Пад такой назвай у Нацыянальнай бібліятэцы Беларусі адкрылася выстаўка рарытэтаў з Беларусі і Латвіі. Упершыню шырокай публіцы прадставілі спіс Статута ВКЛ 1588 года ў перакладзе на нямецкую мову пачатку ХVІІІ стагоддзя са збору адной з найстарэйшых бібліятэк Еўропы — Акадэмічнай бібліятэкі Латвійскага ўніверсітэта. Рарытэт з'яўляецца наглядным прыкладам афіцыйнага выкарыстання беларуска-літоўскай протаканстытуцыі на землях Латвіі і сведчыць пра старажытныя культурныя, эканамічныя і палітычныя сувязі нашых народаў.
— Мы нядаўна святкавалі Дзень Канстытуцыі — асноўнага закона нашай краіны. Але ні суверэнная Беларусь, ні наш асноўны закон не з'явіліся сёння. Гэта падзеі з векавой гісторыяй. І выстаўка якраз паказвае доўгі шлях да таго, што мы маем сёння. Засталося менш чым дзесяць гадоў да таго моманту, калі ва ўсіх нас будзе нагода адсвяткаваць 500-годдзе Першага Статута Вялікага Княства Літоўскага, Рускага і Жамойцкага (1529 год), фактычна першага збору права на тэрыторыі Еўропы. Ён вельмі доўга жыў і працаваў, вытрымаўшы некалькі рэдакцый, а беларуская прававая культура была прызнана не толькі на нашых землях, але і далёка за межамі тэрыторыі сучаснай Беларусі. І па гістарычных мерках зусім нядаўна, яшчэ ў сярэдзіне XІX стагоддзя, гэта быў прававы дакумент, якім карысталіся ў паўсядзённым жыцці, — расказаў генеральны дырэктар Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі Раман Матульскі.
Два гады супрацоўнікі Нацыянальнай бібліятэкі вялі перамовы з кіраўніцтвам Акадэмічнай бібліятэкі Латвійскага ўніверсітэта, каб гэтая прававая крыніца стала даступная для шырокага кола даследчыкаў і зацікаўленых. Па папярэдніх даследаваннях кнігі бачна, што яна была ва ўжытку, яе актыўна чыталі: ёсць падкрэсленні, малюнкі, каментарыі на палях... Пасля завяршэння выстаўкі ў Нацыянальнай бібліятэцы плануюць правесці экспертны аналіз і зрабіць пэўную кансервацыю гэтага помніка, каб ён пражыў яшчэ не менш чым некалькі стагоддзяў. Гэта будзе ў тым ліку і ўнёсак беларускага боку ў захаванне нашай спадчыны за мяжой. Вядуцца перамовы пра магчымасць стварэння лічбавай копіі кнігі. А пасля выданне вернецца ў Латвію.
Дарэчы, даведаліся пра кнігу амаль выпадкова, калі навуковы супрацоўнік Інстытута гісторыі Нацыянальнай акадэміі навук Алег Дзярновіч чатыры гады таму ўбачыў гэтае выданне ў каталогу Акадэмічнай бібліятэкі Латвійскага ўніверсітэта:
— Калі ў Рызе я ўпершыню ўзяў у рукі гэты фаліянт, то маё сэрца затрымцела. Мы, безумоўна, ведаем, што з ініцыятывы канцлера Льва Сапегі яшчэ пры яго жыцці былі падрыхтаваныя два выданні перакладу Статута з кірылічнага тэксту на польскую мову. Добра ведаем пра лацінскі пераклад Статута. Нешта мы сустракалі ў літаратуры ХІХ стагоддзя, прынамсі ў Ігната Даніловіча, які ў сваёй працы згадваў пераклад Статута ВКЛ на нямецкую мову. Я ўжо не першы год працую па акадэмічным абмене ў Рызе, таму рана ці позна павінен быў натрапіць на гэты асобнік. Што цікава, на тытульным лісце пазначана дата — 1632 год. Яшчэ ёсць інтрыга, дзе і якім чынам ён функцыянаваў. Сёння паміж гісторыкамі ёсць права дыскусіі пра гэты помнік. Мы вельмі коратка называем яго канстытуцыяй. Ёсць меркаванне, што гэта ўсё ж кодэкс, бо ў ім прапісаны артыкул пра пакаранні, чаго ў звычайнай канстытуцыі не пазначаецца. У любым выпадку гэта шматгранны юрыдычны помнік, які аб'ядноўвае галіны дзяржаўнага, сямейнага, зямельнага права. Там нават прапісаны першыя правілы дарожнага руху — хто каго павінен прапускаць. І такіх комплексных помнікаў у той час у Еўропе не было.
Таксама на выстаўцы можна ўбачыць друкаваныя асобнікі Статута XVІІ—XІX стагоддзяў з фонду Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі на іншых еўрапейскіх мовах, якія сведчаць пра шырокі ўплыў беларускай прававой культуры на фарміраванне міжнароднага канстытуцыйнага заканадаўства. Беларусы былі адны з першых у свеце, хто займеў канстытуцыйнае заканадаўства. Статут Вялікага Княства Літоўскага, складзены па-беларуску і зацверджаны ў 1588 годзе, меў усе рысы сапраўднай канстытуцыі, пабудаванай на прынцыпах дэмакратыі, роўнасці, справядлівасці, вяршэнства права. Статут быў пераняты многімі народамі і стаў асновай прававой сістэмы розных краін, выкарыстоўваўся пры кадыфікацыі прускага права ў канцы XVІ стагоддзя, складанні Саборнага ўлажэння 1649 года ў Расіі, быў пісьмовым зводам дзеючага права і ўжываўся ў судах на тэрыторыі Літвы, Латвіі, Польшчы, Расіі, Украіны, Эстоніі. У XVІІ—ХІХ стагоддзях ён быў перакладзены на рускую, украінскую, нямецкую, французскую, лацінскую мовы.
Намеснік генеральнага дырэктара Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі Алесь Суша падкрэслівае: «Важна бачыць, што гістарычныя кантакты з іншымі народамі і культурамі пачаліся літаральна ад першых дзён існавання беларускага народа і працягваюцца да нашых дзён. Самае важнае для нас сёння — зразумець, што беларусы былі не толькі атрымальнікамі высокіх узораў з-за мяжы, мы самі былі донарамі і стваралі прававыя, нарматыўныя дакументы надзвычай высокага ўзроўню, на якія раўняліся іншыя».
Алена ДРАПКО
Карэкціроўкі па аплаце жыллёва-камунальных паслуг закрануць чатыры катэгорыі жыхароў.
Эксперты — аб трэндах у харчаванні беларусаў і перадсвяточным гандлі.
Хораша там, дзе моладзь ёсць!