Алесь Бадак: Важна знайсці перакладчыка, які цябе зразумее

Паэт і празаік Алесь Бадак шмат гадоў працаваў у літаратурных перыядычных выданнях Беларусі, а з 2015 года ўзначальвае выдавецтва «Мастацкая літаратура». Падчас сваёй працы ён неаднаразова сутыкаўся з туркменскай літаратурай і сочыць за яе развіццём, новымі імёнамі. Выдавецтва «Мастацкая літаратура» штогод удзельнічае ў міжнародных кніжных выстаўках у Туркменістане, таму і сама краіна паэту вядомая і, як ён прызнаецца, нават натхніла яго на стварэнне ўласных твораў. Таму пра літаратурнае супрацоўніцтва паміж Беларуссю і Туркменістанам Алесь Бадак распавядае і з веданнем справы, і з вялікай асабістай зацікаўленасцю:

Рух насустрач

— Актыўнае супрацоўніцтва паміж беларускімі і туркменскімі выдаўцамі і пісьменнікамі развіваецца ўжо на працягу добрых гадоў дзесяці, а то і больш. Гэтаму шмат спрыяюць міжнародныя кніжныя выстаўкі, якія штогод праходзяць і ў нас у Мінску, і ў Ашхабадзе. Раней, пасля таго як не стала Савецкага Саюза і на нейкі час разарваліся ўсе творчыя кантакты паміж рэспублікамі, было так: прыязджаеш у той жа Туркменістан, пачынаеш гаварыць пра беларускую літаратуру ці пытаешся, наколькі туркменскія пісьменнікі ведаюць беларускую літаратуру, ці бачыш выстаўкі, дзе прадстаўлена ў тым ліку беларуская літаратура, і прыходзіш да высновы, што яны ведаюць у асноўным класічную літаратуру або літаратуру васьмідзясятых гадоў, калі яшчэ існаваў Савецкі Саюз і такія сувязі, узаемапераклады былі частай з’явай. І з гэтым, канешне ж, трэба было нешта рабіць, бо вялікі пласт сучаснай літаратуры быў незнаёмы чытачу з блізкага замежжа. Ужо з’явілася некалькі пакаленняў беларускіх пісьменнікаў, сярод якіх былі вельмі цікавыя творцы, вартыя ўвагі і замежнага чытача.

Тады мы пачалі наладжваць больш цесныя кантакты паміж пісьменнікамі, выдаўцамі, паміж літаратурнымі СМІ краін СНД.

У свой час (калі я не памыляюся, гэта быў 2013 год) у Выдавецкім доме «Звязда», тады яшчэ РВУ «Літаратура і мастацтва», з’явілася серыя «Созвучие», якая задала пачатак актыўнаму супрацоўніцтву паміж пісьменнікамі краін блізкага замежжа. У кожным томіку серыі была прадстаўлена адна з літаратур краін СНД і — другая частка кнігі — творы беларускіх пісьменнікаў. Такім чынам беларуская сучасная літаратура трапіла ва ўсе краіны СНД: у бібліятэкі, у міністэрствы культуры, у выдавецтвы. Зразумела, гэта тычыцца і Туркменістана.

З моманту з’яўлення «Созвучия» развіццё супрацоўніцтва з Туркменістанам стала яшчэ больш актыўным. Зроблена вельмі шмат. Выйшлі кнігі сучасных туркменскіх пісьменнікаў. Шмат твораў туркменскіх паэтаў і празаікаў змешчана ў перыядычных выданнях. Я сам працаваў у часопісах «Нёман», «Маладосць» і «Полымя», многае рабілася на маіх вачах. Адначасова дзякуючы гэтым кантактам беларуская літаратура пачала друкавацца ў Туркменістане.

Абмен словамі

— Гэтае супрацоўніцтва кожны год развіваецца. У нас выдаецца альманах «Далягляды» — гэта адроджаны папулярны ў васьмідзясятыя штогоднік. У ім друкуюцца творы замежных аўтараў, як з блізкага, так і з далёкага замежжа. Прынамсі, у «Даляглядах»-2019 ёсць творы двух туркменскіх празаікаў — гэта Максат і Атаджан Таган. Асаблівую ўвагу хацеў бы звярнуць на аўтара, які піша пад псеўданімам Максат. Вельмі цікавы, арыгінальны празаік, які, з аднаго боку, працягвае традыцыі класічнай туркменскай літаратуры, а з іншага — у ім адчуваецца еўрапейскі стыль. Гэты празаік яшчэ даволі малады і вельмі таленавіты.

Кожны год, калі мы прыязджаем на кніжную выстаўку ў Туркменістан, абавязкова бяром з сабой айчынныя выданні, дзе прадстаўлена туркменская літаратура. Нашыя туркменскія сябры таксама нас заўсёды радуюць новымі перакладамі беларускай літаратуры. У туркменаў ёсць часопіс «Сусветная літаратура» на туркменскай мове, у ім друкуюцца творы, у тым ліку і беларускіх аўтараў. Можна згадаць газету, назва якой, дарэчы, перакладаецца як «Літаратура і мастацтва», у ёй таксама актыўна прадстаўляецца беларуская літаратура. Сёлета «Мастацкая літаратура» вязе ў Туркменістан, апроч зборніка «Далягляды», яшчэ кнігу «Санеты Янкі Купалы» на мовах свету, дзе таксама прысутнічаюць пераклады на туркменскую мову.

Ва ўспрыманні літаратуры, якая перастворана з іншай мовы і ўвогуле належыць да іншай культуры, вялікую ролю адыгрывае перакладчык. Таму і ў міжнародных літаратурных адносінах справа не толькі ў тым, каб надрукавацца або надрукаваць недзе сваіх калег, але і ў тым, каб знайсці перакладчыка, які цябе зразумее. Вельмі прыемна, што сярод нашых калег у Туркменістане ёсць не толькі таленавітыя аўтары, але і выдатныя перакладчыкі, дзякуючы якім творы беларускіх аўтараў з’яўляюцца ў туркменскай перыёдыцы.

Мы зацікаўленыя ў тым, каб беларуская літаратура была прадстаўлена на туркменскім кніжным рынку не толькі ў якасці публікацый у перыядычных выданнях, але і асобнымі кнігамі — аўтарскімі або анталогіямі, напрыклад, дзіцячай літаратуры. Дзіцячая літаратура самая інтэрнацыяльная. Казкі народаў свету заўсёды запатрабаваныя і дапамагаюць зразумець іншыя культуры. Не так даўно ў Азербайджане выйшла кніга, у якой прадстаўлены дзіцячыя творы беларускіх пісьменнікаў самых розных пакаленняў: ад класікаў да сучаснікаў. І гэтае выданне стала прыкладам таго, якія кнігі могуць быць выдадзены ў іншых краінах, у тым ліку ў Туркменістане.

Літаратура з менталітэтам

— Калі я быў студэнтам, мне, як і многім чытачам, здавалася, што найцікавейшая замежная літаратура тая, якая створаная ў Еўропе: англійская, французская, нямецкая. Маўляў, там багатыя традыцыі, якія аказваюць уплыў на развіццё сусветнай літаратуры, там з’яўляюцца новыя кірункі, нейкія модныя тэндэнцыі. Пазней зразумеў, што ў кожнай краіны ёсць свая арыгінальная літаратура, якая можа быць цікавая ва ўсіх канцах свету. Туркменская літаратура цікавая менавіта сваёй самабытнасцю. Калі пісьменнікі імкнуцца да падабенства з так званымі «раскручанымі» літаратурамі, да нейкіх «модных» з’яў у літаратуры, то праз гэта яны рэдка становяцца шырокавядомымі. Падробка ніколі не ішла на карысць ніводнаму пісьменніку. Можна ўвогуле пра культуру гаварыць, і пра жывапіс, і пра музыку, і пра ўсё на свеце. Заўсёды цэніцца арыгінальнасць і самабытнасць. Тое, што моднае, можа быць папулярным, але гэтая папулярнасць, як правіла, кароткачасовая. А той, хто піша самабытна, займае сваё месца на доўгі час. Сама туркменская літаратура адносіцца да тых з’яў сусветнай культуры, да якіх можна і варта прыглядацца вельмі ўважліва.

У літаратуры Туркменістана шмат філасофіі. У ёй няма гэтай еўрапейскай лёгкасці, арыентаванай на чытача-практыка, у якога заўсёды не хапае часу. Тут больш запаволены рытм, а запаволенасць вымагае роздуму. І менавіта гэта мы знаходзім у туркменскай паэзіі і прозе — філасофію, жыццёвую, чалавечую мудрасць. І таму, хто хоча бліжэй пазнаёміцца з іншым народам, іншай культурай, таму, хто шукае ў літаратуры самабытнасці, было б цікава сустрэцца з туркменскай літаратурай, у тым ліку на старонках нашых выданняў «Мастацкай літаратуры» і Выдавецкага дома «Звязда».

Дар’я СМІРНОВА

Друкуецца ў газеце "Літаратура і мастацтва".