Вы тут

Загадкі Янкі Купалы. Скрыган пра Песняра


Я не ведаю (каюся ў сваёй недасведчанасці), ці надрукавана тое, пра што я хачу сказаць, у кнігах альбо перыядычных выданнях. Гаворка пра Яна Скрыгана і яго згадку пра Янку Купалу. Зноў жа  — матэрыял з цэкоўскага сейфа.


21 чэрвеня 1986 года Ян Скрыган (на той час ужо нідзе не працаваў  — год таму як здаў пасаду адказнага сакратара Камітэта па дзяржаўных прэміях БССР у галіне літаратуры, мастацтва і архітэктуры) накіраваў гэты матэрыял на імя тагачаснага загадчыка аддзела культуры ЦК КПБ Івана Іванавіча Антановіча. У запісцы ад рукі ён пісаў: «Паважаны Іван Іванавіч! Чаму мы так доўга трымаем у тайне тое, што Янка Купала рэзаўся? Мы робім выгляд, што ніхто нічога не ведае, што нічога і не было. А між тым пра гэта ходзіць бог ведае колькі версій, адна за адну мудрэй.

То можа лепш было б хоць адну ды больш-менш пэўную? Яна зафіксавана ў перапісцы між сабою купалаўскіх родзічаў.

З Вашага дазволу можа варта было б дзе-небудзь надрукаваць вось гэты мой «Рубец»?

З паважаннем Ян Скрыган.

Тэл. 310 320».

І прыладзены вось гэты тэкст на трох друкаваных старонках.

Ян Скрыган

 

 Рубец

ніколі я не ўмеў парыцца ў лазні і скрозь зайздросціў тым, хто залазіў на самы высокі палок. Я толькі дзівіўся, як заядлыя аматары з асалодаю хвасталі сябе там венікамі, потым скочваліся ўніз  — блішчастыя і гарачыя, як бы налітыя нейкаю неймавернаю нетутэйшаю чырвонаю сілаю. І аднаго разу мне пашанцавала. Ці, лепш кажучы, магло пашанцаваць.

У лазні Плаўскага, калі я сабраўся ўзяць білет, з-за глыбокага акенца на мяне запабегліва зірнулі спрактыкаваныя вочы магутнай гаспадыні-касіркі.

— Паслухайце, малады чалавек, — сказала яна, — а чаму вы не хочаце ўзяць цэлы нумар? Якраз пустуе, гэта ж такая раскоша. Нумар двайны, але пакуль што мыйцеся вы адны, я з вас і грошы вазьму за аднаго.

 Праўда, гэта была раскоша. Нумар з парыльняю. На мяне аднаго. Эх, і памыюся ж я, і напаруся, колькі захачу і як захачу. Два аддзяленні. Першае  — мыйня: медзяныя краны з гарачаю і халоднаю вадою, мураваныя тапчаны, на якіх напачатку аж нязручна садзіцца, бо нават пад гарачаю вадою на іх заўсёды чутна слізкая халаднаватасць; мураваная ванна, душ. Другое  — парыльня: невысокая печ, у распаленую каменную пашчу якое трэба плескануць вады, а яшчэ лепш, кажуць, піва, каб не толькі шуганула пара, а каб на ўсю парыльню расплыліся найдзівоснейшыя пахошчы; аддаля ад печы, за перагародкаю, прыступкі з цёмна-рудых, тысячу разоў наскрозь прапараных і прашараваных дошак, а на самым версе — палок.

На скорую руку апаласкаўшыся ў мыйні, з душэўным трапятаннем я пераступіў парог парыльні і зачыніў за сабою дзверы. З чаго ж пачынаць?

Найперш я злазіў на палок, каб як след праняцца адчуваннем, што вакол мяне сёння ўсё незвычайнае. Але незвычайнасці ніякай не было. Пах сырых, як бы чутачку падапрэлых дошак. Трохі цяплей, як унізе, відаць, сёння тут яшчэ ніхто не мыўся. Злез, наліў у ражку вады, падумаў, што халоднай можа нядобра, прыбавіў цёплай. Лінуў у пашчу, нямнога, а калі перастала сіпець, падбавіў. Наладзіў так, што можна было лёгка сядзець на прыступках недзе блізкаватага верху. Падымуся вышэй, калі пара крыху спадзе. Бо кончыкі вушэй і ноздры пачынала шчыпаць. Трэба будзе часцей падбягаць сюды, каб нарэшце як след прывыкнуць, падумаў я. Гэта папраўдзе вунь якая асалода.

Недзе падчас вось гэтакіх маіх думак, калі я збіраўся залезці на самы палок, ціха адчыніліся дзверы і ў парыльню ўвайшоў Янка Купала. У адной руцэ ў яго бляшаная ражка, пад пахаю бярозавы венік, у другой  — нейкая пасудзіна, не то вялікі кубак, не то келіх. Ён суняўся ў дзвярах. Цела стройнае, маладое, цягавітае. Не загарэлае.

Быстра знізу зірнуўшы на мае прыступкі і, мабыць, пераняўшы выраз майго здзіўлення ці можа нават зляканасці, ён тут жа сваім тонам заспакоіў мяне.

— Дык гэта ты так парышся?  — весела папытаўся ён. — У гэтакім холадзе? Не, чалавеча, такая работа не пойдзе. От зараз я паддам табе свае пары. І пагляджу, які ты парыльшчык.

Ён пашукаў вачыма, куды можна было б дзець бляшаную ражку і венік з-пад пахі. Вялікі келіх ён трымаў перад сабою, няйначай як змесціва яго збіраючыся плескануць у чарэнь печы, і нешта жартоўнае ўсё гаварыў і гаварыў, але я ўжо не чуў. Я няўцямна глядзеў на рубец, што ішоў знізу ўверх наўскасяк па яго жываце, зарубцаваны бугравата, вузламі, няроўна, бо рана сшывалася, мабыць, у спяшанні і не вельмі лёгка.

Я ўспомніў, як колькі немалога часу таму назад хадзілі ўпартыя чуткі, што Купала вельмі ж цяжка хварэў.

 То дзякуй жа богу, што ён выжыў.

 22.06.83 — 15.10.83.

 * І хадзілі чуткі, што ў Купалы быў такі цяжкі прыступ запалення жоўцевага пузыра, што ў трансе, не памятаючы сябе, ён схапіў са стала нож і парэзаў сабе жывот.

 

Вось такі дакумент. Ці быў ён дзе-небудзь надрукаваны, я не ведаю, бо ні на тэксце, ні на запісцы Яна Скрыгана ніякіх паметак і даручэнняў Антановіча няма, што дзіўна было б для афіцыйнага дакумента. Значыць, гэта было перададзена як прыватнае паведамленне і просьба. А паколькі змест не надта публічны, то і даваць яму афіцыйны ход не выпадала. Так і захаваўся ён без усялякіх даручэнняў і без далейшага руху ні па цэкоўскіх кабінетах, ні па выдавецкіх.

Адна заўвага. Тэкст надрукаваны на машынцы, але не першы экзэмпляр, праўкі некаторых слоў зроблены ручкай. Але вось што цікава. На друкаваных старонках, справа, алоўкам зроблена нумарацыя, ды тыя тры старонкі, што маюцца, пазначаны лічбамі 5, 6 і 7. Значыць, быў і яшчэ нейкі матэрыял? А які  — невядома.

Цікавыя назвы

выпадкова вока зачапілася за назвы твораў Купалы, якія ўключаны ў Збор твораў. Не па сэнсе і змесце напісанага, а мо нават з-за фармальнай прыкметы. Шукаў яго верш «Мая малітва». Аказалася, падобных назваў вельмі шмат. Вось тое, што ўдалося засведчыць мне ў Зборы твораў.

«Мая малітва», 1906, т.1, с.83.

«Мая малітва», 1912, т.3, с.76.

«Мая вера», 1905 — 1916, т.4, с.53.

«Мая дзяўчынка», 1910, т.2, с.113.

«Мая доля», 1906 — 1912, т.3, с.101.

 «Мая думка», 1910, т.2, с.128.

«Мая жонка», 1906 — 1912, т.3., с.123.

«Мая навука», 1919, т.4, с.67.

«Мая хата з краю», 1906 — 1910, т.2, с.201.

«Мая хатка», 1905 — 1907, т.1, с.233.

«Мая эпітафія», 12.6.1906, т.1, с.79.

«Мае думкі», 1906 — 1910, т.2, с.167.

«Маё сонца правадыр», т.5, с.72.

«Маё цярпенне», 1915, т.4, с.7.

«Мои любимые писатели», т.8, с.201.

«Моим избирателям», т.8, с.201.

«Мой дом», 1910, т.2, с.112.

«Мой край», 1910, т.2, с.133.

«Мой пагляд і мэта», 1910, т.2, с.107.

 «Мой цень», 1919, т.4, с.75.

Пакінем пакуль без аналізу зместу і часу напісання.

Анатоль БУТЭВІЧ

Выбар рэдакцыі

Грамадства

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Час клопату садаводаў: на якія сарты пладовых і ягадных культур варта звярнуць увагу?

Выбар саджанца для садавода — той момант, значнасць якога складана пераацаніць.

Культура

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Чым сёлета будзе здзіўляць наведвальнікаў «Славянскі базар у Віцебску»?

Канцэрт для дзяцей і моладзі, пластычны спектакль Ягора Дружыніна і «Рок-панарама».