...У родны Віцебск мы (мама, я і малодшы брацік) вярнуліся з так званых бежанцаў адразу пасля вызвалення ад фашысцкай навалы. Гэта было летам 1944-га, а ўвосень я ўжо стала першакласніцай і нават не без гонару заўважыла, што рыжык Жэнька з парты наперадзе на ўроках часта круціцца — просіць у мяне то аловак, то сцірку. На перапынках таксама чапляецца, цягае за косы.
Не магу сказаць, што мне гэта было непрыемна.
Зусім іншая гісторыя з дажджавымі чарвякамі. У клас іх неяк прынёс адзін з нашых хлопчыкаў, і дзяўчынкі як не зайшліся ад страху... А вось Жэнька сказаў, што з дзедам хадзіў на рыбу і што клявала яна якраз на чарвякоў, якіх насаджвалі на кручок — рукамі.
Жэнька паказаў як. Хлопчыкі паспрабавалі і сталі раскідваць гэтых чарвякоў на дзяўчынак.
Я вельмі спужалася (уявіла, што мне могуць трапіць у твар), аднак віду не падала, а нават наадварот — гучна заявіла:
— Падумаеш, чарвякі! Было б тут чаго баяцца!
Сказала так, з форсам задрала галаву і пайшла ў калідор.
На маё шчасце, у ім тут жа зазвінеў званок: перапынак скончыўся, скончылася і вакханалія з чарвякамі, пасля якой я зрабіла для сябе выснову, што страх лепш нікому не паказваць, трымаць пры сабе...
Іншыя пачуцці, дарэчы, таксама?
З часам я, напрыклад, стала заўважаць, што мне ў радасць бачыцца з Жэнькам, побач з ім, плячо ў плячо, ісці ў школу, размаўляць пра адзнакі, аднакласнікаў, настаўнікаў, гульні, кніжкі... Размовам, як мне здавалася, не будзе канца, але ж...
Варта было нам падысці, наблізіцца да школы ці іншых дзяцей, як мой спадарожнік тут жа змаўкаў: рабіўся хмуры, сур'ёзны, чужы. Неяк пытаю:
— Ты што — вады ў рот набраў?
— Якой вады? — сур'ёзна здзівіўся Жэнька.
— Звычайнай. Як адна царыца... Яна так рабіла, каб не пасварыцца, а ты чаго?
Карацей, у мяне да гэтага хлопчыка ўзнікла шмат пытанняў. Я час ад часу, мусіць, назаляла яму, а ўрэшце на кавалачку паперы напісала: «Жэня, я цябе лублю», алоўкам тыкнула Жэньку ў спіну, каб забраў цыдулку, і тут жа пачула грознае:
— Дай сюды запіску!
Нада мной стаяла настаўніца:
— Гэта не запіска, — пачырванела я. — Гэта... гэта...
Я спехам, на дробныя кавалачкі, рвала лісток, каб яго ніхто не прачытаў. А тым больш — перад класам, уголас...
Мяне паставілі ў кут.
...Праз шмат гадоў, калі сама працавала настаўніцай, ніколі не забірала вучнёўскіх запісак. Дзеці нават пыталі: чаму?
Згадваць ды расказваць, як некалі пісала сама, вядома ж, не выпадала. Так што даводзілася выстаўляць іншыя прычыны. І найпершая з іх — нельга чытаць чужыя лісты і запіскі.
...Не варта, як паказала жыццё, і спяшацца пісаць — асабліва шчырае «...Лублю». Гэта я зразумела яшчэ па гісторыі з Жэнькам.
Як гэта адбылося? Раскажу.
Настаўніца, якой я тады не аддала сваё прызнанне, забрала і ўсяму класу паказала мой варты жалю буквар. Справа ў тым, што не толькі я з ім клалася спаць і ўставала... У горадзе не было ніякіх дзіцячых садкоў, і малодшы брацік, калі я сыходзіла ў школу, з плачам бег за мной.
Суседка Якімаўна лавіла яго, як магла суцяшала і несла дамоў, дзе я «забывала» свой буквар. З ім малому хоць трохі ды было весялей. У пяць гадоў ён ужо навучыўся чытаць, а як маляваў!..
За пакрэмзаныя старонкі мне тады пад гарачую руку «ўляцела» ад мамы, на мяне, ледзь не злачынцу і неахайніцу — коса пазіралі аднакласнікі. Але самае крыўднае — адвярнуўся Жэнька.
Я вельмі перажывала з-за гэтага, аж пакуль не натрапіла на «Двух капітанаў» Каверына. Гэтая кніга стала для мяне адкрыццём — і свету, і чалавечых адносін. Дачытаўшы яе, я помню, вырашыла, што ў маім жыцці ўсё будзе так, як у Касі (гераіні кнігі).
А Жэнька? Не, на капітана ён ніяк «не цягнуў», таму і гараваць аб ім зусім не варта было.
Зоя Наваенка, г. п. Падсвілле, Глыбоцкі раён.
На чарговым прыпынку ў аўтобус зайшоў кантралёр (асобныя пасажыры тут жа выйшлі), папрасіў прад'явіць білеты.
— У мяне праязны, — заявіў сталага веку мужчына і выцягнуў з кішэні білет.
— Але ж ён за мінулы месяц, — кінуўшы вокам на «прад'яву», прызнаў правяральшчык. — А сёння пачаўся новы. Так што плаціце штраф.
— За што? — не разумеў «заяц». — Калі ўчора было трыццатае, то сёння ж — трыццаць першае?
— У мінулым месяцы (нават дзеці ведаюць) толькі трыццаць дзён, — растлумачыў кантралёр.
— А чаму гэта, калі ў большасці — трыццаць адзін?.. Вы з гэтымі трыццаццю толькі блытаніну ўносіце.
— Гэта не я, брат, а каляндар, — уздыхнуў кантралёр. — І не мой, а грыгарыянскі, складзены яшчэ ў 1582 годзе.
— Гэта чатырыста з гакам гадоў таму?! — уразіўся «заяц». — І што — з тых часоў яго не мянялі?! Якое ўпушчэнне! Які недагляд! Столькі адукаваных людзей навокал... Ну хоць бы і вы (пасажыр звярнуўся да кантралёра): па ўсім відаць — чалавек адукаваны. Дык чаму б вам не ўзяць і не стварыць новы талковы каляндар?! Яго б вашым прозвішчам назвалі... Уяўляеце?! Ды і заплацілі б...
— А колькі? — зацікавіўся кантралёр.
— Ну, канкрэтную лічбу я не назаву, — завагаўся пасажыр. — Да таго ж і плаціць будуць рознай валютай: кожная дзяржава, якая збярэцца ўводзіць ваш каляндар, — сваёй.
— Дык што — варта паспрабаваць? — пачухаў патыліцу кантралёр.
— Ну вядома ж. А для пачатку хоць заяўку падаць у бюро вынаходніцтваў, — падказаў пасажыр і, заўважыўшы, што ў аўтобус заходзяць новыя кантралёры, кінуўся да дзвярэй.
— Куды вы? Пастойце! — занепакоіўся кантралёр «стары». — Скажыце, як афармляць заяўку...
— Заўтра.
— А дзе вас шукаць?
— У аўтобусе.
«Заяц» выскачыў з салона. Аўтобус паехаў далей і разам з пасажырамі павёз надзею на тое, што не той «кантралёр» дык гэты, але прыдумае новы больш дасканалы каляндар і зажывём мы па ім неяк па-новаму.
Вольга Фядзяшына, г. Слуцк
Некалі, да развалу Саюза, на слыху была фраза «мара паэта». І пра што ён, бедны, тады не марыў!..
Ці не найперш — пра моднае прыгожае адзенне, якога было не дастаць (то-бок не купіць... І не толькі паэтам) яшчэ і з-за цэн.
Дык вось да мяне ў той час разоў колькі ды прылятала птушка шчасця «колеру ўльтрамарын». Неяк, напрыклад, цешча берэт падарыла — чорны, з бурачковай падкладкай, на якой па-чужынску, але золатам былі вышыты нейкія словы.
Люба-дорага паглядзець было на гэту афігенную прыгажосць, а калі і надзець... Ды з новым плашчом (балгарскім, светла-бэжавым, з пагончыкамі)... Ален Дэлон — адпачывае! Дзяўчаты — вачэй не зводзяць, а каляжанка адна дык нават сказала, што я выліты... (Іспанскі мастак. Прозвішча не запомніў, бо ў тую хвіліну дужа шкадаваў, што гэты хіповы берэт мне падарыла цешча.)
Што было потым? Той падарунак неяк хутка знасіўся, плашч перастаў быць модным, і я вырашыў насіць яго потым, калі пайду на пенсію...
Дарэмна так думаў — глабалізацыя, Кітай, курткі... Ад таго Дэлона — адны ўспаміны і плашч, што вісіць сабе ў шафе (добры... Шкада выкідаць.)
...А ўзяць рацінавае паліто. Яно ж адназначна было тады марай, сведчаннем таго, што ты ўжо не голь перакатная, а чалавек: як мінімум — на грошы ўзбіўся ці ў людзі выбіўся (у «раціне» ўсё начальства хадзіла). Шыкоўная тканіна была: навобмацак — цёплая, ласкавая, у касы рубчык, а ўжо кішэні ў тым паліто...
Адкуль я ведаю? Ды неяк пашчасціла: у сталічным ЦУМе зарплату «абмяняў» на гэтую рэч. Прыбраўся, помню, і пайшоў на работу, а па дарозе адтуль — у кнігарню на Паркавай (потым — праспект Машэрава, цяпер Пераможцаў).
Трэба сказаць, што кнігі пры канцы 80-х нібы якую плаціну прарвалі! На паліцах было такое...
Захапіўся, карацей, праглядам навінак. Не заўважыў, што побач — прыгажэнная дзяўчына і што глядзіць яна не на кнігі, а на мяне — чакае маёй увагі. А потым так міла «чырыкае», што жыве паблізу, што запрашае, што кавы зварыць і патрэбныя кнігі дастане...
Слухаю, а ў галаве так і звініць: «Не вінаваты я... Яна сама...»
Дзяўчына чакала і...
Не, не на таго нарвалася: я з ёй не пайшоў, але ж зразумеў, што адзенне можа многае. Тым больш што хутка мы з жонкай на вяселле паехалі. Трохі спазніліся — госці ўжо за сталамі былі і, можна сказаць, чаркі з відэльцамі пакідалі: моўчкі глядзелі, як да нас спяшаецца тамада, як дапамагае расшпіліцца-распрануцца, як праводзіць ледзь не на покуць...
Потым датумкалі — нас не за тых прынялі. Ну як жа — на мне такое дарагое паліто! На жонцы — футра (праўда, штучнае — але побач з маім рацінам «пацягнула», нябось, на каракуль)...
Адкуль выснова: адзенне, вопратка не толькі ўпрыгожваюць людзей, але і сацыяльны статус мяняюць!
...Зразумеўшы гэта, я, помню, цвёрда вырашыў, што такую каштоўную, рэдкую рэч, як рацінавае паліто, трэба берагчы.
І таму на сонейку прасушыў і павесіў яго ў шафу.
Адпачывала яно да восені, пакуль я не захацеў дастаць ды прымераць — настрой сабе прыўзняць.
Ага, як той казаў, зараз! «Прыўзняў» — да ўзроўню... гарадской каналізацыі.
Моль добра пажыла за мой кошт! А неўзабаве і Саюз разваліўся: сышлі ў мінуўшчыну людзі ў раціне. Прыйшлі — у малінавых пінжаках.
Адкуль выснова: жывіце, пакуль жывецца, любіце, пакуль любіцца, ну і насіце, пакуль носіцца, — не адкладвайце на потым, бо будзе як у мяне.
Іван Гаральчук, г. Мінск.
Рубрыку вядзе Валянціна ДОЎНАР
Набор на бюджэтныя месцы павялічыцца.
Колькі ж каштуе гэты важны кампанент здаровага рацыёну зараз?
Не выявіць ні секунды абыякавасці.
