Мастака Юзафа Аляшкевіча сучаснікі лічылі старамодным і дзіўным чалавекам. «Адносіны да яго асоб, нават высокапастаўленых, былі такія, як вучняў да настаўніка-сябра. Апроч таго, яго амаль энцыклапедычная вучонасць, а галоўнае, рэдкія якасці душы і хрысціянскія дабрачыннасці, асабліва пакорлівасць, якая не дапускала ў ім і ценю ганарыстасці ад поспехаў, прыдбалі яму любоў і павагу ва ўсіх, хто знаў яго, — зазначалі сучаснікі.
Сын беднага музыканта з Радашковіч, пазбаўлены сталай матэрыяльнай падтрымкі, Юзаф дасягнуў вяршынь мастацтва сваім талентам. Ён прыцягнуў увагу аматара мастацтва графа Аляксандра Хадкевіча, які замовіў Аляшкевічу вялікую кампазіцыю з алімпійскімі багамі. Палатно «Алімп» спадабалася графу, і з грашовай падтрымкі Хадкевіча Аляшкевіч у 1803—1806 гадах вучыўся ў Парыжы ў заснавальнікаў французскага класіцызму мастакоў Давіда Энгра і Жана Луі Давіда. Пасля вяртання з-за мяжы Юзаф Аляшкевіч жыў у графскім маёнтку Пекалава на Валыні і аказаўся ў становішчы прыдворнага мастака, вымушанага не толькі выконваць замовы свайго гаспадара-апекуна, але і дагаджаць ягонаму мастацкаму густу. Тады панавала эстэтыка класіцызму з яе антычнымі ідэаламі ўзвышанага і гераічнага. У Пекалаве Аляшкевіч напісаў 11 карцін у класічным стылі, самай вядомай з якіх стала карціна «Развітанне гетмана Хадкевіча з маладой жонкай перад адпраўленнем пад Хацін» (захоўваецца ў палацы-музеі Замойскіх у Казлоўцы). Гістарычнаму мінуламу Рэчы Паспалітай Аляшкевіч прысвяціў яшчэ адну карціну — «Абарона Церабоўлі», дзе паказаў гераізм абаронцаў ад туркаў у 1675 годзе.
Да эпічнага жанру Аляшкевіч вымушаны быў звяртацца дзеля кар'еры мастака. Так, у 1810 годзе за карціну «Смерць Клітамнестры» ён быў прыняты ў члены імператарскай Акадэміі мастацтваў, а за карціну «Дабрадзейнасць імператрыцы Марыі Фёдараўны» (знаходзіцца ў Дзяржаўным Рускім музеі) атрымаў у 1812 годзе званне акадэміка жывапісу ў Імператарскай Акадэміі мастацтва. Нават калі ўлічыць кан'юнктурнасць тэмы, дык усё роўна за Аляшкевіча сведчыў высокі мастацкі ўзровень.
Але прызнанне мастаку прынеслі ўсё ж партрэты, у якіх ён паказваў сутнасць і характар чалавека. На партрэтах Аляшкевіча шэраг гістарычных асоб — гэта і яго апякун Аляксандр Хадкевіч, славуты вучоны і асветнік Марцін Пачобут-Адляніцкі, дзяржаўны дзеяч Адам Чартарыйскі, рэктар Віленскага ўніверсітэта Геранім Страйноўскі, паэт Адам Міцкевіч, музыкант Аляксей Львоў, палкаводзец Міхаіл Кутузаў, кампазітар Міхаіл Клеафас Агінскі, князь Мікалай Радзівіл, граф Леон Сапега і іншыя.
Між іншым Юзаф Аляшкевіч вызначаўся не толькі мастацкім талентам. Яго містычныя разважанні слухалі зачаравана, як прамовы жраца. Увогуле Аляшкевіч вызначаўся сваімі прароцтвамі, — прадказаў паводку ў Пецярбургу, праліццё крыві на Сенатнай плошчы; за маральны аўтарытэт Аляшкевіча нават выбралі кіраўніком масонскай ложы «Белы арол». Высокае становішча не закружыла галаву мастаку: жыў ён сціпла, грошы, заробленыя пэндзлем, аддаваў беднякам і часта сам галадаў, у сардэчнай прастаце дараваў і зладзеям, якія абкрадалі яго. Вядомы выпадак, калі ён яшчэ аддаў дзесяць рублёў злодзею — маўляў, чалавеку яны больш патрэбныя. Кранальны ягоны клопат пра бадзячых кошак і сабак на ўтрыманне якіх ён даваў грошы.
...Праводзілі Аляшкевіча ў апошні шлях і знаць, і беднякі, якія шчыра аплаквалі свайго дабрадзея. Ягоны біёграф Мараўскі трапна выказаўся: «Можна было яго ці менш, ці болей любіць, але немагчыма было не любіць яго... Здавалася, што апроч свайго паклікання і прысвячэння мастацтву гэты чалавек меў іншую місію. Але таксама ўсё мяне пераконвае, што адышоў ён ад нас неспазнаны з-за таго, што яго спазнаць былі не вартыя».
Вітаўт ЧАРОПКА
Расказаў першы намеснік старшыні Дзяржаўнага камітэта па навуцы і тэхналогіях Рэспублікі Беларусь Дзяніс Каржыцкі.
Як вакцыны выратоўваюць жыцці і чаго можа каштаваць іх ігнараванне?
Аляксандр Курэц – самы малады народны выбраннік у сваім сельсавеце і адзіны дэпутат сярод сваіх калег па службе.
Васілеўскія такія: на Зямлі і ў космасе ліхія!
