На пшанічнай ніве ў Аляксандраўску

Жаць — каб жыць! Дажынкі ўжо сталі сёлета ў расійскім Прыбайкаллі беларускім абласным святам

Традыцыя Дажынак у беларусаў — спрадвечная, дахрысціянская, калі меркаваць па тых песнях, абрадах, што да нашага часу ў народным свяце зберагліся. Шануючы традыцыю, мы штогод ладзім такое свята ўраджаю ў Прыбайкаллі. Прычым робім тое заўжды не проста ў сцэнічна-забаўляльным варыянце, а з выездам на рэальныя нівы, у розныя месцы вобласці. Вядома ж, выбіраем сёлы, дзе даўно жывуць нашы супляменнікі. Ладзіць такія святы-абрады нам з роднымі па крыві людзьмі ўзаемакарысна. Па сутнасці, мы разам нібы ажыўляем сваю духоўна-генетычную памяць (“успамінаем” забытае), надаем новы імпульс народнай традыцыі, а пры тым яшчэ й атрымліваем непаўторныя ўражанні.

Сёлета 15 верасня Іркуцкі Беларускі клуб “Крывічы” і Беларускі фальклорны гурт “Крынічанька” Дома культуры сяла Аляксандраўск (а ўтворана яно было перасяленцамі з Беларусі) Аларскага раёна Іркуцкай вобласці сумесна правялі абласное Беларускае свята “Дажынкі-2019”. А чаму абласное? Бо сабраліся на яго творчыя гурты з розных вёсак ды Іркуцка. У госці ў Аляксандраўск прыехалі яшчэ ўкраінскі фальклорны гурт “Рушничок” з вёскі Бурацкай, вакальны гурт “Раздолье” з вёскі Зоны, творчыя гурты з вёсак Аляты, Забітуй, Бахтай, ды яшчэ гурт “Сердцебиение” з вёскі Тыргетуй. Варта яшчэ дадаць, каб чытачы разумелі ўсю суровую рамантыку нашых Дажынак: Аляксандраўск — за 190 км ад Іркуцка. Ехалі мы туды амаль тры гадзіны, бо рамантуецца дарога, і таму шлях ускладніўся. Але складанасці тыя варта было перажыць, бо свята, як заўсёды, атрымалася вясёлым і цікавым.

З улікам досведу мінулых гадоў ладзілі мы Дажынкі ў два этапы. Спачатку абрад “Дажынкі” правялі ў полі. Ахвотна прадаставіў нам такую магчымасць гаспадар мясцовай нівы — фермер Сяргей Мярэшчанка. З жанчын Аляксандраўска выбралі старэйшую “Жняю-пастацянку”: Любоў Зезюкову. А “постаць”, нагадаю — гэта палоска-пракос, якую вядзе па ніве жняя. Любоў Пятроўна, пачынаючы абрад, пакланілася полю, сказала на беларускай мове рытуальныя словы падзякі зямлі-карміцельцы. І пад старадаўнія жніўныя песні ў выкананні гурта “Крывічы” пачала першай жаць сярпом пшаніцу. Неўзабаве да яе далучыліся ўсе дзяўчаты, жанчыны, нават малыя дзяўчынкі. Балазе, сярпоў было шмат — ну беларускае ж сяло! Некаторыя потым далучаліся ў працу напераменку. Я ж, як вядучы свята, падахвочваў жнеек. Бо важна ж для абраду, каб усе жанчыны абавязкова, ну хоць бы трошкі пажалі сярпом у святочны дзень — і такім чынам далучыліся да традыцыі продкаў. Бо раней жа якраз так было: талакою, сумесна, усёй грамадою вяскоўцы ў апошні дзень жніва выходзілі ў поле для сімвалічнага заканчэння ўборкі збожжавых.

А вы, шаноўныя, трымалі ў руках серп? Раю гэта зрабіць, як будзеце мець магчымасць. Калісьці дзякуючы гэтай няхітрай прыладзе доўжылася Жыццё ў нашым беларускім краі, ды й многа дзе па свеце. На пшанічнай ніве ў Аляксандраўску хтосьці, асабліва з гарадскіх, адчуваў сябе з сярпом не так упэўнена, як са смартфонам, але ж больш дасведчаныя падказалі-павучылі — пайшла справа! І ў тым таксама бачылася пераемнасць традыцый: з рук у рукі, ад абазнаных да навічкоў. Урачыстаю, нават глыбока містычнаю дзеяй гэты абрад зрабіўся й дзякуючы старадаўнім беларускім дажыначным песням, што, нібы галасы з мінулых стагоддзяў, гучалі ўвесь час. Ну дзе ж ты на сцэне такое зробіш, адчуеш, убачыш-прачуеш да ўсёй глыбіні душы? Дзеля таго й варта ехаць, ладзіць Дажынкі, спяваць. Жаць і жыць!

Прыгожай, урачыстай абрадавай дзеяй стала й збіранне Галоўнага “Снапа-гаспадара”. Некалькі дзяўчат і жанчын зрэзаныя імі жменькі-пучкі пшаніцы перадавалі Старэйшай Жняі — з пэўнымі старадаўнімі магічнымі словамі-пажаданнямі. А іншыя жанчыны тым часам пад песні рыхтавалі з лепшага калосся Галоўны Вянок.

І які ж глыбокі сэнс мае абрад Падзякі зямлі-карміцельцы! Старэйшая Жняя сабрала мо з 40 нязжатых, прама на ніве сцяблін пшаніцы разам ды звязала іх чырвонай стужкай: яна сімвалізуе само Жыццё. Такая кампазіцыя, сказалі б мастакі, называецца ў беларусаў Барада. Каласкі ў абдымках стужкі нахіляюцца адзін да аднаго — і такім чынам становяцца моцнымі, узаемападтрымліваюцца, не рассыпаюцца й не ломяцца. Ну чым не сімвал сілы Адзінства ў грамадзе, чым не навука сучасным індывідуалістам-эгаістам! Яшчэ ў беларускіх сялян лічылася, што сабраная ў купку Барада магічна спрыяе таму, каб у будучым годзе больш густым і важкім быў колас на ніве ды большым ураджай. Ладзячы Бараду, Старэйшая Жняя прыгаворвае: “Дай жа, Божа, каласочкам сілу,/ Каб адзін аднаго падтрымлівалі,/ Дый гусцей раслі!”. Затым яна перадае свой серп Малодшай Жняі: бо важны атрыбут любога абраду — якраз пераемнасць традыцый, зберажэнне іх тымі, хто ідзе на змену старэйшым.

А Малодшай Жняёй сёлета ў нас была Міраслава Рукавішнікава з гурта “Крывічы”. Яна са сваёй роляй справілася выдатна: урачыста-ўзвышана сказала рытуальныя словы, прыгожа выканала потым асноўныя дзеянні з Барадой. Спачатку начыста выпалала-вырвала між сцяблін пшаніцы пустазелле, траву — каб іх у наступным годзе на ніве не было. Прычым палола ня голай рукой — абгорнутай у анучку з ільнянога палатна: гэта каб зямля не была голай у наступным годзе, а ўрадлівай. Затым жнейка паліла Бараду вадой з глечыка, невялікага збана: каб у наступным годзе дажджы ішлі своечасова ды Зямля-Карміцелька ня ссохлася. Далей — акуратна сярпом зрэзала тыя сцябліны, акрамя трох найвысокіх. У зрэзаныя сцябліны Малодшая Жняя заматала акрайчык хлеба і закапала яго ў зямлю: такое дзеянне сімвалізуе даніну Зямлі. Яна ж дала нам ураджай, які ператварыўся ў гатовы прадукт — Хлеб. Вось яго й трэба сімвалічна вярнуць Зямлі ў знак павагі ды ўдзячнасці. Як бачым, увесь абрад поўніцца народнай магіяй, адлюстроўвае глыбокую народную мудрасць.

Калі ўсе дзеянні з Барадой былі завершаны, тады ўдзельнікі ансамбля “Крывічы” з урачыстымі словамі ўручылі Сноп-Гаспадар гаспадару поля Сяргею Мярэшчанку, а Галоўны Вянок усклалі на галаву ягонай жонцы, гаспадыні поля Таццяне Мярэшчанцы.

І толькі пасля ўсіх тых спрадвечных абрадаў ды абрадавых песень пачалі мы вадзіць там жа, на полі своеасаблівыя Дажынкаўскія карагоды, заспявалі ўжо вясёлыя песні, таньчылі народна-бытавыя танцы. Усяму знайшлося месца. Прычым і тыя сяльчане, якія сабраліся на свята, былі з намі ў танцах-карагодах. Не абышлося й без палявога абеду з вельмі смачнай кашай пад назвай сыта, якую згатавала па старадаўнім беларускім рэцэпце Таццяна Мярэшчанка.

Але ж гэта было далёка не ўсё! Бо нас чакаў і другі этап свята — у Доме культуры Аляксандраўска. Там сваю творчасць ужо са сцэны, у больш звычным фармаце паказалі ўсе вышэй названыя творчыя гурты. Прычым песні гучалі на чатырох мовах: беларускай, бурацкай, рускай ды ўкраінскай. А як прыгожа ды арыгінальна ўсе выступалі — вы б толькі бачылі! Як па мне, то такі канцэрт, што зладзілі мы ў Прыбайкальскай глыбінцы, упрыгожыў бы й Крамлёўскую сцэну ў Маскве. Карацей — свята ўдалося на славу. І не хацелася нам, вядома ж, яго пакідаць. Сагравала ж нас тое, што святкуем жа мы сёлета й Багач, а затым — Пакровы. А ў вечары доўгія — вячоркі будуць, і яшчэ нешта прыдумаем. Продкі ж нашыя, скончыўшы работы ў полі, маглі сабе такое дазволіць — і мы іх восеньскую святочную традыцыю падтрымліваем. Чакаем усіх ахвочых на нашых беларускіх святах!

Дасылаю маю вялікую ўдзячнасць усім удзельнікам абласнога Беларускага свята “Дажынкі-2019” — за творчасць, за патрачаны час і сілы. Сябры, мы разам умеем рабіць святы — жывыя ды яркія, адухоўленыя святлом беларускіх традыцый ды традыцый іншых народаў! Асабліва ж адзначу кіраўніцу Дома культуры Аляксандраўска Ларысу Пятроўну Сітнікаву, а таксама Волю Галанаву, старшыню Іркуцкага Беларускага клуба “Крывічы”.

Алег Рудакоў, г. Іркуцк

Фота Алесі СТАСЕВІЧ