструментарыя, новыя стымулы для забеспячэння руху наперад», — сказала яна.

Кіраўнік праграм «Глабальная Еўропа» Цэнтра Вудра Вільсана звярнула ўвагу на каштоўнасць «мяккай сілы», на важнасць выкарыстання ўсіх магчымых элементаў для павышэння эфектыўнасці дыпламатыі.

Пры гэтым яна заклікала не адмаўляцца ад старых метадаў і інстытутаў, якія былі напрацаваны на падставе ранейшых крызісаў і войнаў, дагавораў, рамачных праграм, якія распрацоўваліся гадамі. 

«Мы павінны выкарыстоўваць усё, што ёсць у нашым арсенале, бо праблемы нарастаюць штодня», — падкрэсліла Кэтрын Эштан.

---

Былы намеснік генеральнага сакратара НАТА Аляксандр Вершбоў упэўнены: для таго каб рухацца наперад у вырашэнні праблем, неабходна прытрымлівацца прынцыпа суверэнітэту дзяржаў, верхавенства міжнароднага права

Аляксандр Вершбоў адзначыў, што зараз паміж Расіяй і НАТА існуюць канфліктуючыя наратывы адносна еўрапейскай бяспекі і таго, як рухацца далей.

«Я думаю, нам трэба не факусавацца на мінулым, а сканцэнтравацца максімальна на будучым і думаць у рамках практычных крокаў і ўстановак. Калі ёсць палітычная воля, мы можам бачыць пэўныя практычныя крокі. Першым з іх можа быць крок па наладжванні адносін і партнёрства. Не думаю, што нам патрэбныя новыя дакументы і інстытуцыі. Трэба сканцэнтравацца на практычных кроках і гэта ўжо абмяркоўваць», — сказаў былы намеснік генсека НАТА.

Ён таксама прапанаваў узмацніць ваенны дыялог у рамках АБСЕ, у Савеце НАТА-Расія, які не праводзіцца амаль 6 гадоў.

Замест ДРСМД Вершбоў параіў паслядоўную дамову, што ніводны з бакоў не будзе размяшчаць крылатыя ракеты і ракеты сярэдняй далёкасці ў Еўропе. Разглядаюць спосаб прыцягнення ў пагадненне і Кітая, ваенная магутнасць якога ўзрастае.

«Калі мы рэальна хочам змяніць дынаміку больш радыкальна, вярнуцца да стала перамоў і гаварыць аб парнёрстве, нам трэба знайсці больш устойлівае рашэнне канфлікта на ўсходзе Украіны. Менавіта тут у нас адносіны падвергліся калапсу. Гэта тое месца, дзе мы павінны пачаць аднаўленне нашых адносін», — паведаміў Аляксандр Вершбоў.

Пад ядзернай пагрозай

Член Савета Федэрацыі Федэральнага сходу Расіі Аляксей Пушкоў пералічыў некалькі зон павышанай небяспекі ў сучаснай Еўропе акрамя крызісу ва Украіне: зона Балтыйскага мора, Чорнага мора, дзе актыўна пачаў дзейнічаць Паўночнаатлантычны альянс, і зона патэнцыйнага размяшчэння ракет з ядзернымі боегалоўкамі.

З аднаго боку спікер адзначыў пацяпленне паміж Масквой і Кіевам. З другога — не бачыць пацяплення ў акваторыі Чорнага мора.

«Думаю, што нам як мінімум трэба было б дамовіцца з НАТА аб правілах паводзін у гэтых рэгіёнах, таму што, калі дамовіліся ў Сірыі, не бачу прычын, па якіх не змаглі б дамовіцца ў акваторыі Чорнага мора», — выказаў меркаванне Аляксей Пушкоў.

На думку палітыка, у Еўропе не зусім разумеюць наступствы выхада ЗША з дагавора. Расія замарозіла свой удзел у гэтым дагаворы ў адказ на дзеянні Злучаных Штатаў, але не спыніла дзейнічанне Дагавора. І калі Злучаныя Штаты палічаць неабходным да яго вярнуцца, то, па словах спікера, Расія вернецца аўтаматычна.

«Цалкам згодны з Прэзідэнтам Лукашэнкам, які сказаў, што Уладзімір Пуцін прапанаваў краінам НАТА ўвесці мараторый на размяшчэнне ракет у Еўропе. НАТА гэта адхіліла. Ці не лічаць у НАТА, што, калі яны размесцяць ракеты, Расіі будзе няма чым адказаць? Правы Аляксандр Рыгоравіч: давайце хаця бы абмяркуем ідэю мараторыя», — абазначыў пазіцыю спікер.

Ён выразіў упэўненасць, што Еўрасаюз мала прысутнічае ў рашэнні палітычных крызісаў, практычна не ўдзельнічае ў перамовах наконт паўночнакарэйскай ядзернай зброі, адсутнічае на Бліжнім і Сярэднім Усходзе, адкуль ідзе новая хваля бежанцаў.

«З пазіцыі сілы ніякага дыялогу з Расіяй не будзе. Ці гэта будзе фармальны, фіктыўны дыялог, які не прывядзе ні да якіх вынікаў. Здаецца, калі б ў Еўрасаюзе сур’ёзна падумалі, якая геапалітычная роля Еўрасаюза без партнёрства з Расіяй, прыйшлі б да высновы, што Расія — важкі гулец, без якога абысціся немагчыма», — заключыў Аляксей Пушкоў.

Ён выказаў надзею, што Еўропа не пяройдзе за мяжу, за якой зноў апынецца ў стане вострага ваеннага і тым больш ядзернага супрацьстаяння, як гэта было ў гады халоднай вайны.

«Нягледзячы не ўсе напаразуменні, гэта адзін з самых прыгожых кантынентаў у свеце і яго, безумоўна, трэба захаваць. Але для гэтага трэба крыху менш настойваць на палітыцы з пазіцыі сілы», — сказаў спікер.

Прадказальнае пытанне — Украіна

Адказваючы на пытанне ўдзельнікаў форуму наконт сітуацыі ва Украіне, высокі прадстаўнік ЕС па замежных справах і палітыцы бяспекі баранэса Кэтрын Эштан згадзілася, што для Еўрасаюза важна быць больш рашучымі: карыстацца сумесным падыходам, прадстаўляць усе краіны.

«Зараз не лепшы час гаварыць пра адзінства Еўрасаюза асабіста мне, брытанцы. Але вельмі важна, каб гэта адбывалася, — гэта вызначае, куды мы рухаемся. І краіны гэтага рэгіёну надзвычайна важныя для Еўропы па цэлым шэрагу відавочных эканамічных і палітычных пытанняў. Таму я шчыра спадзяюся, што мы хутка ўбачым больш актыўны ўдзел, на больш пазітыўным і карысным узроўні», — сказала баранэса.

Яе кропку гледжання падтрымаў Аляксандр Вершбоў. На яго думку, ключавы момант — што еўрапейскія і амерыканскія прадстаўнікі павінны больш дакладна кансультавацца з урадам Украіны, каб гарантаваць супадзенне з яе патрэбамі. У сваю чаргу Аляксей Пушкоў выказаў упэўненасць, што Еўрасаюз мог бы сыграць больш актыўную ролю ва ўкраінскім крызісе ў тым, каб адшукаць кампрамісныя рашэнні.

---

Няўрадавая экспертная пляцоўка «Мінскі дыялог» створаная ў 2015 годзе дыскусійна-аналітычнай суполкай «Ліберальны клуб» для абмеркавання тэматыкі міжнародных адносін і бяспекі. Сёлета ініцыятыва зарэгістравана як навукова-асветніцкая установа «Савет па міжнародных адносінах «Мінскі дыялог». Яе заснавальнік і дырэктар — Яўген Прэйгерман.

У маі мінулага года «Мінскі дыялог» правёў буйную міжнародную экспертную канферэнцыю «Усходняя Еўропа: у пошуках бяспекі для ўсіх», на якой выступіў кіраўнік беларускай дзяржавы Аляксандр Лукашэнка. Тады форум сабраў больш за 500 удзельнікаў з 59 дзяржаў.

Сёння другі дзень работы другога форуму, які сёлета праходзіць пад дэвізам: «Еўрапейская бяспека: адысці ад краю бездані».

Вольга Мядзведзева, Варвара Марозава, Марыя Дадалка

Фота БЕЛТА